ShriRamcharitmans Part 37
Doha 198 to 200
श्रीरामचरितमानस भाग ३७
दोहा १९८ ते २००
रामचरितमानस---प्रथम सोपान---बालकाण्ड
दोहा--ब्यापक ब्रह्म निरंजन निर्गुन बिगत बिनोद ।
सो अज प्रेम भगति बस कौसल्या कें गोद ॥ १९८ ॥
जे सर्वव्यापक, निरंजन ( मायारहित ), निर्गुण, विनोदरहित आणि अजन्मा ब्रह्म आहे, तेच प्रेम आणि भक्तीला वश होऊन कौसल्येच्या मांडीवर खेळत होते. ॥ १९८ ॥
काम कोटि छबि स्याम सरीरा । नील कंज बारिद गंभीरा ॥
अरुन चरन पंकज नख जोती । कमल दलन्हि बैठे जनु मोती ॥
त्यांच्या नील कमल किंवा पूर्ण ( जल भरलेल्या ) मेघासमान श्यामल शरीरामध्ये कोट्यावधी कामदेवांची शोभा आहे. लाल-लाल चरणकमलांच्या नखांची शुभ्र कांती लाल कमलांच्या पानांवर स्थिरावलेले जणू मोती वाटत होते. ॥ १ ॥
रेख कुलिस ध्वज अंकुस सोहे । नूपुर धुनि सुनि मुनि मन मोहे ॥
कटि किंकिनी उदर त्रय रेखा । नाभि गभीर जान जेहिं देखा ॥
( चरणतळांवर ) वज्र, ध्वजा आणि अंकुश यांची चिन्हे शोभत होती. पैंजणांचा ध्वनी ऐकून मुनींचेही मन मोहित होते. कमरेला करदोटा आणि उदरावर तीन वळ्या होत्या. नाभीची गंभीरता ज्यांनी पाहिली आहे, तेच ती जाणत. ॥ २ ॥
भुज बिसाल भूषन जुत भूरी । हियँ हरि नख अति सोभा रुरी ॥
उर मनिहार पदिक की सोभा । बिप्र चरन देखत मन लोभा ॥
अनेक आभूषणांनी सुशोभित झालेल्या भुजा होत्या. हृदयावर रुळणार्‍या वाघनखांची छटा तर आगळीच होती. छातीवर रत्नजडित हारांची शोभा विलसत असे आणि ( भृगूंचे ) चरणचिन्ह पाहून मन लोभून जाई. ॥ ३ ॥
कंबु कंठ अति चिबुक सुहाई । आनन अमित मदन छबि छाई ॥
दुइ दुइ दसन अधर अरुनारे । नासा तिलक को बरनै पारे ॥
कंठ शंखाप्रमाणे ( चढ-उताराचा तीन रेखांनी शोभित ) होता. हनुवटी सुरेख होती. मुखावर असंख्य कामदेवांचे सौंदर्य पसरलेले होते. दोन-दोन सुंदर कोवळे दात आणि लाल चुटूक ओठ होते. नाक व भालप्रदेशावरील तिलकाच्या ( सौंदर्याचे ) तर वर्णन कोण करु शकेल ? ॥ ४ ॥
सुंदर श्रवन सुचारु कपोला । अति प्रिय मधुर तोतरे बोला ॥
चिक्कन कच कुंचित गभुआरे । बहु प्रकार रचि मातु सँवारे ॥
त्यांचे कान व गाल फारच सुंदर होते. बोबडे बोल तर मनाला मोहवीत. जन्मापासूनच असलेले कुरळे केस आई वारंवार विंचरीत असे. ॥ ५ ॥
पीत झगुलिआ तनु पहिराई । जानु पानि बिचरनि मोहि भाई ॥
रुप सकहिं नहिं कहि श्रुति सेषा । सो जानइ सपनेहुँ जेहिं देखा ॥
अंगात पिवळे झबले घातले होते. त्यांचे रांगणे मला फारच आवडत होते. त्यांच्या रुपाचे वर्णन वेद आणि शेषसुद्धा करु शकणार नाहीत. ज्याने ते कधी स्वप्नात को होईना पाहिले असेल, तोच ते जाणू शकेल. ॥ ६ ॥
दोहा--सुख संदोह मोहपर ग्यान गिरा गोतीत ।
दंपति परम प्रेम बस कर सिसुचरित पुनीत ॥ १९९ ॥
जे सुखाची खाण आहेत, मोहापलीकडचे आहेत. ज्ञान, वाणी आणि इंद्रियातीत आहेत, ते भगवान दशरथ-कौसल्या यांच्या अत्यंत प्रेमाच्या अधीन होऊन पावन बालक्रीडा करीत आहेत. ॥ १९९ ॥
एहि बिधि राम जगत पितु माता । कोसलपुर बासिन्ह सुखदाता ॥
जिन्ह रघुनाथ चरन रति मानी । तिन्ह की यह गति प्रगट भवानी ॥
अशा रीतीने सर्व जगाचे माता-पिता असणारे श्रीराम अयोध्यावासींना आनंद देत. ज्यांनी श्रीरामांच्या चरणांवर प्रेम केले असेल, त्यांना हे भवानी ! हा आनंद प्रत्यक्ष अनुभवायला मिळतो. ॥ १ ॥
रघुपति बिमुख जतन कर कोरी । कवन सकइ भव बंधन छोरी ॥
जीव चराचर बस कै राखे । सो माया प्रभु सों भय भाखे ॥
श्रीरघुनाथांशी विन्मुख होऊन मनुष्य कोट्यावधी उपाय करो, परंतु त्याला संसार-बंधनातून कोण मुक्त करु शकेल ? जिने संपूर्ण चराचर जीवांना आपल्या मुठीत ठेवले आहे, ती मायासुद्धा प्रभूंना भीत असते. ॥ २ ॥
भृकुटि बिलास नचावइ ताही । अस प्रभु छाड़ि भजिअ कहु काही ॥
मन क्रम बचन छाड़ि चतुराई । भजत कृपा करिहहिं रघुराई ॥
भगवंत त्या मायेला भृकुटीच्या इशार्‍यावर नाचवत असतात. अशा प्रभूंना सोडून इतर कुणाचे भजन करावे, सांग बरे ? निष्कपट भावाने कायावाचामनाने भजताच श्रीरघुनाथ कृपा करतील. ॥ ३ ॥
एहि बिधि सिसुबिनोद प्रभु कीन्हा । सकल नगरबासिन्ह सुख दीन्हा ॥
लै उछंग कबहुँक हलरावै । कबहुँ पालने घालि झुलावै ॥
अशा प्रकारे प्रभू श्रीरामचंद्रांनी बालक्रीडा केली आणि सर्व नगरवासियांना आनंद दिला. कौसल्या माता कधी त्यांना मांडीवर घेऊन हालवीत-डोलवीत असे आणि कधी पाळन्यांत झोपवून झोके देत असे, ॥ ४ ॥
दोहा--प्रेम मगन कौसल्या निसि दिन जात न जान ।
सुत सनेह बस माता बालचरित कर गान ॥ २०० ॥
कौसल्या माता प्रेमात अशी बूडून जाई की, दिवस-रात्र केव्हा आली व गेली, याचे तिला भान राहात नसे. पुत्राच्या स्नेहामुळे माता त्यांच्या बाल-चरित्राचे गायन करी. ॥ २०० ॥
एक बार जननीं अन्हवाए । करि सिंगार पलनॉं पौढ़ाए ॥
निज कुल इष्टदेव भगवाना । पूजा हेतु कीन्ह आस्नाना ॥
एकदा मातेने श्रीरामचंद्रांना न्हाऊ घातले आणि शृंगार करुन पाळण्यांत झोपविले, नंतर कुलदेवतेच्या पूजेसाठी स्नान केले. ॥ १ ॥
करि पूजा नैबेद्य चढ़ावा । आपु गई जहँ पाक बनावा ॥
बहुरि मातु तहवॉं चलि आई । भोजन करत देख सुत जाई ॥
पूजा करुन नैवेद्य दाखविला आणि जिथे स्वयंपाक केला होता, तिथे ती गेली. पुन्हा आई ( पूजेच्या ठिकाणी ) परत आली. तर आपला मुलगा ( कुलदेवाला दाखविलेला नैवेद्य ) खात असलेला तिला दिसला. ॥ २ ॥
गै जननी सिसु पहिं भयभीता । देखा बाल तहॉं पुनि सुता ॥
बहुरि आइ देखा सुत सोई । हृदयँ कंप मन धीर न होई ॥
आई ( पाळण्यात झोपवला असताना इथे कुणी आणून बसविला, या गोष्टीने घाबरुन ) मुलाजवळ गेली. पाहते तर तेथे तो झोपलेला दिसला. मग देवघरात परत येऊन पाहिले, तर आपला मुलगा तेथे जेवत होता. तिला कापरे भरले आणि तिचे अवसान गळून गेले. ॥ ३ ॥
इहॉं उहॉं दुइ बालक देखा । मतिभ्रम मोर कि आन बिसेषा ॥
देखि राम जननी अकुलानी । प्रभु हँसि दीन्ह मधुर मुसुकानी ॥
( ती विचार करु लागली की, ) इथे आणि तिथे मी दोन मुले पाहिली. हा माझ्या मनाचा भ्रम आहे की काही विशेष कारण आहे. प्रभू रामचंद्रांनी मातेला घाबरुन गेल्याचे पाहून मधुर हास्य केले. ॥ ४ ॥
Custom Search
No comments:
Post a Comment