Adhyay Dahava Upadesh Yogaha अध्याय दहावा उपदेश योग

Adhyay Dahava Upadesh Yogaha 
Ganesh Geeta Adhyay Dahava Upadesh Yogaha is in Sanskrit. It is told by God Gajanan to King Varenya.

अध्याय दहावा उपदेश योग

श्रीगजानन उवाच

देव्यासुरी राक्षसी च प्रकृतिस्त्रिविधा नृणाम् ।

तासां फलानि चिह्नानि संक्षेपात्तेऽधुना ब्रुवे ॥ १ ॥

१) श्रीगजानन म्हणाले,  दैवी, आसुरी व राक्षसी अशी तीन प्रकारची मनुश्याची प्रकृति आहे. त्यांची फलें व लक्षणें आतां मी तुला सांगतो. 

आद्या संसाधयेन्मुक्तिं द्वे परे बन्धनं नृप ।

चिह्नं ब्रवीमि चाद्यायास्तन्मे निगदतः श्रृणु ॥ २ ॥

२) त्यांतील दैवी ही पहिली प्रकृति मुक्ति देते. बाकीच्या दोन बन्धांत घालतात. आतां दैवी प्रकृति कशी असते तें तुला सांगतो. 

अपैशून्यं दया क्रोधश्र्चापल्यं धृतिराजर्वम् ।

तेजोऽभयमहिंसा च क्षमा शौचमानिता ॥ ३ ॥

३) पैशून्य नसणें, दया, क्रोधाचा अभाव, चपलता, धैर्य, सरळपणा, तेज, अभय, अहिंसा, क्षमा, शौर्य व अमानित्व.

इत्यादि चिह्नमाद्याया आसुर्याः श्रृणु साम्यतम् ।

अर्थ  इत्यादिक हीं दैवी प्रकृतिचीं चिन्हें आहेत. आतां तुला आसुरी प्रकृतिचीं चिन्हें सांगतों ऐक. 

अतिवादोऽभिमानश्र्च दर्पोऽज्ञानं सकोपताः ॥ ४ ॥

एवमाद्यानि चिह्नानि आसुर्याः प्रकृतेर्नृप ।

४) अतिवाद (बडबड )अभिमान,गर्व, अज्ञान, क्रोध इत्यादि  आसुरी प्रकृतीं चिन्हें आहेत.  

निष्ठुरत्वं मदो मोहोऽहंकारो गर्व एव च ॥ ५ ॥

द्वेषो हिंसाऽदया क्रोध औद्धत्यं दुर्विनीतता ।

५) निष्ठुरत्व, मद, मोह, अहंकार, द्वेष, हिंसा, दया नसणें, क्रोध, उद्धटपणा, दुर्विनीतता,

आभिचारिककर्तृत्वं क्रूरकर्मरतिस्तथा ॥ ६ ॥

अविश्र्वासः सतां वाक्येऽशुचित्वं कर्महीनता ।

६) जारमारणादि अभिचारिक कर्मे करणें, क्रूर कर्माबद्दल प्रेम, सज्जनांच्या वचनावर अविश्र्वास, अपवित्रपणा व कर्महीनता. 

निन्दकत्वं च वेदानां भक्तानामसुरद्विषाम् ॥ ७ ॥

मुनिश्रोत्रियविप्राणां तथा स्मृतिपुराणयोः ।

७) वेद, देव व भक्त यांची निंदा करणे, तसेंच ऋषि व श्रोत्रिय ब्राहण यांची निंदा करणें आणि मन्वादि स्मृति आणि पुराणें यांनाही नांवें ठेवणें. 

पाखण्डवाक्ये विश्र्वासः संगतिर्मलिनात्मनाम् ॥ ८ ॥

सदम्भकर्मकारित्वं स्पृहा च परवस्तुषु ।

८) पाखंड वचनांवर विश्र्वास, दुष्टांची संगति, दंभानें कर्म करणें, दुसर्‍याच्या वस्तुवर डोळा ठेवणे. 

अनेककामनावत्त्वं सर्वदाऽनृतभाषणम् ॥ ९ ॥

परोत्कर्षासहिष्णुत्वं परकृत्यपराहतिः ।

इत्याद्या बहवश्र्चाऽन्ये राक्षस्याः प्रकृतेर्गुणाः ॥ १० ॥

९-१०) अनेक वासना असणें, नेहमीं खोटें बोलणें, परोत्कर्ष सहन न होणें, दुसर्‍याच्या कार्यांत खो घालणें इत्यादि राक्षसी प्रकृतीचे बहुत गुण आहेत. 

पृथिव्यां स्वर्गलोके च परिवृत्य वसन्ति ते ।

मद्भिक्तिरहिता लोका राक्षसीं प्रकृतिं स्थिता ॥ ११ ॥

११) माझी भक्ति न करणारे राक्षसी प्रकृतीचे लोक पृथ्वीवरुन स्वर्गावर पुन्हां तेथून पृथ्वीवर, असें त्यांचे भ्रमण चालू असते.  

तामसीं ये श्रिता राजन्यान्ति ते रौरवं ध्रुवम् ।

अनिर्वाच्यं च ते दुःखं भुञ्जन्ते तत्र संस्थिताः ॥ १२ ॥

१२) तामसी प्रकृतीचे लोक निश्र्चित रौरव नरकांत जातात व तेथें राहून अनिर्वाच्य दुःख भोगतात. 

दैवान्निः सृत्य नरकाज्जायन्ते भुवि कुब्जकाः ।

जात्यन्धाः पङ्गवो दीना हीनजातिषु ते नृप ॥ १३ ॥

१३) दैवयोगानें ते नरकांतून सुटले तरीही या भूमीवर कुबडे, जन्मान्ध, पांगळे, दीन असे होऊन हीनजातींत जन्म घेतात.  

पुनः पापसमाचारा मय्यभक्ताः पतन्ति च ।

उत्पतन्ति च मद्भक्ता यां काचिञ्द्योनिमाश्रिताः ॥ १४ ॥

१४) अभक्त लोक पुन्हा पापमार्गाचे आचरण करुन अधोगतीला जातात. माझें भक्त कोणत्याहि जातींत जन्मले असले तरी त्यांचा उद्धार झाल्याशिवाय रहात नाही. 

लभन्ते स्वर्गतिं यज्ञैरन्यैर्धर्मैश्र्च भूमिप ।

सुलभस्ताः सकामानां मयि भक्तिः सुदुर्लभा ॥ १५ ॥

१५) हे राजा ! यज्ञ करुन अगर इतर धर्मांनीं स्वर्गाची प्राप्ति करुन घेतां येते. या सत्व गोष्टी सुलभ आहेत; पण माझ्यावर भक्ति बसणें दुर्लभ आहे. 

विमूढा मोहजालेन बद्धाः स्वेन च कर्मणा ।

अहं हन्ता अहं कर्ता अहं भोक्तेति वादिनः ॥ १६ ॥

१६) ते अतिमूढ लोक मोहजालानें व स्वकर्मानें बद्ध असल्यामुळें मी कर्ता  व मी भोक्ता असे बोलत असतात.

अहमेवेश्र्वरः शास्ता अहं वेत्ता अहं सुखी ।

एतादृशी मतिर्नृणामधः पातयतीह तान् ॥ १७ ॥

१७) मीच ईश्र्वर आहे, सर्वांचा शास्ताही मीच आहें, सुखी व ज्ञाताही मीच आहे. या प्रकारची बुद्धि मनुष्यांना अधःपाताला कारण होते.  

तस्मादेतत्समुत्सृज्य दैवीं प्रकृतिमाश्रय ।

भक्तिं कुरु मदीयां त्वमनिशं दृढचेतसा ॥ १८ ॥

१८) याकरिता इतर सर्व सोडून तूं दैवी प्रकृतीचा आश्रय कर व दृढ चित्तानें माझी भक्ति कर. 

साऽपि भक्तिस्त्रिधा राजन् सात्विकी राजसीतरा ।

यद्देवान्भजते भक्त्या सात्विकी सा मता शुभा ॥ १९ ॥

१९) सात्विक, राजस व तामस असें भक्तिचे तीन प्रकार आहेत. भक्तीनें देवांना भजणे. हें सात्विक भक्तीचें लक्षण आहे. 

राजसी सा तु विज्ञेया भक्तिर्जन्ममृतिप्रदा ।

यद्यक्षांश्र्चैव रक्षांसि भजन्ते सर्वभावतः ॥ २० ॥

२०) अनन्यभावानें यक्ष व राक्षसांची भक्ति करणें या भक्तीला राजस भक्ति म्हणतात. या भक्तीनें जन्ममरण चुकत नाहीं.  

वेदेनाऽविहितं क्रूरं साहंकारं सदम्भकम् ।

भजन्ते प्रेतभूतादीन्कर्म कुर्वन्ति कामुकम् ॥ २१ ॥

२१) वेदविहित नसलेले, क्रूर, अहंकारयुक्त व सदंभ अशा कर्माला करितात त्यांत फलाची आशा असते व प्रेतभूतादिकांची भक्ति करतात.

शोषयन्तो निजं देहमन्तःस्थं मां दृढव्रताः ।

तामस्येतादृशी भक्तिर्नृणां सा निरयप्रदा ॥ २२ ॥

२२) जे हट्टानें आपल्या देहाला व अन्तस्थ मलाही शुष्क करतात; ती असली भक्ति तामस असते. ती मनुष्याला नरकांत घालते.   

कामो लोभस्तथा क्रोधो दंभश्र्चत्वार इत्यमी ।

महाद्वाराणि वीचीनां तस्मादेतांस्तु वर्जयेत् ॥ २३ ॥

२३) काम, लोभ, क्रोध व दंभ हीं चार नरकाचीं महाद्वारें आहेत. म्हणून त्यांचा त्याग करावा.  

ॐ तत्सदिति श्रीमद्गणेशगीतासूपनिषदर्थगर्भासु योगामृतार्थशास्त्रे श्रीगणेशपुराणे उत्तरखंडे श्रीगजाननवरेण्यसंवादे उपदेश योगो नाम दशमोऽध्यायः ॥ 

Adhyay Dahava Upadesh Yogaha  
अध्याय दहावा उपदेश योग

Custom Search