Shri Dnyaneshwari
मूळ श्लोक
न तु मां शक्यसे
द्रष्टुमनेनैव स्वचक्षुषा ।
दिव्यं ददामि ते चक्षुः
पश्य मे योगमैश्र्वरम् ॥ ८ ॥
८) केवळ या तुझ्या
दृष्टीनें मला पाहाण्यास तूं समर्थ नाहींस, ( याकरितां ) मी तुला दिव्य दृष्टि
देतों. ( आतां ) माझें ईश्र्वरी सामर्थ्य पाहा.
मग म्हणे उत्कंठे बोहट न
पडे । अझुनी सुखाची सोप न सांपडे ।
परि दाविलें तें फुडें ।
नाकळेचि यया ॥ १५४ ॥
१५४) मग देव म्हणाले,
याची विश्वरुप पाहाण्याची इच्छा कमी झालेली दिसत नाही व अद्याप याला सुखाचा मार्ग
सापडला नाहीं; इतकेंच नव्हे, परंतु आम्ही विश्वरुप दाखविलें तें याला मुळीच आकलन
होत नाहीं.
हें बोलोनि देवो हांसिले । हांसोनि
देखणिया म्हणितलें ।
आम्हीं विश्र्वरुप तरी
दाविलें । परि न देखसीच तूं ॥ १५५ ॥
१५५) असें बोलून देव
हंसले व हंसून अर्जुनास म्हणाले, तूं खूप पाहणारा आहेस ! आम्हीं तुला विश्वरुप
दाखविलें, परंतु ( तूं ) पाहतच नाहीस.
यया बोला येरें विचक्षणें ।
म्हणितलें हां जी कवणासी तें उणें ।
तुम्ही बकाकरवीं चांदिणें ।
चरऊं पहा मा ॥ १५६ ॥
१५६) या श्रीकृष्णाच्या
भाषणावर हुशार अर्जुन म्हणाला, महाराज, तर मग हा कमीपणा कोणाला आहे ? बगळ्याला
चंद्रामृताचा उपभोग देऊं पाहाता ना ?
हां हो उटोनियां आरिसा ।
आंधळिया दाऊं जैसा ।
बहिरीयापुढें हृषीकेशा ।
गाणीव करा ॥ १५७ ॥
१५७) अहो महाराज, आपण
आरसा घांसून तो आंधळ्यास दाखवावयास लागला आहातं. किंवा हे श्रीकृष्णा आपण बहिर्‍यापुढे
गाणें सुरु केले आहे.
मकरंदकणाचा चारा । जाणतां
घालूनि दर्दुरा ।
वायां धाडा शार्ङ्गधरा ।
कोपा कवणा ॥ १५८ ॥
१५८) पुष्पांतील सुगंधी
कणाचा चारा जाणूनबुजून चिखल खाणार्‍या बेडकांपुढे टाकून, श्रीकृष्णा, वायां घालवीत
आहात. मग रागावतां कोणावर ?
जें अतींद्रिय म्हणोनि
व्यवस्थिलें । केवळ ज्ञानदृष्टीचिया विभागा फिटलें ।
तें तुम्हीं
चर्मचक्षूंपुढें सूदलें । मी कैसेनि देखों ॥ १५९ ॥
१५९) जें ( विश्र्वरुप
) इंद्रियांस प्रत्यक्ष दिसणें शक्य नाहीं, म्हणून शास्त्रांद्वारां ठरलें आहे व
जें केवळ ज्ञानदृष्टीलाच विषय होणारें आहे, असें जें विश्वरुप, तें तुम्हीं माझ्या
चर्मचक्षूंपुढें ठेविलें; तर मी तें कसें पाहूं ?
परि हें तुमचें उणें न बोलावें
। मीचि साहें तेंचि बरवें ।
एथ आथि म्हणितलें देवें ।
मानूं बापा ॥ १६० ॥
१६०) परंतु हा तुमचा
कमीपणा बोलूं नये, मीच सहन करावें तें बरें. या अर्जुनाच्या बोलण्यावर देव
म्हणाले, होय बाबा, तूं म्हणतोस तें मला मान्य आहे.
सच स्वरुप जरी आम्हीं
दावावें । तरी आधीं देखावया सामर्थ्य कीं द्यावें ।
परि बोलत प्रेमभावें । घसाळ
गेलों ॥ १६१ ॥
१६१) आम्हांला जर
स्वरुप खरोखरच दाखवावयाचें होतें, तर तुला प्रथम पाहण्याचे सामर्थ्य द्यावयास
पाहिजे होतें. परंतु प्रेमामुळेबोलतां बोलतां विसरुन गेलो.
काय जाहलें न बाहतां भुई
पेरिजे । तरी तो वेळु विलया जाइजे ।
तरी आतां माझें निजरुप
देखिजे । ते दृष्टी देघों तुज ॥ १६२ ॥
१६२) हें कसें झालें
म्हणशील तर, जमिनीची मशागत न करितां तिच्यांत बी पेरलें आणि त्यास पाणी घातलें, तर
तो पेरण्याचा आणि पाणी घालण्याचा वेळ फुकट जातो; ( त्याप्रमाणें तुला विश्वरुप
पाहण्याची दृष्टि न देतां तुझ्यापुढें विश्वरुप मांडलें, तर तें मांडणें व्यर्थ
जाणारच. ) परंतु आतां माझें स्वतःचे स्वरुप पाहण्यास समर्थ असणारीं दृष्टि तुला
देतों.
मग तिया दृष्टी पांडवा ।
आमुचा ऐश्र्वर्ययोगु आघवा ।
देखोनियां अनुभवा । माजिवडा
करीं ॥ १६३ ॥
१६३) मग अर्जुना, त्या
दृष्टीने आमचा सर्व ऐश्र्वर्ययोग पाहून त्याला अनुभवामध्यें सांठवून ठेव.
ऐसें तेणें वेदांतवेद्यें ।
सकळ लोकआद्यें ।
बोलिलें आराध्यें । जगाचेनि
॥ १६४ ॥
१६४) वेदान्ताचा जो
जाणण्याचा विषय, सर्व लोकांचा जो मूळ पुरुष व जो जगाला पूजनीय, असा जो श्रीकृष्ण
परमात्मा, तो याप्रमाणें बोललां ( असें संजय म्हणाला ).
मूळ श्लोक
संजय उवाच
एवमुक्त्वा ततो राजन्
महायोगेश्र्वरो हरिः ।
दर्शयामास पार्थाय परमं
रुपमैश्वरम् ॥ ९ ॥
९) संजय म्हणाला, हे
राजा ( धृतराष्ट्रा ), महायोगेश्र्वैर्यसंपन्न हरि याप्रमाणें बोलून, नंतर
अर्जुनाला ( आपलें ) ऐश्र्वर्ययुक्त उत्कृष्ट रुप दखविता झाला.
पैं कौरवकुळचक्रवर्ती । मज
हाचि विस्मयो पुढतपुढती ।
जे श्रियेहुनि त्रिजगतीं ।
सदैव असे कवणी ॥ १६५ ॥
१६५) ( संजय म्हणाला, )
हे कौरव-कुळांतील सार्वभौम महाराजा, मला वारंवार हेंच आश्चर्य वाटलें की,
लक्ष्मीपेक्षां त्रैलोक्यामध्यें जास्त दैववान् कोणी आहे का ?
ना तरी खुणेचे वानावयालागीं
। श्रुतीवांचूनि दावा पां जगीं ।
ना सेवकपण तरी अंगीं ।
शेषाचांचि आथि ॥ १६६ ॥
१६६) अथवा तत्त्वाची
गोष्ट वर्णन करण्यांत वेदाशिवाय जगांत दुसरा कोण समर्थ आहे, दाखवा बरें ! अथवा
एकनिष्ठ सेवकपण जर पाहिलें, तर तें एक शेषाच्याच ठिकाणी आहे.
हां हो जयाचेनि सोसें ।
शिणत आठही पाहार योगी जैसे ।
अनुसरलें गरुडाऐसें । कवण
आहे ॥ १६७ ॥
१६७) अहो महाराज, ज्या
परमात्म्याच्या प्राप्तीच्या इच्छेनें योगी असे आठहि प्रहर शिणत असतात, ( असे
भगवंताकरिता कष्ट सोसणारे कोण आहेत; ) व गरुडासारखा देवास आपल्याला वाहून घेतलेला
( दुसरा ) कोण आहे ?
परि तें आघवेंचि एकीकडे
ठेलें । सापें कृष्णसुख एकंदरें जाहलें ।
जिये दिउनि जन्मले । पांडव
हे ॥ १६८ ॥
१६८) परंतु तें ( आता )
सर्व एका बाजूला राहिलें. ज्या दिवसापासून पांडव जन्माला आले, त्या दिवसापासून,
तें श्रीकृष्णापासून भक्तालां होणारें सुख त्यांच्याच ठिकाणी एकवटलें.
परि पांचांही आंतु अर्जुना
। कृष्ण सावियाचि जाहला अधीना ।
कामुक कां जैसा अंगना ।
आपैता कीजे ॥ १६९ ॥
१६९) परंतु पाचहि
पांडवांमध्यें श्रीकृष्ण हे सहजच अर्जुनाच्या आधीन झाले. जसें एखाद्या विषयासक्त
पुरुषाला स्त्री आपल्या आधीन करते.
पढ़विलें पाखिरुं ऐसें न
बोले । यापरी क्रीडामृगही तैसा न चले ।
कैसें दैव एथ सुरवाडलें ।
तें जाणों न ये ॥ १७० ॥
१७०) शिकवलेला पक्षीहि
असें बोलत नाहीं; करमणुकीकरिता पाळलेला पशूहि इतका हुकमांत राहात नाहीं, इतके
अर्जुनाच्या आधीन श्रीकृष्ण झाले. या अर्जुनाच्या ठिकाणी दै कसें भरभराटीस आलेलें
आहे तें समजत नाहीं.
आजि परब्रह्म हें सगळें ।
भोगावया सदैव याचेचि डोळे ।
कैसे वाचेचे हन लळे । पाळीव
असे ॥ १७१ ॥
१७१) या प्रसंगी
संपूर्ण परब्रह्मवस्तूचा अनुभव घेण्याचें भाग्य याच्याच दृष्टीला लाभलें आहे. पाहा
! श्रीकृष्ण अर्जुनाच्या बोलण्याचे लाड कसें पुरवीत आहेत !
हा कोपे कीं निवांतु साहे ।
हा रुसे तरी बुझावीत जाये ।
नवल पिसें लागलें आहे ।
पार्थाचे देवा ॥ १७२ ॥
१७२) अर्जुन रागावला
कीं, कृष्ण निवांतपणें सहन करतात. अर्जुन रुसला म्हणजे देव त्याची समजूत करीत
असतात. एकूण देवाला अर्जुनाचे आश्चर्यकारक वेड लागलें आहें.
एर्‍हवीं विषय जिणोनि
जन्मले । जे शुकादिक दादुले ।
ते विषयोचि वानितां जाहले ।
भाट ययाचे ॥ १७३ ॥
१७३) सहज विचार करुन
पाहिलें तर, विषयाला जिंकूनच जन्माला आलेले शुकादिक खरे खरे पुरुष ते भगवंताच्या
केवळ वैषयिक लीलांचेच वर्णन करणारे स्तुतिपाठक झाले.
हा योगियांचें समाधिधन ।
कीं होऊनि ठेलें पार्थाअधीन ।
यालागीं विस्मयो माझें मन ।
करीतसे राया ॥ १७४ ॥
१७४) योगी ज्यांचे सुख
समाधीतच भोगतात, असा हा योग्यांच्या समाधीत भोगण्याचें ऐश्वर्य असून, तो
अर्जुनाच्या अगदीं आधीन झाला आहे. याकरितां राजा धृतराष्ट्रा, माझें मन आश्चर्य
करतें.
तेवींचि संजय म्हणे कायसा ।
विस्मयो एथ कौरवेशा ।
कृष्णें स्वीकारिजे तया ऐसा
। भाग्योदय होय ॥ १७५ ॥
१७५) तसेंच संजय म्हणाला, कौरवांच्या राजा ( धृतराष्ट्रा )
, याच्यांत आश्चर्य तें काय ? कृष्ण त्याचा स्वीकार
करतात, त्याचा असा भाग्योदय होतो.
No comments:
Post a Comment