Dnyaneshwari Adhyay 2 Prt 7 ज्ञानेश्र्वरी अध्याय दुसरा भाग ७

Dnyaneshwari Adhyay 2 Prt 7

ज्ञानेश्र्वरी अध्याय दुसरा भाग ७

ज्ञानेश्र्वरी अध्याय दुसरा ओव्या १५१ ते १७५

 अर्जुना ऐसा जाणावा । हा सकळात्मकु देखावा ।

मग सहजें शोकु आघवा । हरेल तुझा ॥ १५१ ॥

१५१)  अर्जुना, असा हा आहे, हें लक्षांत घे. हा सकलात्मक आहे हें ओळख. मग तुझा हा सगळा शोक आपोआप नाहींसा होईल.

अथवा ऐसा नेणसी । तूं अंतवंतचि हे मानिसी ।

तर्‍ही शोचूं न पवसी । पंडुकुमरा ॥ १५२ ॥

१५२) अथवा, हा असा आहे, हें न जाणतां तूं ( हा ) नाशवंत आहे असें जरी मानलेंस, तरी अर्जुना, तुला शोक करणें उचित नाही.

जे आदि-स्थिति-अंतु । हा निरंतर असे नित्यु ।

जैसा प्रवाहो अनुस्यूतु । गंगाजळाचा ॥ १५३ ॥

१५३) कारण, गंगेच्या पाण्याचा प्रवाह जसा अखंड आहे, तसा उत्पत्ति, स्थिति व नाश यांचा क्रम अखंडच आहे.

तें आदि नाहीं खंडलें । समुद्रीं तरी असे मिनलें ।

आणि जातचि मध्यें उरलें । दिसे जैसें ॥ १५४ ॥

१५४) तें ( गंगाजल ) उगमस्थानीं तुटत नाहीं. ( त्याची उत्पत्ति एकसारखी सुरुंच असते ) व शेवटीं समुद्रांत तर एकसारखें मिळत असतें आणि मध्यंतरीं ज्याप्रमाणें वाहात राहिलेलें दिसतें;

इयें तिन्ही तयापरी । सरसींच सदा अवधारीं ।

भूतांसि कवणीं अवसरीं । टाकती ना ॥ १५५ ॥

१५५) त्याप्रमाणें उत्पत्ति, स्थिति व लय, ही तिन्हीं नेहमी बरोबर असतात, असें समज. ही कोणत्याहि वेळीं प्राण्यांना थांबविता येत नाहीत.

म्हणोनि हें आघवें । एथ तुज नलगे शोचावें ।

जे स्थितीची हे स्वभावें । अनादि ऐसी ॥ १५६ ॥

१५६) म्हणून या सगळ्यांचा शोक करण्याचें येथें तुला कारण नाहीं; कारण मुळापासून स्वभावतः अशी ही व्यवस्था चालत आलेली आहे.

ना तरी हें अर्जुना । नयेचि तुझिया मना ।

जे देखोनि लोकु अधीना । जन्मक्षया ॥ १५७ ॥

१५७) अथवा अर्जुना, हा जीवलोक जन्ममृत्युच्या आधीन आहे, असे पाहून जरी हें ( वरील म्हणणें ) तुझ्या मनात येत नसेल,

तरी येथ कांहीं । तुज शोकासी कारण नाहीं ।

जे जन्ममृत्यु हे पाहीं । अपरिहर ॥ १५८ ॥ 

१५८) तरीपण त्यांत तुला शोक करण्याचें कारण नाहीं; ( कारण ) असें पाहा कीं, हे जन्ममृत्यु टाळतां न येणारे आहेत.

उपजे तें नाशे । नाशलें पुनरपि दिसे ।

हें घटिकायंत्र तैसें । परिभ्रमे गा ॥ १५९ ॥

१५९) जें उत्पन्न होतें तें नाश पावतें व नाश पावलेलें पुन्हां दिसतें. अर्जुना, रहाटगाडग्यासारखा असा हा क्रम अखंड चालतो;

ना तरी उदो अस्तु आपैसे । अखंडित होत जात जैसे ।

हे जन्ममरण तैसे । अनिवार जगीं ॥ १६० ॥

१६०) अथवा, उदय अस्त हे आपोआप ज्याप्रमाणें निरंतर होत जात असतात, त्याप्रमाणें जन्ममृत्यु हे जगांत चुकवितां येणारे नाहीत.   

महाप्रळयअवसरे । हें त्रैलोक्यही संहरे ।

म्हणोनि हा परिहरे । आदि अंतु ॥ १६१ ॥

१६१) महाप्रलयाच्यावेळीं या त्रैलोक्याचाहि संहार होतो; म्हणून हा उत्पत्तिनाश टळत नाहीं

तूं जरी हें ऐसें मानसी । तरी खेदु कां करिसी ।

काय जाणतचि नेणसी । धनुर्धरा ॥ १६२ ॥

१६२) असें हे जर तुला पटत असेल, तर मग खेद कां करीत आहेस ? अर्जुना, तूं शहाणा असून वेड्यासारखें कां करतोस ?

एथ आणीकही एक पार्था । तुज बहुतीं परीं पाहतां ।

दुःख करावया सर्वथा । विषो नाहीं ॥ १६३ ॥

१६३) या ठिकाणी अर्जुना, आणखीहि एका तर्‍हेनें विचार करतां येईल. पुष्कळ बाजूंनीं पाहिलें तरी तुला दुःख करण्याचें मुळींच कारण दिसत नाहीं.

जे समस्तें इयें भूतें । जन्माआदि अमूर्ते ।

मग पातलीं व्यक्तीतें । जन्मलेया ॥ १६४ ॥

१६४) कारण हे सर्व जीव जन्माच्या अगोदर निराकार होते, मग जन्मल्यावर त्यांना आकार प्राप्त झाला,

तियें क्षयासि जेथ जाती । तेथ निभ्रांत आनें नव्हती ।

देखें पूर्व स्थितीच येती । आपुलिये ॥ १६५ ॥

 ते जेथें नाश होऊन जातात, तेथें निःसंशय वेगळे असत नाहींत. पाहा ते आपल्या मूळच्या ( अव्यक्त ) अवस्थेंत येतात.

येर मध्यें जें प्रतिभासे । तें निद्रिता स्वप्न जैसें ।

तैसा आकारु हा मायावशें । सत्स्वरुपीं ॥ १६६ ॥

१६६) आतां मध्यंतरी जें निराळें ( व्यक्तरुप ) दिसतें, तें निद्रिताच्या स्वप्नाप्रमाणेंच होय. त्याप्रमाणेंच सत्स्वरुप चैतन्याच्या ठिकाणीं मायेमुळें हा जगदाकार दिसतो;

ना तरी पवनें स्पर्शिलें नीर । पढियासे तरंगाकार ।

का परापेक्षा अळंकार- । व्यक्ति कनकीं ॥ १६७ ॥

१६७) अथवा उदकाला वार्‍याचा स्पर्श झाल्याबरोबर तें लाटांच्या आकाराचें भासतें, किंवा दुसर्‍याच्या इच्छेनें सोन्याला दागिन्याचा आकार येतो; 

तैसें सकळ हें मूर्त । जाण पां मायाकारित ।

जैसें आकाशीं बिंबत । अभ्रपटळ ॥ १६८ ॥

१६८) त्याप्रमाणें ही सर्व आकाराला आलेली सृष्टि मायेनें केली आहे, असें समज. ज्याप्रमाणें आकाशांत मेघांचा पडदा उत्पन्न होतो;

तैसें आदीचि जें नाहीं । तयालागीं तूं रुद्रसि कायी ।

तूं अवीट तें पाहीं । चैतन्य एक ॥ १६९ ॥

१६९) त्याप्रमाणें जें मूळांतच नाहीं, त्याकरितां तूं काय रडत बसला आहेस ! निर्विकार असें जें चैतन्य त्याच्याकडे तूं लक्ष दे.

जयाची आर्तीचि भोगित । विषयीं त्यजिले संत ।

जयालागीं विरक्त । वनवासिये ॥ १७० ॥

१७०) ज्या चैतन्याच्या प्राप्तीची तळमळ ( संतांच्या ठिकाणीं ) उत्पन्न होतांच, त्या संतांना विषय सोडून जातात. जे विरक्त आहेत, ते त्या आत्म्याच्या लाभाकरितां वनवास स्वीकारतात.

दिठी सूनि जयातें । ब्रह्मचर्यादि व्रतें ।

मुनीश्र्वर तयातें । आचरताती ॥ १७१ ॥

१७१) त्याच्यावर नजर ठेवून मोठाले मुनि ब्रह्मचर्यादिक व्रतांचे आणि तपांचें आचरण करतात.

एक अंतरीं निश्र्चळ । जें निहाळितां केवळ ।

विसरले सकळ । संसारजात ॥ १७२ ॥

१७२) कित्येक स्थिर अंतःकरणाचे लोक त्याला ( आत्म्याला ) निरखून पाहतांच सर्व संसार विसरुन जातात.

एकां गुणानुवादु करितां । उपरति होऊनि चित्ता ।

निरवधि तल्लीनता । निरंतर ॥ १७३ ॥

१७३) कित्येक त्याच्या गुणांचें वर्णन करतां करतां चित्तात वैराग्य उत्पन्न होऊन अमर्याद व अखंड तन्मयता पावतात.

एक ऐकतांचि निवाले । तें देहभावीं सांडिले ।

एक अनुभवें पातले । तद्रूपता ॥ १७४ ॥

१७४) कित्येक ( त्याचे स्वरुपवर्णन ) ऐकतांच शांत होतात व त्यांची देहभावना सुटते. कित्येक ( त्याच्या ) अनुभवाने तद्रूपता पावतात.

जैसे सरिता ओघ समस्त । समुद्रामाजिं मिळत ।

परी माघौते न समात । परतले नाहीं ॥ १७५ ॥

१७५) सर्व नद्या समुद्राला मिळतात; पण त्यांत त्यांचा समावेश झाला नाहीं, म्हणून त्या परतल्या, असे ज्याप्रमाणें केव्हांहि होत नाहीं;

Custom Search