Shri Dnyaneshwari
मूळ श्लोक
महान्मानस्तु मां पार्थ
दैवीं प्रकृतिमाश्रिताः ।
भजन्त्यनन्यमनसो ज्ञात्वा भूतादिमव्ययम्
॥ १३ ॥
१३) हे पार्था, पण दैवी
प्रकृतीचा आश्रय करणारे महात्मे, भूतांचे आदि कारण व क्षयरहित असा मला जाणून ,
अनन्य होऊन, माझी भक्ति करतात.
तरी जयांचिये चोखटे मानसीं
। मी होऊनि असें क्षेत्रसंन्यासी ।
जयां निजेलियांतें उपासी ।
वैराग्य गा ॥ १८८ ॥
१८८) ज्यांच्या शुद्ध
मनरुपी क्षेत्रांत मी क्षेत्रसंन्यासी होऊन राहतों व जे पुरुष निजलें असतां
वैराग्य त्यांची उपासना करतें.
जयांचिया आस्थेचिया सद्भावा
। आंतु धर्मु करी राणिवा ।
जयांचें मन ओलावा ।
विवेकासी ॥ १८९ ॥
१८९) ज्यांच्या
कळकळीच्या चांगल्या वासनेंत धर्म राज्य करतो व ज्यांचे तृप्त मन विचारास जीवन
आहे;
जे ज्ञानगंगे नहाले ।
पूर्णता जेऊनि धाले ।
जे शांतीसि आले । पालव नये
॥ १९० ॥
१९०) ज्यांनी ज्ञानरुपी
गंगेंत स्नान केलेलें आहे व जे पुरुष पूर्णता जेवून तृप्त झाले आहेत आणि जे पुरुष
शांतिरुपी वेलीला फुटलेलीं कोंवळीं पानें आहेत;
जे परिणामा निघाले कोंभ ।
जे धैर्यमंडाचे स्तंभ ।
जे आनंदसमुद्रीं कुंभ ।
चुबकळोनि भरिले ॥ १९१ ॥
१९१) जें पुरुष
परिणामाला ( पूर्ण अवस्थेला ) फुटलेले अंकुर आहेत. जे ( सात्विक ) धैर्यरुपी
मांडवांचे खांब आहेत, जे पुरुष ब्रह्मानंदरुपी समुद्रांत तुडुंब बुडवून भरलेले घट
आहेत;
जयां भक्तीची येतुली
प्राप्ती । जे केवल्यातें परौते सर म्हणती ।
जयांचिये लीलेमाजीं नीति ।
जियाली दिसे ॥ १९२ ॥
१९२) ज्यांना भक्तीची
एवढी प्राप्ति ( झालेली ) असते कीं, ते मोक्षाला, पलीकडे हो, असे म्हणतात;
ज्यांच्या सहज कर्माचरणामध्यें निति जगलेली दिसते;
ते आघवांचि करणीं । लेंइले
शांतीचीं लेणीं ।
जयांचें चित्त गवसणी ।
व्यापका मज ॥ १९३ ॥
१९३) ज्यांनी सर्व
इंद्रियांच्या ठिकाणी शांतीचें अलंकार धारण केले आहेत व ज्यांचे चित्त मी जो
सर्वव्यापक, त्या मला आच्छादणारी खोळ झालें आहे;
ऐसे जे महानुभाव । जे
दैविये प्रकृतीचें दैव ।
जे जाणोनियां सर्व । स्वरुप
माझें ॥ १९४ ॥
१९४) असे जे व्यापक
अनुभवाचे पुरुष आहेत, ते दैवी प्रकृतीचे दैव आहेत; ते महात्मे हे सर्व माझेंच
स्वरुप आहे असें जाणून,
मग वाढतेनि प्रेमें । मातें
भजती जे महात्मे ।
परि दुजेपण मनोधर्में ।
शिवतलें नाहीं ॥ १९५ ॥
१९५) मग वाढत्या
प्रेमानें मला भजतात; पण ( त्यांची भक्ति अशी एकविध असते कीं, आपल्या मनाच्या संकल्पानें, देव एक उपस्य व मी
एक उपासक निराळा आहे.) असा दुसरेपणा त्यांच्या मनाला शिवत नाही.
ऐसे मीच होऊनि पांडवा । करिती
माझी सेवा ।
परि नवलावो तो सांगावा ।
असे आइक ॥ १९६ ॥
१९६) अर्जुना,
याप्रमाणें मीच होऊन ते माझी सेवा करतात; पण त्यांचा सेवा करण्याचा प्रकार
आश्चर्यकारक आहे तो सांगतो; तो ऐक.
मूळ श्लोक
सततं कीर्तयन्तो मां
यतन्तश्र्च दृढव्रताः ।
नमसत्यन्तश्र्च मां भक्त्या
नित्ययुक्ता उपासते ॥ १४ ॥
१४) सदा माझा नामघोष
करणारे, ( अष्टांग योगमार्गानें माझ्या प्राप्तीसाठीं ) निश्चयपूर्वक प्रयत्न
करणारे व मला भक्तिपूर्वक ( सर्व मीच आहें असें समजून सर्वत्र मला ) नमस्कार
करणारे, असे ( माझ्या ठिकाणीं ) नित्य चित्त लावणारे माझी उपासना करतात.
तरी कीर्तनाचेनि नटनाचें ।
नाशिले व्यवसाय प्रायश्र्चितांचे ।
जे नामचि नाहीं पापाचें ।
ऐसें केलें ॥ १९७ ॥
१९७) तर त्यांनी
कीर्तनाच्या उत्कर्षानें प्रायश्चितांचा धंदा नष्ट केला. कारण कीं, त्यांनीं
पापाचें नांवच नाहींसे केलें.
यमदमा अवकळा आणिली ।
तीर्थें ठायावरुनि उठविलीं ।
यमलोकींची खुंटिली । राहाटी
आघवी ॥ १९८ ॥
१९८) यमदमांना
निस्तेजता आणली, तीर्थांना पाप नाहींसें करणारें असें जें श्रेष्ठ पद मिळालें
होतें, त्या श्रेष्ठपदावरुन उठविलें; ( व ) पापें करुन लोक यमलोकास जात नाहींसे
झाले.
यमु म्हणे काय यमाचें । दमु
म्हणे कवणातें दमावें ।
तीर्थें म्हणती काय खावें ।
दोष ओखदासि नाहीं ॥ १९९ ॥
१९९) यम हें साधन
म्हणूं लागलें की, ( आतां ) निग्रह कोणाचा करावा ? ( कारण ज्याचा निग्रह करावयाचा,
तें मन कीर्तनाच्या योगानें आत्मरुप झालें ) दम हें साधन म्हणूं लागलें, कोणत्या
इंद्रियांचें दमन करावें ? ( कारण किर्तनानें सर्व इंद्रियें आत्मस्वरुपांत तल्लीन
झाली.) तीर्थें म्हणावयास लागलीं कीं, पापच जर औषधाला राहिलें नाहीं, तर आम्हीं
खावें काय ?
ऐसे माझेनि नामघोषें ।
नाहीं करिती विश्र्वाचीं दुःखें ।
अवघें जगचि महासुखें ।
दुमदुमित भरलें ॥ २०० ॥
२००) याप्रमाणें माझ्या
नामघोषानें ते विश्वाचीं दुःखें नाहींशीं करतात व सर्व जगच ब्रह्मसुखानें जिकडे
तिकडे कोंदून भरतात.
ते पाहांटेवीण पाहावित ।
अमृतेंवीण जीववित ।
योगेंवीण दावित । कैवल्य
डोळां ॥ २०१ ॥
२०१) ते ( महात्मे )
प्राकृत सूर्याच्या पहाटेशिवाय ज्ञानरुप दिवसाचा उदय करतात व अष्टांगयोगाशिवाय
मोक्ष डोळ्यांना दाखवितात.
परी राया रंका पाड धरुं ।
नेणती सानेया थोरां कडसणी करुं ।
एकसरें आनंदाचें आवारु ।
होत जगा ॥ २०२ ॥
२०२) परंतु हा राजा
आहे, हा रंक आहे, असा योग्यताभेद ते मनांत धरींत नाहींत; व लहान मोठा अशी निवड
करीत नाहींत व जगाला एकसारखें आनंदाचे कोट होतात.
कहीं एकधेनी वैकुंठा जावें
। तें तिहीं वैकुंठचि केलें आघवें ।
ऐसे नमघोषगौरवें । धवळलें
विश्र्व ॥ २०३ ॥
२०३) ( पूर्वीं असें
होतें कीं ), कधी तरी एखाद्यानें
वैकुंठाला जावें, तें यांनीं सर्व वैकुंठच केले; याप्रमाणें माझ्या नामघोषाच्या
माहात्म्याने संपूर्ण विश्व प्रकाशित केलें.
तेजें सूर्य तैसे सोज्वळ ।
परि तोहि अस्तवे हें किडाळ ।
चंद्र संपूर्ण एखादे वेळ ।
हे सदा पुरते ॥ २०४ ॥
२०४) तेजाने ते महात्मे
सूर्यासारखें लखलखीत आहेतअसें म्हणावें; परंतु सूर्याचा अस्त होतो, हा सूर्यात दोष
आहे ( व महात्म्यांच्या ज्ञानोदयाचा कधींच अस्त होत नाहीं ) , ( त्यांस चंद्राची
उपमा द्यावी तर ) चंद्र एखाद्या वेळेसच ( फक्त पौर्णिमेसच ) पूर्ण असतो आणि हे
महात्मे स्वरुपस्थितीने नेहमी पूर्ण असतात.
मेघ उदार परी वोसरे ।
म्हणऊनि उपमेसी न पुरे ।
हे निःशंकपणें सपांखरे ।
पंचानन ॥ २०५ ॥
२०५) मेघ वृष्टि करण्यांत उदार असतो पण तो ओसरतो;
म्हणून तो मेघ या ( बोधाची सदैव वृष्टि करणार्‍या )
महात्म्यास उपमा देण्यास पुरेसा नाही. हे महात्मे
निःसंशयपणानें कृपाळू असें
सिंह आहेत.
No comments:
Post a Comment