Shri Dnyaneshwari
मूळ श्लोक
मच्चित्ता मद् गतप्राणा
बोधयन्तः परस्परम् ।
कथयन्तश्च मां नित्यं
तुषन्ति च रमन्ति च ॥ ९ ॥
९) माझ्या ठिकाणीं
ज्यांचें चित्त आहे ( म्हणून जे मद्रूप झाले ) व माझ्या ठिकाणीं ज्यांचे प्राण
आहेत ( म्हणून माझ्या योगानें जे तृप्त झाले आहेत. ) असे ( ते ज्ञानी ) परस्परांना
( माझ्याविषयीं
) ज्ञान देत, आणि नित्य
माझ्या ( गुणांचे ) वर्णन करीत समाधान पावतात व आनंदांत मग्न होतात.
चित्तें मीचि जाहाले ।
मियांची प्राणे धाले ।
जीवों मरों विसरले । बोधाचि
भुली ॥ ११९ ॥
११९) अंतःकरणानें ते
माझेंच स्वरुप बनून त्यांचे प्राण माझ्याच स्वरुपानुभवानें तृप्त झालेले असतात; व
अशा स्थितींत बोधाच्या भुलीमुळे जन्ममरणाला विसरतात.
मग तया बोधाचेनि माजें ।
नाचती संवादसुखाचीं भोजें ।
आतां एकमेकां घेपे दीजे ।
बोधचि वरी ॥ १२० ॥
१२०) मग त्या
ज्ञानाच्या मदानें, प्रश्र्नोत्तररुप चर्चेच्या आनंदांत प्रेमानें नाचतात. आतां ते
एकमेकांस ज्ञानच देतात व घेतात.
जैशीं जवळिकेंचीं सरोवरें ।
उचंबळलिया कालवती परस्परें ।
मग तरंगासि धवळारें ।
तरंगचि होती ॥ १२१ ॥
१२१) ज्याप्रमाणें जवळ
असणारी दोन तळी उसळलीं असतां, त्यांचे पाणी उसळून एकमेकांत मिसळतें, अशा स्थितीत
लाटांत लाटांचीच घरें होतात .
तैसी येरयेरांचिये मिळणी ।
पडत आनंदकल्लोळांची वेणी ।
तेथ बोध बोधाची लेणीं ।
बोधेंचि मिरवी ॥ १२२ ॥
१२२) त्याप्रमाणे
भक्तांना भक्त मिळालेअसतां आनंदाच्या लाटांची वेणी गुंफली जाते; अशा स्थितीत बोध
बोधानेंच बोधांचे अलंकार मिरवतो.
जैसें सूर्ये सूर्यातें
वोवाळिलें । कीं चंद्रे चंद्रम्या क्षेम दिधलें ।
नातरी सरिसेनि पाडें मीनले
। दोनी वोध ॥ १२३ ॥
१२३) ज्याप्रमाणें
सूर्यानें सूर्याला ओंवाळावें, किंवा चंद्राने चंद्राला आलिंगन द्यावें; अथवा
सारख्या योग्यतेचे दोन प्रवाह एके ठिकाणीं येउन मिळावेत ,
तैसें प्रयाग होत
सामरस्याचें । वरी वोसाण तरत सात्त्विकाचें ।
ते संवादचतुष्यर्थींचें ।
गणेश जाहले ॥ १२४ ॥
१२४) ( प्रयागास जसा
गंगा व यमुना यांचा संगम होतो ) तसा तेथें ( म्हणजे भक्ताला भक्त जेव्हां भेटतात
तेथें ) ऐक्यरसाचा संगम होतो व त्या ऐक्यरसाच्या पुरावर अष्टसात्त्विक भावांचें
पुराड तरतें, ते भक्त संवादरुपी चव्हाट्यावरचे गणपति झालें;
तेव्हां तया महासुखाचेनि
भरें । धांवोनि देहाचिये गांवाबाहेरें ।
मियां धालें तेणें उद्गारें
। लागती गाजों ॥ १२५ ॥
१२५) तेव्हां त्या
ब्रह्मसुखाच्या उत्कर्षाने ते देहरुप गांवाबाहेर धावत येउन ( देहतादात्म्य टाकून )
माझें सुख मिळाल्यामुळें प्राप्त झालेल्या तृप्तीच्या उद्गाराने गर्जना करावयास
लागतात.
पैं गुरुशिष्यांचां एकांतीं
। जे अक्षरा एकाची वदंती ।
ते मेघाचियापरी त्रिजगतीं ।
गर्जती सैंघ ॥ १२६ ॥
१२६) गुरु व शिष्य, हे
उपदेशाकरितां एकान्त स्थळीं जाऊन तेथें ज्या एक अक्षराचा ( ॐ संज्ञक ब्रह्माचा )
उपदेश करतात, तोच उपदेश, ते महात्मे मेघांच्या गडगडाटा प्रमाणें तिन्हीं
लोकांमध्यें जिकडे तिकडे गर्जना करुन सांगतात.
जैसी कमळकळिका जालपणें । हृदयींचिया मकरंदातें राखों नेणे ।
दे राया रंका पारणें ।
आमोदाचें ॥ १२७ ॥
१२७) ज्याप्रमाणें
पूर्ण उमललेली कमळाची कळी, ही आपल्या आंत असलेल्या सुवासास दाबून ठेवूं शकत नाहीं,
तर ती राजास अथवा गरिबास सुवासाची ( सारखीच ) मेजवानी देते.
तैसेनि मातें विश्र्वीं
कथित । कथितेनि तोषें कथूं विसरत ।
मग तया विसरामाजीं विरत ।
आंगें जीवें ॥ १२८ ॥
१२८) त्याप्रमाणेंच (
हे भक्त ) सर्व जगांत माझें वर्णन करीत असतात व वर्णन करण्याच्या आनंदानें वर्णन
करण्याचें विसरतात व त्या विसरामध्यें अंगानें व जीवानें वीरतात.
ऐसें प्रेमाचेनि बहुवसपणें
। नाहीं राती दिवो जाणणें ।
केलें माझें सुख
अव्यंगवाणें । आपणपेयां जीहीं ॥ १२९ ॥
१२९) याप्रमाणें
ज्यांनीं माझें पूर्ण सुख आपलेसें करुन घेतलें आहे, त्यांना अशा प्रेमाच्या
उत्कर्षांत दिवस अथवा रात्र यांचें भान राहिलेलें नसतें.
मूळ श्लोक
तेषां सततयुक्तानां भजतां
प्रीतिपूर्वकम् ।
ददामि बुद्धियोगं तं येन
मामुपयान्ति ते ॥ १० ॥
१०) याप्रमाणें (
माझ्या ठिकाणी ) सतत युक्त असलेल्या व प्रीतिपूर्वक ( माझी ) भक्ति करणार्‍या
त्यांना, मी अशा प्रकारची बुद्धि देतों की, जिच्या योगानें ते माझ्या समीप येतील.
तयां मग जें आम्हीं कांहीं
। द्यावें अर्जुना पाहीं ।
ते ठायींचीच तिहीं । घेतली
सेल ॥ १३० ॥
१३०) अर्जुना, असें समज
कीं, मग त्यांना आम्ही जें कांहीं ( निरतिशय प्रेम ) द्यावयाचें, तो उत्तम भाग ते
आपल्या ठिकाणीं, आम्ही देण्याच्या अगोदरच कमावून बसलेले असतात.
कां जे ते जिया वाटा ।
निगाले गा सुभटा ।
ते सोय पाहोनि अव्हांटा ।
स्वर्गापवर्ग ॥ १३१ ॥
१३१) कारण कीं,
अर्जुना, ते ज्या वाटेनें निघाले, त्या मार्गाशीं स्वर्ग व मोक्ष याची तुलना केली
असतां, त्या आडवाटा वाटतात.
म्हणोनि तिहीं जें प्रेम
धरिलें । तेंचि आमुचें देणें उपाइलें ।
परि आम्हीं देयावे हेंहि
केलें । तिहींचि म्हणियें ॥ १३२ ॥
१३२) म्हणून त्यानीं जे
प्रेम धरलें, तेंच आमचें देणे, त्यांना आपल्या कमाईने मिळविलें ( अशा रीतीनें )
आमचें काम त्यांनींच केले पण तें आम्हीं दिले, असें त्यांनीच ( जगांत ) प्रसिद्ध
केलें.
आतां यावरी येतुलें घडे ।
जें तेंचि सुख आगळें वाढे ।
आणि काळाची दिठी न पडे ।
हें आम्हां करणें ॥ १३३ ॥
१३३) आतां यानंतर इतकें
घडेल कीं, प्रेमसुख अधिक वाढावें आणि त्यावर काळाची दृष्टि पडूं नये, हें आम्हाला
करावे लागतें.
लळेयाचिया बाळका किरीटी ।
गवसणी करुनि स्नेहाचिया दिठी ।
जैसी खेळतां पाठोपाठीं ।
माउली धांवे ॥ १३४ ॥
१३४) अर्जुना,
ज्याप्रमाणें आई ही, आपल्या प्रेमाच्या दृष्टीचे पांघरुण करुन आपल्या आवडत्या
मुलाच्या मागें तें मूल खेळत असतांना धांवते;
तें जो जो खेळ दावी । तो तो
पुढें सोनयाचा करुनि ठेवी ।
तैसी उपास्तीची पदवी ।
पोषित मी जायें ॥ १३५ ॥
१३५) तें बालक जो जो
खेळ दाखवील, तो तो खेळ ती आई त्याच्यापुढें सोन्याचा करुन ठेवते; त्याचप्रमाणें
माझ्या भक्तांच्या उपासनेचा अधिकार मी वाढवित जातों.
जिये पदवीचेनि पोषके । ते
मातें पावती यथासुखें ।
हे पाळती मज विशेखें । आवडे
करुं ॥ १३६ ॥
१३६) उपासनेच्या ज्या
स्थितीच्या पोषणानें ते भक्त मला अनायासानें प्राप्त होतील, अशा तर्‍हेनें पालन
करणें मला विशेष आवडतें.
पैं गा भक्तासि माझें कोड ।
मज तयाचे अनन्यगतीची चाड ।
कां जे प्रेमळांचे सांकड ।
आमते घरीं ॥ १३७ ॥
१३७) अरे, भक्ताला
माझें कौतुक असतें व त्याच्या एकनिष्ठेची मला इच्छा असते; कारण कीं, प्रेमळ
भक्तांची आमच्या घरीं कमतरता आहे.
पाहें पां स्वर्ग मोक्ष
उपायिले । दोन्ही मार्ग तयांचिये वाहणी केले ।
आम्हीं आंगही शेषा वेंचिलें
। लक्ष्मीयेसीं ॥ १३८ ॥
१३८) अर्जुना, पाहा !
उपायांनीं प्राप्त करुन घेण्याचें स्वर्ग व मोक्ष हे दोन रस्ते आम्हीं त्यांच्या (
स्वर्गेच्छु व मुमुक्षु यांच्या ) रहदारीस खुले केले. आम्ही शेषाला लक्ष्मीसह
आमचें शरीर देखील विकून टाकलें.
परि आपणपेंवीण जें एक । तें
तैसेंचि सुख साजुक ।
सप्रेमळांलागीं देख ।
ठेविलें जतन ॥ १३९ ॥
१३९) परंतु, ज्यांना
मीपणाचा लेश नाहीं, असें जें एक ताजें प्रेमसुख, तें तसेंच प्रेमळ भक्तांकरितां
जतन करुन ठेवलें आहे, असें समज.
हा ठायवरी किरीटी । आम्ही
प्रेमळु घेवों आपणपयासाठीं ।
या बोलीं बोलिजत गोष्टी ।
तैसिया नव्हती गा ॥ १४० ॥
१४०) अर्जुना,
येथपर्यंत ( वर संगितल्याप्रमाणें ) आम्ही आपलेपण देऊन प्रेमळ भक्ताचा अंगीकार
करतों, ह्या गोष्टी शब्दांनीं सांगाव्यात, अशा प्रकारच्या नाहींत.
No comments:
Post a Comment