Shri Dnyaneshwari Adhyay 6 Part 10
आइकें
प्राणाचा हात धरुनि । गगनाची पाउटी करुनी ।
मध्यमेचेनि दादरेहूनि
। हृदया आली ॥ २७१ ॥
२७१) अर्जुना,
ऐक. प्राणवायूचा हात धरुन आकाशाची पायरी करुन सुषुम्नारुप जिन्यानें जी हृदयांत
आली,
ते कुंडलिनी
जगदंबा । जे चैतन्यचक्रवर्तींची शोभा ।
जिया
विश्र्वबीजाचिया कोंभा । साउली केली ॥ २७२ ॥
२७२) जी
कुंडलिनी जागाची आई आहे व ब्रह्मरुपी सार्वभौमाची शोभा आहे व जिनें विश्वाच्या
बीजाच्या कोंभाला सावली केली आहे ( आश्रय दिला आहे );
जे
शून्यालिंगाची पिंडी । जे परमत्मया शिवाची करंडी ।
जे प्राणाची
उघडी । जन्मभूमि ॥ २७३ ॥
२७३) जी
निराकार परमात्म्याचें चिन्ह दाखविणारी पिंडी, जी परब्रह्म शिवाची संबळी व जी
प्राणाची उघडउघड जन्मभूमि आहे.
हें असो ते
कुंडली । हृदयाआंतु आली ।
तंव
अनाहताचां बोलीं । चावळे ते ॥ २७४ ॥
२७४) हें
असो; ती कुंडलिनी हृदयांत ( अनाहत चक्रांत ) येते, तेव्हा ती अनाहताच्या शब्दानें
बोलते.
शक्तीचिया
आंगा लागलें । बुद्धीचें चैतन्य होतें आलें ।
तें तेंणें
आइकिलें । अळुमाळु ॥ २७५ ॥
२७५)
कुंडलिनीला चिकटून राहिलेलें जें बुद्धीचें ज्ञान (तिजबरोबर ) आलें होतें, त्या
ज्ञानानें तो ( अनाहत ) शब्द किंचित् ऐकला.
घोषांचा कुंडीं
। नादचित्रांचीं रुपडीं ।
प्रणवाचिया
मोडी । रेखिलीं ऐसीं ॥ २७६ ॥
२७६) घोषाच्या
( परा वाणीच्या ) कुंडांत नाद ( मध्यमारुपी ) चित्रांचीं रुपडी ॐकाराच्या
आकारासारखी रेखलेलीं असतात.
हेंचि
कल्पावें तरी जाणिजे । परी आतां कल्पितें कैचें आणिजे ।
परी नेणों काय
गाजे । तिये ठायीं ॥ २७७ ॥
२७७)
याची कल्पना करतां येईल तर समजून घेतां येईल; पण आता कल्पना करणारें ( मन ) कोठून
आणावें, तर त्या ठिकाणीं काय वाजतें, तें कळत नाहीं.
विसरोनी
गेलों अर्जुना । जंव नाशु नाहीं पवना ।
तंव वाचा
आथी गगना । म्हणऊनि घुमे ॥ २७८ ॥
२७८)
अर्जुना, पण तें तसें नव्हें. विसरुन सांगण्याचेंच राहिलें; तें काय म्हणशील, तर
जोपर्यंत वायूचा नाश झाला नाहीं, तोपर्यंत हृदयाकाशांत शब्द असतो. म्हणून तो अनाहत
शब्द घुमतो, असें समज.
तया
अनाहताचेनि मेघें । मग आकाश दुमदुमों लागे ।
तंव
ब्रह्मस्थानींचें वेगें । फिटलें सहजें ॥ २७९ ॥
२७९) मग
त्या अनाहरुप मेघानें आकाश दुमदुमायला लागतें, तेव्हां ब्रह्मस्थानाचें द्वार
आपोआप उघडतें.
आइकें
कमळगर्भाकारें । जें महदाकाश दुसरें ।
जेथ
चैतन्यें आधातुरें । करुनि असिजे ॥ २८० ॥
२८०)
अर्जुना, ऐक. कमळाच्या गर्भाच्या आकाराप्रमाणें जें मूर्ध्नि आकाश आहे, तें दुसरें
महाकाशच आहे; त्या मूर्ध्न्याकाशाच्या ठिकाणीं चैतन्य अर्धे भोजन करुन ( अतृप्त )
असतें.
तया
हृदयाचां परिवरीं । कुंडलिनीया परमेश्र्वरी ।
तेजाची
शिदोरी । विनियोगिली ॥ २८१ ॥
२८१)
त्या चैतन्याला हृदयाकाशाच्या माजघरांत आणणारी कुंडलिनी देवी ही आपल्या तेजाची
शिदोरी अर्पण करते. ( ती कशी तर, )
बुद्धीचेनि
शाकें । हातबोनें निकें ।
द्वैत जेथ न
देखे । तैसें केलें ॥ २८२ ॥
२८२)
द्वैत ज्याला पाहाणार नाहीं, असा बुद्धीच्या भाजीसह हातांत घेतलेला चांगला नैवेद्य
अर्पण केला.
ऐसी
निजकांती हारविली । मग प्राणुचि केवळ जाहाली ।
ते वेळीं
कैसी गमली । म्हणावी पां ॥ २८३ ॥
२८३)
याप्रमाणें आपलें तेज अर्पण केल्यावर ती कुंडलिनी केवळ प्राणवायूरुप होते, तेव्हां
ती कशी भासते म्हणून म्हणाल तर,
हो कां जे
पवनाची पुतळी । पांघुरली होती सोनेसळी ।
ते
फेडूनियां वेगळी । ठेविली तिया ॥ २८४ ॥
२८४)
जशी एखादी वार्‍याची पुतळी असावी व तिनें पीतांबर नेसलेला असावा आणि मग तिनें
वस्त्र सोडून ठेवावें;
नातरी
वारयाचेनि आंगें झगटली । दीपाची दिठी निमटली ।
कां लखलखोनि
हारपली । वीजु गगनीं ॥ २८५ ॥
२८५)
अथवा, वार्‍याची झुळुक लागून दिव्याची ज्योत नाहींशी व्हावी, किंवा आकाशांत वीज
चमकून अदृश्य व्हावी,
तैशी
हृदयकमळवेर्‍हीं । दिसे सोनियाची जैशी सरी ।
नातरी
प्रकाशजळाची झरी । वाहत आली ॥ २८६ ॥
२८६)
अथवा हृदयकमळापर्यंत जणूं काय सोन्याची सरी अथवा प्रकाशरुप जलाचा झरा असा कांहीं
वाहत आला आहे, अशी ती दिसते.
मग तिये
हृदयभूमी पोकळे । जिराली कां एके वेळे ।
तैसें
शक्तीचें रुप मावळे । शक्तीचिमाजी ॥ २८७ ॥
२८७) मग
तो प्रकाशाचा झरा जसा हृदयाच्या पोकळ भूमींत एकदम जिरावा, त्याप्रमाणें शक्तीचें
रुप शक्तीमध्येंच मावळतें,
तेव्हां तरी
शक्तीचि म्हणिजे । एर्‍हवीं तो प्राणु केवळ जाणिजे ।
आतां नाद
बिंदु नेणिजे । कला ज्योती ॥ २८८ ॥
२८८)
तेव्हां तरी शक्तीच म्हणतात, पण वास्तविक तो प्राणवायूच आहे असें समज. आतां त्यास
नाद, बिंदू, कला व ज्योति असे चारी धर्म नसतात.
मनाचा हन
मारु । कां पवनाचा धरु ।
ध्यानाचा
आदरु । नाहीं परी ॥ २८९ ॥
२८९)
मनाचा निग्रह करणें किंवा प्राणवायूचा निरोध करणें किंवा ध्यान करावेसें वाटणें,
हे प्रकार येथें राहात नाहींत.
हे कल्पना
घे सांडी । तें नाहीं इये परवडी ।
हे
महाभूतांची फुडी । आटणी देखा ॥ २९० ॥
२९०) ही
कल्पना घे, ती कल्पना टाक; हे प्रकार तेथें नाहीत. ( कारण ) ही स्थिती
पंचमहाभूतांची पक्की आटणी ( नाश ) आहे असें समज,
पिंडें
पिंडाचा ग्रासु । तो हा नाथसंकेतींचा दंशु ।
परि दाऊनि
गेला उद्देशु । महाविष्णु ॥ २९१ ॥
२९१)
पंचमहाभूतांनीं पंचहाभूतांचा लय करावयाचा हें आदिनाथ जे शंकर यांच्या अंतरंग
खुणेचें मर्म आहे. परंतु हें मर्म श्रीविष्णु ( श्रीकृष्ण ) दाखवून गेले.
तया
ध्वनिताचें केणें सोडुनी । यथार्थाची घडी झाडुनी ।
उपलविली
म्यां जाणुनी । ग्राहीक श्रोते ॥ २९२ ॥
२९२)
त्या संकेतरुपी सणंगाच्या गूढपणाचीं बंधनें सोडून यथार्थाची घडी साफ करुन, श्रोते
( हे या मालाचे योग्य ) गिर्‍हाईक आहेत, असें समजून, त्यांच्यापुढें घडी उलगडून मी
हें सणंग ठेविलें. ( असें ज्ञानेश्र्वर महाराज म्हणतात. )
ऐकें
शक्तीचें तेज लोपे । तेथ देहींचें रुप हारपे ।
मग तो
डोळियांचि माजि लपे । जगाचिया ॥ २९३ ॥
२९३) अर्जुना,
ऐक कुंडलिनीचें तेज ( जेव्हां ) लय पावतें तेव्हां देहाचा आकार नाहींसा होतो, (
देह वायूरुप बनतो ); तो याप्रमाणें सूक्ष्म झाल्यामुळें मग त्या योग्याला
लोकांच्या डोळ्यांतच लपता येतें.
एर्‍हवी
आधिलाचि ऐसें । सावयव तरी असे ।
परी वायूचें
कां जैसें । वळिलें होय ॥ २९४ ॥
२९४)
वास्तविक तो देह पूर्वीप्रमाणेंच सावयव असतो, परंतु ( आतां ) तो देह जसा वायूचाच
बनविलेला असावा, असा होतो.
नातरी
कर्दळीचा गाभा । बुंथी सांडोनी उभा ।
कां अवयवचि
नभा । निवडला तो ॥ २९५ ॥
२९५)
अथवा केळीतील पोकळीवरील सोपटें काढून टाकून ती पोकळी जशी उभी करावी, किंवा
आकाशालाच अवयव उत्पन्न व्हावेत, तसा तो दिसतो.
तैसें होय
शरीर । तैं तें म्हणिजे खेचर ।
हें पद
होतां चमत्कार । पिंडजनीं ॥ २९६ ॥
२९६)
असें ज्या वेळेस शरीर होतें, तेव्हां त्यास खेचर ( गगनविहारी ) म्हणतात. देहधारी
लोकांत असें रुप होणें म्हणजे मोठा चमत्कार आहे.
देखें साधकु
निघोनि जाये । मागां पाउलाची वोळ राहे ।
तेथ ठायीं
ठायीं होये । हे अणिमादिक ॥ २९७ ॥
२९७)
पाहा, साधक निघून गेल्यावर मागें जी पावलांची ओळ राहाते, तेथें ठिकठिकाणीं
आणिमादिक सिद्धि उत्पन्न होतात; ( म्हणजे साधकाची जी जी भूमिका सिद्ध होईल त्या
त्या ठिकाणीं अणिमादिक सिद्धि त्यास प्राप्त होत जातात. )
परि तेणें
काय काज आपणयां । अवधारीं ऐसा धनंजया ।
लोप आथी
भूतत्रया । देहींचा देहीं ॥ २९८ ॥
२९८) पण
आपल्याला त्या सिद्धींशी काय काम आहे ? अर्जुना, ऐक. देहाच्या देहांतच तीनहि
भूतांचा असा लोप होतो.
पृथ्वीतें
आप विरवी । आपातें तेज जिरवी ।
तेजातें
पवनु हरवी । हृदयामाजीं ॥ २९९ ॥
२९९)
पृथ्वीला पाणी नाहींसें करतें. पाण्याला तेज नाहींसें करतें व तेजाला वायू
हृदयामध्यें नाहींसा करतो.
पाठीं आपण
एकला उरे । परि शरीराचेनि अनुकारें ।
मग तोही
निगे अंतरें । गगना मिळे ॥ ३०० ॥
३००) नंतर प्राणवायू एकटा उरतो. पण तो शरीराच्या
आकारानें असतो. मग तोहि कांहीं वेळानें निघून
मूर्ध्नाआकाशांत मिळतो.
No comments:
Post a Comment