Gurucharitra Adhyay 36 Part 5/5 श्रीगुरुचरित्र अध्याय ३६ भाग ५/५

Gurucharitra Adhyay 36 

Gurucharitra Adhyay 36 is in Marathi. This Adhyay describes many things which are required to do by a Brahmin. It describe the importance of Gayatri Mantra, How to perform Sabdhya, what should be the daily routine of a Brahmin and so on. Name of this Adhyay is AanhikNirupanam.

श्रीगुरुचरित्र अध्याय ३६ भाग ५/५

' प्रं ' नमः दक्षिणमुखाय । ' नं ' नमः प्राङ् मुखाय ।

' यों ' नमः ललाटे । ' यों ' नमः भ्रुवोर्मध्ये ॥ ४४१ ॥

' धिं ' नमः नेत्रत्रये । ' हिं ' नमः नासिकायां ।

' मं ' नमः तालौ । ' धीं ' नमः दंतेषु ॥ ४४२ ॥

' स्यं ' नमः कंठे । ' वं ' नमः हृदये ।

' दें ' नमः स्तनयोः । ' र्गो ' नमः उदरे ॥ ४४३ ॥

प्रणवादि--नमोऽन्त न्यास करावे । अ--कार नाभौ, उ--कार हृदये । 

म--कार मुखे, न-- कार ललाटे । म--कार शिरसि, मुद्रा हस्तेन नमस्कृत्वा ॥ ४४४ ॥

अथ मुद्रासंपुटप्रकारीं । चतुर्विशति अवधारीं ।

सांगेन त्यांचा विस्तार परी । ऐका ब्राह्मण एकचित्तें ॥ ४४५ ॥

' सुमुख ' प्रथम, ' संपुट ' दुसरा । ' वितत ' --' विस्तृत ' चतुर्थ धरा ।

' द्विमुखी ' ' त्रिमुखी, ' --चतुर्मुखी ' करा । ' पंच ' --षण्मुखी ' देखा ॥ ४४६ ॥

' अधोमुखी ' --व्यापकांजलिका । ' शकट ' ' यमपाश ' ऐका ।

' ग्रंथित ' --' संमुखोन्मुखा ' । ' प्रलंब ' --' मुष्टि ' मुद्रा ॥ ४४७ ॥

' मत्स्य ' --' कूर्म '--' वराह ' । ' सिंहाक्रांति ' ' महाक्रांती ' ' मुग्दर ' ख्याति ।

' पल्लव ' नाम मुद्रा असती । चव्वीस मुद्रा यरणेंपरी ॥ ४४८ ॥

मुद्राविणें गायत्रीमंत्र । जप करितां सर्व व्यर्थ ।

याकारणें करावा पवित्र । मुद्रापूर्वक परियेसा ॥ ४४९ ॥

गौप्य करावा मुद्राजप । शिष्यें देखिलिया नाहीं पाप ।

गुरु--पुत्रापुढें अथवा बाप । पाहिलिया दोष नाही ॥ ४५० ॥

इतुके न्यास करोनि । प्राणायाम करा तीनि ।

' समस्तपापक्षयार्थ ' म्हणोनि । अष्टोत्तरशत संकल्पावें ॥ ४५१ ॥

गायत्रीप्रथमपादासी । म्हणा ' ऋग्वेद ' --ऋषि ।

' भूमि ' तत्त्व परियेसीं । ' ब्रह्मा ' दैवत जाणावें ॥ ४५२ ॥

' गायत्री ' नाम छंदासी । म्हणावें प्रथम पादासी ।

आतां द्वितीय पादासी । विधान ऐका सांगेन ॥ ४५३ ॥

द्वितीय पाद गायत्रीसी । ' यजुर्वेद ' असे ऋषि ।

' ऋक्साम ' तत्त्व परियेसीं । ' रुद्रो ' देवता , ' त्रिष्टुप् ' --छंदः ॥ ४५४ ॥

तृतीय पाद गायत्रीसी । ' सामवेद ' असे ऋषि । 

' प्राणापान-व्यान ' ऐशी । समान तत्त्व परियेसा ॥ ४५५ ॥ 

' विष्णु ' देवता , छंद-- ' जगती ' । जाणावें तुम्ही एकचित्तीं ।

' समस्तपापक्षयार्थे । जपे विनियोगः ' म्हणावें ॥ ४५६ ॥

गायत्रीचें ध्यान । सांगेन तुम्हां विधान ।

एकचित्तें करा पठण । श्रीगुरु म्हणती ब्राह्मणासी ॥ ४५७ ॥

(श्र्लोक) मुक्ताविद्रुमहेमनीलधवलच्छायैर्मुखैस्त्रीक्षणैर्युक्तामिंदुकलानिबद्धमुकुटां तत्त्वार्थवर्णात्मिकाम् ।   

गायत्रीं वरदाभयांकुशकशां शूलं कपालं गुणं शंखं चक्रमथारविंदयुगलं हस्तैर्वहतीं भजे ॥ ४५८ ॥

ऐसें ध्यान करोनि । जप करावा नासिकाग्र-नयनीं ।

अंती षडंग न्यासोनि । जप करावा विसर्जन ॥ ४५९ ॥

गायत्रीमंत्राची प्रशंसा । एकचित्तें परियेसा । 

नाम ' मंत्र ' असे विशेषा । अक्षरें दोनी पाप हरे ॥ ४६० ॥

मन्-कार म्हणजे आपुलें मन । त्र--कार नाम आपुला प्राण ।

मन--प्राण एकवटोन । जप करावा एकचित्तें ॥ ४६१ ॥

' जप ' म्हणजे अक्षरें दोनी । प्रख्यात असतीं त्रिभुवनीं ।

ज--कार जन्म विच्छेदोनि । प--कारें जन्मपाप दुरी ॥ ४६२ ॥

चारी वेदांसी मूळ एक । गायत्रीमंत्र असे ऐक ।

याचि कारणें जपावा निक । वेदपठणफळ असे ॥ ४६३ ॥

ऐसा मंत्र न जपे नर । वृथा जन्म जैसा सूकर । 

जप करा हो निर्धार । चिंतिले फळ पाविजे ॥ ४६४ ॥

न करावा उदकीं बैसोन । त्वरित होय प्रज्ञाहीन ।

सांगेन त्याचें कारण । अग्नि तीन विप्रमुखीं ॥ ४६५ ॥

' आहवनीय ' ' गार्हपत्य ' । ' दक्षिणाग्नि ' तिसरा विख्यात ।

आग्नि-उदक-संपर्क होतां । तेजत्व जाय अग्नीचें ॥ ४६६ ॥

उदक वर्जावें याकारण । बैसिजे आपण शुभासन । 

हस्त स्पर्शोनि नाभिस्थानीं । प्रातःकाळीं जपावा ॥ ४६७ ॥

माध्याह्नीं हृदयस्थानीं । जपावा माळा धरोनि । 

हस्त मुखें स्पर्शोनि । सायंकाळीं जपावा ॥ ४६८ ॥

उभेनि जपावा प्रातःकाळीं । बैसोन कीजे माध्याह्नकाळीं ।

अथवा उभा राहोनि निश्र्चळीं । उभय पक्षीं करावा ॥ ४६९ ॥

बैसोन जपावा सायंकाळीं । पहावा वृक्ष मननिर्मळी ।

जरी वृक्ष नसे जवळी । नासाग्र नयनीं जपावा ॥ ४७० ॥

ब्रह्मचारी-गृहस्थासी । जप नेमिला अष्टोत्तरेसी ।

वानप्रस्थ-यतीश्र्वरासी । सहस्त्र मुख्य करावा ॥ ४७१ ॥

संधिविग्रह होय जरी । अष्टाविंशति करा पुरी ।

अशक्य होय जरी । दहा वेळ जपावा ॥ ४७२ ॥

उत्तम पक्ष करा मानसीं । मध्यम मुखें गौप्येंसी ।

प्रगट वाक्याक्षरासी । कनिष्ठ प्रकार परियेसा ॥ ४७३ ॥

त्रिपाद असती गायत्रीसी । मिळोनि न म्हणावी परियेसीं ।

म्हणतां पातक महादोषी । महानरक अवधारा ॥ ४७४ ॥

तत्सवितुर्वरेण्यं, भर्गो देवस्य धीमहि, धियो यो नः प्रचोदयात् ॥ १ ॥

पृथक करोनि त्रिपादासी । जपा मंत्र अतिहर्षी ।

पापें जातीं ब्रह्महत्या दोषीं । अनंत पुण्य पाविजे ॥ ४७५ ॥

अगुळीजपें एक पुण्य । पर्वांगुलीनें दशगुण ।

शंखमणीनें होय शतगुण । प्रवालमाला सहस्त्रफळ ॥ ४७६ ॥

स्फटिकें दहासहस्त्र पुण्य । मौक्तिकें लक्ष गुण जाण ।

पद्माक्षीं जप निर्गुण । दशलक्ष पुण्य असे ॥ ४७७ ॥

कोटिगुणें सुवर्णमाला । कुश रुद्राक्ष अनंतफला ।

जप करा तुम्ही निश्र्चळा । गौप्यमाला धरोनियां ॥ ४७८ ॥

जप करितां नुल्लंघिजे मेरु । पाप बोलजे अपारु । 

प्राणायाम केलिया त्रिवारु । मेरु लंघिले पाप जाय ॥ ४७९ ॥

गायत्रीजप तीन पादास । प्रत्यहीं करावा एकादश ।

पापांचा होय सर्व नाश । त्रिरात्रीचें पाप जाय ॥ ४८० ॥

अष्टोत्तरशत जप करितां । अमोघ पातक जाय त्वरिता ।

करावा सहस्त्र एकचित्ता । उपपातकें नासतीं ॥ ४८१ ॥

महापातकादि दोषासी । कोटि जप करावा परियेसीं ।

जी जी कामना इच्छिसी । त्वरित होय अवधारा ॥ ४८२ ॥

द्रव्य घेवोनि एकापाशी । जप करितां अनंतदोषी । 

चांडालयोनीं भरंवसीं । जन्म पावे परियेसा ॥ ४८३ ॥

जप करावा मनदृढें । न पहावें मागे पुढें ।

शूद्रादिक जातीकडे । संभाषणादि करुं नये ॥ ४८४ ॥

कंडूं नये देह आपुलें । नेणतां जरी इतुकें घडलें ।

श्रोत्राचमन करा वहिलें । दोष नाहीं अवधारा ॥ ४८५ ॥

ब्राह्मणाचे दक्षिणकाना । सप्तदेवता आहेति जाणा ।

स्पर्श करितां तत्क्षणा । पापें जातीं परियेसा ॥ ४८६ ॥

दृष्टीं पडतां चांडाळयाती । द्विराचमनें होय शुद्धती ।

संभाषण होय पतिताप्रति । स्नान करावें परियेसा ॥ ४८७ ॥

मौन्य करावें हें उत्तम । अगत्य बोलिजे संधिविषम ।

' तद्विष्णो--' । मंत्र जपता कर्मी । पापें जातीं सकळिक ॥ ४८८ ॥

जपतां निद्रा येई जरी । अघोवायु जांभई आली तरी ।

क्रोधरुप जपतां भारी । पापें घडतीं अवधारा ॥ ४८९ ॥

नेणतां घडे इतुकें जरी । आचमन करावें श्रोत्रीं ।

अग्नि सूर्यधेनुदर्शन करीं । विष्णुमंत्र जपावा ॥ ४९० ॥

ऐसा जप करावा विधीनें । मनकामना होय पूर्ण । 

ऐकती समस्त ऋषिजन । म्हणोनि सांगे पराशर ॥ ४९१ ॥

गायत्री जप करा ऐसा । प्रातःकाळी म्हणा ' मित्रस्य ' ।

' उदुत्यं ' मंत्र माध्याह्नेसी । ' इमं मे वरुण ' सायंकाळी ॥ ४९२ ॥

शाखापरत्वें मंत्र असती । म्हणा जैसे विधि असती । 

गोत्र-प्रवर उच्चारा भवतीं । वृद्धाचाराप्रमाणें ॥ ४९३ ॥

चारी दिशा नमोनि । प्रदक्षिणा करावी सगुणी । 

गोत्र-प्रवर उच्चारोनि । नमस्कार करा परियेसा ॥ ४९४ ॥

ऐसी संध्या करुन । मग करावें औपासन । 

सांगेन त्याचे विधान । श्रीगुरु म्हणती ब्राह्मणासी ॥ ४९५ ॥

सायंप्रातेर्वेळा दोन्ही । औपासन करावें सगुणीं ।

मिळोनि न करावें विद्वज्जनीं । करावें सर्वीं द्विकाळ मुख्य ॥ ४९६ ॥

न करावें वेळणी अळंद्यांत । भूमीवरी न करा नित्य । 

स्यंडिलीं करावें विहित । अथवा उदकें सारवावें ॥ ४९७ ॥

कुंडीं स्थापोनि अग्नीसी । करावें नित्य औपासनासी ।

वारा घालो नये त्यासी । हातें-पर्णें-मुखें-सुपें ॥ ४९८ ॥

व्याधिष्ठ होय पर्णवायें । सुपें दरिद्र धनक्षय ।

मुखें फुंकिलिया आयुष्य जाय । हस्तमूळीं होय मृत्यु ॥ ४९९ ॥

फुंकणी अथवा विंझणेसीं । वायु घालावा अग्नीसी । 

काष्ठें समृद्धि परियेसीं । ज्वलित असावा अग्नि देखा ॥ ५०० ॥

ज्वाला निघती जये स्थानीं । आहुती घालावी तिये वदनी ।

समिधा आणाव्या ब्राह्मणीं । शूद्रहस्तें घेऊं नये ॥ ५०१ ॥ 

समिधा पुष्पें दूर्वा देखा । आणों नये शूद्रें ऐका ।

होमद्रव्यें आहेति विशेखा । सांगेन नांवें परियेसा ॥ ५०२ ॥

साळी सांवे नीवार--। तंदुळ असती मनोहर ।

गोधूम जव निर्धार । यावनाळ राळे मुख्य असती ॥ ५०३ ॥

साठीं दाणे मिति प्रंमाण । आहुति मुख्य कारण ।

अधिक अथवा न करा उणे । घृतसंपर्क करावें ॥ ५०४ ॥

घृत नसेल समयासी । तिळ पवित्र होमासी । 

तिळांचें तैल परियेसीं । तेंही पवित्र असे देखा ॥ ५०५ ॥

औपासन केलियावरी । ब्रह्मयज्ञ करावा तर्पण परी ।

सांगेन विधि परिकरीं । श्रीगुरु म्हणती ब्राह्मणासी ॥ ५०६ ॥

मुख्य सकळीं माध्याह्नीं । स्नान-संध्या-जपादि करोनि ।

औपासनादि करा विधानीं । मग करावा ब्रह्मयज्ञ ॥ ५०७ ॥

उदकसमीप मुख्य स्थान । करा तर्पण ब्रह्मयज्ञ । 

प्राणायाम तीन करोन । ' विद्युदसि ' मंत्र जपावा ॥ ५०८ ॥

दूर्वा घेऊन दक्षिण करीं । उदयमुख अथवा उत्तरीं ।

बसावें वाम पादावरी । दक्षिण पाद ठेवोनि ॥ ५०९ ॥

उभयहस्तसंपुटेंसी । ठेवावे दक्षिण जानूसी ।

म्हणावें तीन प्रणवांसी । मग म्हणावें ऋचाक्षर ॥ ५१० ॥

' ओं भूर्भुवः स्वः '  ऐसें म्हणोनि । ' तत्सवितुर्वरेण्यीं ' ।

त्रिपदा गायत्री उच्चारोनि । मग जपावी दहा वेळां ॥ ५११ ॥

स्वाध्याय दिवसासी । म्हणा वेद शक्तीसीं । 

अनध्याय होय तया दिवसीं । एक ऋचा म्हणावी ॥ ५१२ ॥

तेही नये एखाद्यासी । मंत्र म्हणावा विशेषीं ।

' नमो ब्रह्मणे ' मंत्रासी । तीन वेळ जपावें ॥ ५१३ ॥

' वृष्टिरसि ' मंत्रासी । जपोनि स्पर्शावें उदकासी ।

तर्पण करावें परियेसीं । ऐक ब्राह्मणा एकचित्तें ॥ ५१४ ॥

ब्रह्मयज्ञ करावयासी । दर्भ मुख्य परियेसीं ।

वसु-रुद्र-आदित्येसीं । तृप्त समस्त देव-पितर  ॥ ५१५ ॥

एखादे दिवसीं न घडे जरी ।  अथवा होय समय रात्री ।

जप करावा गायत्री । वेदपठण फळ असे ॥ ५१६ ॥

देवतर्पण कुशाग्रेसीं । मध्य-स्थानें तृप्त ऋषि । 

मूळाग्रीं पितृवर्गासी । तर्पण करावें परियेसा ॥ ५१७ ॥

न करावें तर्पण पात्रांत । करावें आपण उदकांत ।

भूमीवरी घरीं नित्य । निषिद्ध असें करुं नये ॥ ५१८ ॥

दर्भ ठेवोनि भूमीवरी । तर्पण करा अवधारीं ।

विधियुक्त भक्तिपुरःसरीं । श्रीगुरु म्हणती ब्राह्मणासी ॥ ५१९ ॥

तीळ धरोन आपुल्या करीं । तर्पण करावें अवधारीं ।

ठेवों नये शिळेवरी । भूमीं काष्ठपात्रीं देखा ॥ ५२० ॥

रोमकूपादि स्थानीं देखा । तीळ ठेवितां पावती दुःखा ।

तीळ होती कृमि ऐका । निषिद्ध बोललीं स्थानें पांच ॥ ५२१ ॥

घरीं तर्पण करावयासी । तीळ अग्राह्य परियेसीं ।

करावें आपण उदकासी । ऐका समस्त ऋषिजन ॥ ५२२ ॥

श्र्वेत तीळ देवांसी । धूम्रवर्ण ऋषिजनांसी ।

कृष्णवर्ण पितरांसी । तिळतर्पण करावें ॥ ५२३ ॥

यज्ञोपवीत सव्यें देवांसी । निवीतीनें करावें ऋषीसी ।

अपसव्यें पितरांसी । तर्पण करावें येणें रीतीं ॥ ५२४ ॥

देवांसी अंजुलि एक । ऋषींसी अंजुलिद्वय सम्यक् ।

पितरांसी अंजुलि त्रिक । तर्पण ऐसें करावें ॥ ५२५ ॥

स्त्रियांसी अंजुलि एक देखा । व्यतिरिक्त माता-बंधूसी ऐका ।

सापत्नी-आचार्य नामिका । द्वयांजुलि करावें ॥ ५२६ ॥

देवब्रह्मऋषीश्र्वरांसी । अक्षता मुख्य तर्पणासी ।

कृष्ण तील पितरांसी । अनंतपुण्य परियेसा ॥ ५२७ ॥

आदित्य-शुक्रवारेंसी । प्रतिपदा मघा-नक्षत्रासी ।

षष्ठी-नवमी-एकादशींसी । तिलतर्पण करुं नये ॥ ५२८ ॥

अथवा विवाह-उपनयनासी । जन्मनक्षत्र-जन्मदिवशीं ।

आपुल्या घरीं शुभदिवसीं । तिलतर्पण करुं नये ॥ ५२९ ॥

जघीं न करी तिलतर्पण । उदकें मुख्य करा जाण ।

मुद्रिका हस्तीं असे सुवर्ण । दर्भपवित्रीं करावें ॥ ५३० ॥

पाय न धुतां मंगळस्नान । तिलावीण करितां तर्पण ।

श्राद्ध करी दक्षिणेवीण । निष्फल असे अवधारीं ॥ ५३१ ॥

निषिद्ध बोलिलें ज्या दिवसीं । तर्पण करावें उदकेसीं ।

दिपवाळी चतुर्दशीसी । करावें तर्पण परियेसा ॥ ५३२ ॥

अंगारक कृष्ण चतुर्दशी । यमाचे नांवें विधीसीं ।

करावें तर्पण परियेसीं । यज्ञोपवीत सव्यानें ॥ ५३३ ॥

एकेक तीळ घेऊनि । त्रिवार अंजुलि देऊनि ।

यमाचें नां उच्चारोनि । तर्पण करावें भक्तीनें ॥ ५३४ ॥

यमाचीं नांवें चतुर्दशी । सांगेन ऐका विस्तारेसीं ।

यम-धर्मराजनामें ऐसीं । मृत्यु-अंतक चौथा जाणा ॥ ५३५ ॥

वैवस्वत-काल देखा । सर्वभूतक्षय ऐका ।

आठवा औदुंबर-दघ्न निका । नीलाय परमेष्ठी एकादश ॥ ५३६ ॥

वृकोदर-चित्र देखा । चित्रगुप्त-चतुर्दशका । 

पृथक् नामें म्हणोनि एकेका । नदींत द्यावें परियेसा ॥ ५३७ ॥

समस्त पातकें नासतीं । रोगव्याधि न पीडिती ।

न घडे कधीं अपमृत्यु । शनैश्र्वरादि महापीडा ॥ ५३८ ॥

शुक्लपक्षीं माघमासीं । तर्पण करावें अष्टमीसी ।

भीष्मनामें परियेसीं । वर्षपातकें परिहार होतीं ॥ ५३९ ॥

ऐसें तर्पण करोनि । सूर्यनामें अर्घ्यें तीनी ।

द्यावी समस्त विद्वजनीं । म्हणे श्रीनृसिंहसरस्वती ॥ ५४० ॥

सिद्ध म्हणे नामधारकासी । कृपामूर्ति श्रीगुरु ऐसी ।

सांगते झाले ब्राह्मणासी । कर्ममार्ग येणेंपरी ॥ ५४१ ॥

म्हणे सरस्वती-गंगाधर । ऐसा ब्राह्मणाचा आचार ।

वर्ततां होय मनोहर । सर्वाभीष्टें साधतीं ॥ ५४२ ॥

॥ इति श्रीगुरुचरितामृते परमकथाकल्पतरौ श्रीनरसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे आह्निकनिरुपणं नाम षट्त्रिंशोऽध्यायः ॥  श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु ॥ श्रीगुरुदेवदत्त ॥ 

Gurucharitra Adhyay 36 Part 5/5 

श्रीगुरुचरित्र अध्याय ३६ भाग ५/५

Custom Search