सौरभ पल्लव सुभग सुठि किए नीलमनि कोरि ।
हेम बौर मरकत घवरि लसत पाटमय डोरि ॥ २८८ ॥
नीलमणी कोरुन अत्यंत सुंदर आंब्याची पाने
बनविली होती. सोन्यापासून आंब्याचा मोहोर तयार केला होता आणि रेशमाच्या दोरीने
बांधून पाचूच्या फळांचे बनविलेले गुच्छ शोभून दिसत होते. ॥ २८८ ॥
रचे रुचिर बर बंदनिवारे । मनहुँ मनोभवँ फंद
सँवारे ॥
मंगल कलस अनेक बनाए । ध्वज पताक पट चमर सुहाए ॥
अशी सुंदर व उत्तम तोरणे बनविली होती की, जणू
कामदेवाने फासे सजवून ठेवले असावेत. अनेक मंगल-कलश, सुंदर ध्वज, पताका, पडदे आणि
चवर्‍या बनविल्या होत्या. ॥ १ ॥
दीप मनोहर मनिमय नाना । जाइ न बरनि बिचित्र
बिताना ॥
जेहिं मंडप दुलहिनि बैदेही । सो बरनै असि मति कबि
केही ॥
रत्नांनी बनविलेल्या सुंदर दिव्यांमुळे त्या
विलक्षण मंडपाचे वर्णनच करता येणे अशक्य होते. ज्या मंडपामध्ये जानकी नवरी बनून
येणार त्याचे वर्णन करु शकण्याची बुद्धी कुणा कवीमध्ये असेल ? ॥ २ ॥
दूलहु रामु रुप गुन सागर । सो बितानु तिहुँ लोक
उजागर ॥
जनक भवन कै सोभा जैसी । गृह गृह प्रति पुर देखिअ
तैसी ॥
ज्या मंडपामध्ये रुप व गुणांचा सागर
श्रीरामचंद्र वर म्हणून असतील, तो त्रैलोक्यात प्रसिद्धच असायला हवा. जनकांच्या
महालाची जशी शोभा होती, तशीच शोभा नगरातील प्रत्येक घरात दिसत होती. ॥ ३ ॥
जेहिं तेरहुति तेहि समय निहारी । तेहि लघु लगहिं
भुवन दस चारी ॥
जो संपदा नीच गृह सोहा । सो बिलोकि सुरनायक मोहा
॥
त्यावेळी ज्याने मिथिला प्रदेश पाहिला,
त्याला चौदा भवनही तुच्छ वाटले. जनकपुरातील दरिद्री लोकांच्या घरातही त्यावेळी जी
संपत्ती शोभत होती, ती पाहून इंद्रसुद्धा मोहून जात होता. ॥ ४ ॥
दोहा—बसइ नगर जेहिं लच्छि करि कपट नारि बर बेषु ।
तेहि पुर कै सोभा कहत सकुचहिं सारद सेषु ॥ २८९ ॥
ज्या नगरीत प्रत्यक्ष लक्ष्मीने मानवी
स्त्रीचे सुंदर रुप धारण करुन निवास केलेला आहे, त्या नगरीच्या शोभेचे वर्णन
करण्यास सरस्वती आणि शेष हेसुद्धा संकोच करतात. ॥ २८९ ॥
पहुँचे दूत राम पुर पावन । हरषे नगर बिलोकि
सुहावन ॥
भूप द्वार तिन्ह खबरि जनाई । दसरथ नृप सुनि लिए
बोलाई ॥
जनकाचे दूत श्रीरामचंद्रांची पवित्र नगरी
अयोध्येमध्ये पोहोचले. सुंदर नगर पाहून ते आनंदित झाले. राजद्वारावर जाऊन त्यांनी निरोप
पाठविला. राजा दशरथांनी तो ऐकताच दूतांना बोलावून घेतले. ॥ १ ॥
करि प्रनामु तिन्ह पाती दीन्ही । मुदित महीप आपु
उठि लीन्ही ॥
बारि बिलोचन बॉंचत पाती । पुलक गात आई भरि छाती ॥
दूतांनी प्रणाम करुन पत्र दिले. प्रसन्न होऊन
राजांनी ते स्वतः उठून घेतले. पत्र वाचताना त्यांच्या नेत्रांमध्ये प्रेम व
आनंदाचे अश्रू आले. शरीर रोमांचित झाले आणि ऊर भरुन आला. ॥ २ ॥
रामु लखनु उर कर बर चीठी । रहि गए कहत न खाटी
मीठी ॥
पुनि धरि धीर पत्रिका बॉंची । हरषी सभा बात सुनि
सॉंची ॥
हृदयामध्ये राम व लक्ष्मण आहेत, हातात सुंदर
पत्र आहे. राजा ते हातात घेऊन तसेच राहिले. बरे-वाईट काहीच बोलता येईना, म्हणून
स्तब्ध राहिले. नंतर धैर्य धरुन त्यांनी पत्र वाचले. संपूर्ण सभा सत्य ऐकून हर्षित
झाली. ॥ ३ ॥
खेलत रहे तहॉं सुधि पाई । आए भरतु सहित हित भाई ॥
पूछत अति सनेहँ सकुचाई । तात कहॉं तें पाती आई ॥
भरत आपल्या मित्रांसोबत व बंधू शत्रूघ्नसोबत
जेथे खेळत होते, तेथे वर्तमान समजताच ( राजा दशरथांजवळ ) येऊन पोहोचले. फार
प्रेमाने संकोच वाटून त्यांनी विचारले, बाबा, पत्र कुठून आले आहे ? ॥ ४ ॥
दोहा—कुसल प्रानप्रिय बंधु दोउ अहहिं कहहु केहिं
देस ।
सुनि सनेह साने बचन बाची बहुरि नरेस ॥ २९० ॥
आमचे प्राणप्रिय दोन्ही भाऊ खुशाल आहेत ना ?
ते कोणत्या देशात आहेत ? ‘ ते स्नेहपूर्ण वचन ऐकून राजांनी पुन्हा पत्र वाचले. ॥
२९० ॥
सुनि पाती पुलके दोउ भ्राता । अधिक सनेहु समात न
गाता ॥
प्रीति पुनीत भरत कै देखी । सकल सभॉं सुखु लहेउ
बिसेषी ॥
पत्रातील मजकूर ऐकून दोघे भाऊ रोमांचित झाले.
प्रेम इतके दाटून आले होते की, मनात मावत नव्हते. भरताचे पवित्र प्रेम पाहून
संपूर्ण सभा सुखावून गेली. ॥ १ ॥
तब नृप दूत निकट बैठारे । मधुर मनोहर बचन उचारे ॥
भैआ कहहु कुसल दोउ बारे । तुम्ह नीकें निज नयन
निहारे ॥
मग राजांनी दूतांना जवळ बसवून घेऊन मन मोहून
टाकणार्‍या मधुर शब्दांत विचारले. बंधूंनो, दोघे मुलगे खुशाल आहेत ना ? तुम्ही
त्यांना आपल्या डोळ्यांनी नीट पाहिले आहे ना ? ॥ २ ॥
स्यामल गौर धरें धनु भाथा । बय किसोर कौसिक मुनि
साथा ॥
पहिचानहु तुम्ह कहहु सुभाऊ । प्रेम बिबस पुनि
पुनि कह राऊ ॥
सवळ्या व गोर्‍या रंगाचे ते दोघे धनुष्य व
भाते धारण करतात, किशोर वयाचे आहेत, विश्र्वामित्र मुनींच्या सोबत आहेत. तुम्ही
त्यांना ओळखत आहात, तर त्यांचा स्वभाव सांगा बरे ! ‘ अशाप्रकारे प्रेमविवश होऊन
महाराज दूतांना विचारु लागले. ॥ ३ ॥
जा दिन तें मुनि गए लवाई । तब तें आजु सॉंचि सुधि
पाई ॥
कहहु बिदेह कवन बिधि जाने । सुनि प्रिय बचन दूत
मुसुकाने ॥
‘ अरे बाबांनो, ज्या दिवसापासून मुनी त्यांना
घेऊन गेले आहेत, तेव्हापासून आजच आम्हांला त्यांची वार्ता समजत आहे. जनक
महाराजांनी त्यांना कसे ओळखले ? ‘ हे प्रेमाचे बोलणे ऐकून दूतांना हसू आले. ॥ ४ ॥
दोहा—सुनहु महीपति मुकुट मनि तुम्ह सम धन्य न कोउ
।
रामु लखनु जिन्ह के तनय बिस्व बिभूषन दोउ ॥ २९१ ॥
ते म्हणाले, ‘ हे राजांचे मुकुटमणी, ऐका.
तुमच्यासारखा धन्य कोणी नाही. राम-लक्ष्मणांसारखे पुत्र तुम्हांला आहेत. कारण
विश्वाला ललामभूत असे ( ते आहेत. ). ॥ २९१ ॥
पूछन जोगु न तनय तुम्हारे । पुरुषसिंघ तिहु पुर
उजिआरे ॥
जिन्ह के जस प्रताप कें आगे । ससि मलीन रबि सीतल
लागे ॥
आपल्या पुत्रांबद्दल विचारण्याची गरजच नाही.
ते पुरुषसिंह तिन्ही लोकांना प्रकाशस्वरुप आहेत. त्यांच्या कीर्तीपुढे चंद्र मलिन आणि
प्रतापापुढे चंद्र शीतल वाटतो. ॥ १ ॥
तिन्ह कहँ कहिअ नाथ किमि चीन्हे । देखिअ रबि कि
दीप कर लीन्हे ॥
सीय स्वयंबर भूप अनेका । समिटे सुभट एक तें एका ॥
हे नाथ, तुम्ही विचारले की, त्यांना राजा
जनकांनी कसे ओळखले. हातात दिवा घेऊन सूर्याला पाहावे लागते काय ? सीतेच्या
स्वयंवरात अनेक राजे आणि एकापेक्षा एक मोठे योद्धे एकत्र जमले होते. ॥ २ ॥
संभु सरासनु काहुँ न टारा । हारे सकल बीर बरिआरा
॥
तीनि लोक महँ जे भटमानी । सभा कै सकति संभु धनु
भानी ॥
परंतु भगवान शिवांचे धनुष्य कोणीही हलवू शकले
नाही. सर्व बलवान हरले. तिन्ही लोकांत जे वीरतेची घमेंड बाळगणारे होते, त्या सर्वांची
शक्ती शिव-धनुष्याने मोडीत काढली. ॥ ३ ॥
सकइ उठाइ सरासुर मेरु । सोउ हियँ हारि गयउ करि
फेरु ॥
जेहिं कौतुक सिवसैलु उठावा । सोउ तेहि सभॉं पराभउ
पावा ॥
सुमेरु पर्वत उचलू शकणारा ‘ बाणासुर ‘सुद्धा
मनातून पराजित होऊन प्रदक्षिणा घालून निघून गेला. ज्याने मजेने कैलास पर्वत उचलला
होता, तो रावणसुद्धा सभेमध्ये पराभूत झाला. ॥ ४ ॥
दोहा—तहॉं राम रघुबंसमनि सुनिअ महा महिपाल ।
भंजेउ चाप प्रयास बिनु जिमि गज पंकज नाल ॥ २९२ ॥
हे महाराज, ऐका. तेथे रघुवंशरत्न
श्रीरामचंद्रांनी विनासायास शिव-धनुष्य असे मोडून टाकले की, ज्याप्रमाणे हत्ती
कमळाचा देठ तोडून टाकतो. ॥ २९२ ॥
सुनि सरोष भृगुनायकु आए । बहुत भॉंति तिन्ह आँखि
देखाए ॥
देखि राम बलु निज धनु दीन्हा । करि बहु बिनय गवनु
बन कीन्हा ॥
धनुष्य मोडल्याचे ऐकताच परशुराम रागारागाने
आले त्या दोघांवर ताव काढू लागले. शेवटी त्यांनी श्रीरामांचे सामर्थ्य लक्षात
येताच आपले धनुष्य त्यांना दिले व अनेक प्रकारे त्यांना विनवून स्वतः वनात गमन
केले. ॥ १ ॥
राजन रामु अतुलबल जैसें । तेज निधान लखनु पुनि
तैसें ॥
कंपहिं भूप बिलोकत जाकें । जिमि गज हरि किसोर के
ताकें ॥
हे राजन, ज्याप्रमाणे श्रीरामचंद्र अतुलनीय
बलवान आहेत, तसेच तेजो निधान लक्ष्मणसुद्धा आहेत. ज्याप्रमाणे हत्ती एखाद्या
सिंहाच्या छाव्याची नजर पडताच कापू लागतात, त्याप्रमाणे श्रीराम-लक्ष्मण यांनी
पाहताच राजे लोक घाबरत होते. ॥ २ ॥
देव देखि तव बालक दोऊ । अब न आँखि तर आवत कोऊ ॥
दूत बचन रचना प्रिय लागी । प्रेम प्रताप बीर रस
पागी ॥
हे देव, तुमचे दोन्ही मुलगे पाहिल्यावर आता
नजरेत दुसरे कोणी भरतच नाहीत. ‘ प्रेम, प्रताप आणि वीर-रसाने ओथंबलेले दूतांचे
वर्णन सर्वांना खूप आवडले. ॥ ३ ॥
सभा समेत राउ अनुरागे । दूतन्ह देन निछावरि लागे
॥
कहि अनीति ते मूदहिं काना । धरमु बिचारि सबहिं
सुखु माना ॥
ते ऐकून संपूर्ण सभा व राजा दशरथ प्रेमामध्ये
बुडून गेले
आणि दूतांची प्रशंसा करु लागले. ते पाहून ‘ आमची
प्रशंसा नीतिविरुद्ध
आहे’ असे म्हणत दूत आपले कान
बंद करु लागले. त्यांचे धर्मानुकूल आचरण पाहून
सर्वांना
आनंद वाटला. ॥ ४ ॥
