Shri Dnyaneshwari Adhyay 5 Part 4
जैसा कां
सर्वेश्र्वरु । पाहिजे तंव निर्व्यापारु ।
परि तोचि
रची विस्तारु । त्रिभुवनाचा ॥ ७६ ॥
७६)
ज्याप्रमाणें सर्वेश्र्वर जर पाहिला, तर तो वस्तुतः क्रियाशून्य असतो; परंतु तोच
तिन्ही लोकांच्या विस्ताराची रचना करतो.
आणि कर्ता
ऐसें म्हणिपे । तरी कवणें कर्मीं न शिंपे ।
जे हातुपावो
न लिंपे । उदास वृत्तीचा ॥ ७७ ॥
७७) आणि
त्यास कर्ता असें म्हणावें, तर तो कोणत्याहि कर्मानें लिप्त होत नाहीं. कारण
त्याच्या ठिकाणीं असणार्‍या उदासीनतेचा कोणताहि अवयव अशुद्ध होत नाहीं. ( त्याची
उदासीनता किंचितहि बिघडत नाहीं.)
योगनिद्रा
तरी न मोडे । अकर्तेपणा सळु न पडे ।
परी
महाभूतांचें दळवाडें । उभारी भलें ॥ ७८ ॥
७८)
त्याच्या सहजस्थितीचा तर भंग होत नाहीं व त्याचा अकर्तेपणा चोळवटत नाहीं; असें
असूनहि तो महाभूतांचे अनेक समुदाय चांगल्या तर्‍हेनें उत्पन्न करतो.
जगाचां
जीवीं आहे । परी कवणाचा कहीं नोहे ।
जगचि हें
होये जाये । तो शुद्धीही नेणे ॥ ७९ ॥
७९) तो
जगांतील सर्व प्राण्यांना व्यापून असतो. परंतु केव्हांहि कोणाची आसक्ति धरीत
नाहीं. हें जग उत्पन्न होते व नाहींसे होतें, याची त्यास खबरहि नसते.
पापपुण्यें
अशेषें । पासींचि असतु न देखे ।
आणि साक्षीही
होऊं न ठके । येरी गोठी कायसी ॥ ८० ॥
८०) (
प्राणीमात्रांकडून होणारी सपूर्ण ) पापपुण्यें, हीं त्याच्या अगदी जवळ असून, तो
त्यांना जाणत नाहीं. ( फार काय ? ) तो त्यांचा साक्षीहि होऊन राहात नाहीं, तर मग
दुसरी गोष्ट कशाला बोलावयास पाहिजे.
पैं
मूर्तीचेनि मेळें । तो मूर्तचि होऊनि खेळे ।
परि
अमूर्तपण न मैळे । दादुलयाचें ॥ ८१ ॥
८१)
सगुण स्वरुपाच्या संगतीनें तो सगुण होऊन क्रीडा करतो; परंतु त्या समर्थाच्या
निर्गुणपणाला मलिनपणा येत नाही.
तो सृजी
पाळी संहारी । ऐसें बोलती जें चराचरीं ।
तें अज्ञान
गा अवधारीं । पंडुकुमरा ॥ ८२ ॥
८२) तो
उत्पन्न करतो, पालन करतो व संहार करतो, असे त्याच्या कर्तुत्वाविषयी सर्व लोकांत
वर्णन होते; अर्जुना, ऐक, ते केवळ अज्ञान आहे.
तें अज्ञान
जैं समूळ तुटे । तैं भ्रांतीचें मसैरें फिटे ।
मग
अकर्तृत्व प्रगटे । ईश्र्वराचें ॥ ८३ ॥
८३) तें
अज्ञान ज्या वेळेला संपूर्ण नाहीसें होतें, त्यावेळेला भ्रांतिरुप काजळी दूर होते
आणि मग ईश्र्वराचें कर्तृत्व प्रतीतीला येतें.
एथ ईश्र्वरु
एकु अकर्ता । ऐसें मानलें जरी चित्ता ।
तरी तोचि मी
हें स्वभावता । आदीचि आहे ॥ ८४ ॥
८४) आणि
ईश्र्वर एक अकर्ता आहे, असें चित्ताला
पटतें आणि मुळापासून स्वभावतःच तोच ( ईश्र्वरच ) मी आहें, ( तर मीहि उघडच अकर्ता
आहे ),
ऐसेनि
विवेकें उदो चित्तीं । तयासि भेदु कैंचा त्रिजगतीं ।
देखे
आपुलिया प्रतीती । जगचि मुक्त ॥ ८५ ॥
८५) अशा
विचारानें चित्तांत उदय केला असतां, त्याला तिन्ही लोकांत भेद कशाचा ? तो आपल्या अनुभवानें
सर्व जगच मुक्त आहे असें पाहतो.
जैशी
पूर्वदिशेचां राउळीं । उदयाची सूर्ये दिवाळी ।
कीं येरींहि
दिशां तियेचि काळीं । काळिमा नाहीं ॥ ८६ ॥
८६) ज्याप्रमाणें
पूर्वदिशेच्या राजवाड्यांत सूर्योदयरुपी दिवाळी झाली असतां त्याच वेळेला दुसर्‍याहि
दिशांतील काळोख नाहींसा होतो.
बुद्धिनिश्र्चयें
आत्मज्ञान । ब्रह्मरुप भावी आपणा आपण ।
ब्रह्मनिष्ठा
राखे पूर्ण । तत्परायण अहर्निशीं ॥ ८७ ॥
८७)
आत्मज्ञानासंबंधीं त्याच्या बुद्धीचा निश्चय झाला म्हणजे, साधक आपणच आपल्याला
ब्रह्मरुप मानूं लागतो आणि आपली वृत्ति पूर्णब्रह्माकार ठेवून तो रात्रंदिवस त्याच
अनुसंधानांत असतो.
ऐसें व्यापक
ज्ञान भलें । जयांचिया हृदयातें गिंवसित आलें ।
तयांचि
समतादृष्टि बोलें । विशेषूं काई ॥ ८८ ॥
८८)
असें चांगलें व्यापक ज्ञान ज्यांच्या हृदयाचा शोध करीत आलें ( ज्यांना प्राप्त
झालें ), त्यांची जी समतादृष्टि होते, तिचें शब्दांनी विशेष काय वर्णन करुं !
एक आपणपेंचि
पां जैसें । ते देखती विश्र्व तैसें ।
हे बोलणें
कायसें । नवलु एथ ॥ ८९ ॥
८९) ते
जसें आपल्यालाच ब्रह्मरुप पाहातात, तसेंच ते सर्व जगाला ( ब्रह्मरुप ) पाहातात,
हें येथें सांगण्यांत काय मोठे आश्र्चर्य आहे ?
परी दैव
जैसें कवतिकें । कहींचि दैन्य न देखे ।
कां विवेकु
हा नोळखे । भ्रांतीतें जेवीं ॥ ९० ॥
९०)
परंतु ज्याप्रमाणें दैव हें लीलेने देखील केव्हांच दरिद्रतेला पाहत नाही, किंवा
विचार हा ज्याप्रमाणें भ्रांतीला जाणत नाहीं,
नातरी
अंधकाराची वानी । जैसा सूर्यो न देखे स्वप्नीं ।
अमृत नायके
कानीं । मृत्युकथा ॥ ९१ ॥
९१)
किंवा अंधकाराचा प्रकार ज्याप्रमाणें सूर्याला स्वप्नांतहि दिसत नाहीं किंवा
अमृताच्या कानावर मृत्यूची वार्ताहि येत नाही;
हें असो
संतापु कैसा । चंद्र न स्मरे जैसा ।
भूतीं भेदु
नेणती तैसा । ज्ञानिये ते ॥ ९२ ॥
९२) हें
राहूं दे; उष्णता कशी असते, हें ज्याप्रमाणें चंद्राला आठवूनहि लक्षांत येणार
नाहीं, त्याप्रमाणें ते ज्ञानी प्राण्यांच्या ठिकाणी भेदाला जाणत नाहीत.
मग हा मशकु
हा गजु । कीं हा श्र्वपचु हा द्विजु ।
पैल इतरु हा
आत्मजु । हें उरेल कें ॥ ९३ ॥
९३) मग
( त्यांच्या ठिकाणीं ) हें चिलिट आणि हा हत्ती किंवा हा चांडाळ आणि हा ब्राह्मण,
किंवा हा आपला मुलगा हा पलीकडे असलेला परका हा भेद कोठून उरणार ?
ना तरी हे
धेनु हें श्र्वान । एक गुरु एक हीन ।
हें असो
कैचें स्वप्न । जागतया ॥ ९४ ॥
९४)
अथवा, ही गाय आणि हें कुत्रें अथवा एक थोर आणि एक नीच ( हें कोठलें ? ) हें राहूं
दे. जागा असलेल्याला स्वप्न कोठून पडणार ?
एथ भेदु तरी
कीं देखावा । जरी अहंभाव उरला होआवा ।
तो आधींचि
नाहीं आघवा । आतां विषम काई ॥ ९५ ॥
९५) आणि
जर अहंकार उतलेला असेल तरच भेदाची प्रतीती होईल. तो अहंकार ( तर ) अगोदरच सर्व
नाहींसा झाला; आतां भेदभाव कोठला ?
म्हणोनि
सर्वत्र सदा सम । ते आपणचि अद्वय ब्रह्म ।
हें संपूर्ण
जाणे वर्म । समदृष्टीचें ॥ ९६ ॥
९६) म्हणून
सर्व ठिकाणीं, सर्व काळ सारखें असणारें जे अद्वय ब्रह्म तेंच आपण आहों, हें जें सम
दृष्टीचें तत्त्व, तें तो संपूर्ण जाणतो.
जिद्दीं
विषयसंगु न सांडितां । इंद्रियांतें न दंडितां ।
परी भोगिली
निसंगता । कामेंविण ॥ ९७ ॥
९७)
ज्यांनी विषयांचा संबंध न टाकतां आणि इंद्रियांचें दमन न करतां निरिच्छ
असल्यामुळें अलिप्तता भोगिली;
जिद्दीं
लोकांचेनि आधारें । लौकिकेंचि व्यापारें ।
पण सांडिलें
निद्सुरें । लौकिकु हें ॥ ९८ ॥
९८) जे
लोकांना अनुसरुन, लोक करतात त्याप्रमाणें व्यवहार करतात; परंतु ज्यांनीं लोकांच्या
ठिकाणीं असणार्‍या अज्ञानाचा त्याग केला आहे;
जैसा
जनामाजि खेचरु । असतुचि जना नोहे गोचरु ।
तैसा शरीरी
तो परिसंसारु । नोळखे तयांतें ॥ ९९ ॥
९९)
ज्याप्रमाणें पिशाच्च जगांत असून जगाला दिसत नाहीं, त्याप्रमाणें तो देहधारी
असूनहि संसारी लोक त्याला ओळखत नाहींत.
हें असो पवनाचेनि
मेळें । जैसें जळींचि जळ लोळे ।
तें आणिकें
म्हणती वेगळे । कल्लोळ हे ॥ १०० ॥
१००) हें राहूं दे. वार्‍याच्या संगतीनें ज्याप्रमाणें पाण्यावरच
पाणी ( लाटरुपानें ) खेळतें, ( पण ) लोक त्यास, ह्या लाटा पाण्याहून वेगळया आहेत, असे म्हणतात;
No comments:
Post a Comment