Dnyaneshwari Adhyay 2 Part 11
ज्ञानेश्र्वरी अध्याय दुसरा भाग ११
ज्ञानेश्र्वरी अध्याय दुसरा ओव्या २५१ ते २७५
Dnyaneshwari Adhyay 2 ज्ञानेश्र्वरी अध्याय दुसरा
ज्ञानेश्र्वरी
अध्याय दुसरा ओव्या २५१
ते २७५
जैसा
कर्पूराचा राशि कीजे । मग अग्नि लाऊनि दीजे ।
कां
मिष्टानीं संचरविजे । काळकूट ॥ २५१ ॥
२५१)
ज्याप्रमाणें कापसाची रास करावी आणि मग तिला अग्नि लावून द्यावा, किंवा
मिष्टान्नांत जालीम विष घालावें;
दैवें
अमृतकुंभ जोडला । तो पायें हाणोनि उलंडिला ।
तैसा
नासिती धर्म निपजला । हेतुकपणें ॥ २५२ ॥
२५२) किंवा
दैवयोगानें मिळालेला अमृताचा घडा लाथ मारुन पालथा करावा, त्याप्रमाणें फलाचा
अभिलाष धरुन ते हातून घडलेला धर्म विनाकारण फुकट घालवितात.
सायासें
पुण्य अर्जिजे । मग संसारु का अपेक्षिजे ।
परी नेणती
ते काय कीजे । अप्राप्त देखें ॥ २५३ ॥
२५३) मोठ्या
आयासांनीं पुण्य जोडावें, आणि मग संसाराची अपेक्षा कां ठेवावी ? पण पाहा,
सद्बुद्धि ज्यांस प्राप्त नाहीं, अशा त्या अज्ञानी लोकांस हें समजत नाहीं. काय करावें
?
जैसी
रांधवणी रससोय निकी । करुनियां मोलें विकी ।
तैसा
भोगासाठीं अविवेकी । धाडिती धर्मु ॥ २५४ ॥
२५४)
ज्याप्रमाणें एखाद्या सुगरण स्त्रीनें उत्तम पक्वान्नें करुन तीं केवळ द्रव्याच्या
आशेनें विकून टाकावीं, त्याप्रमाणें हे अविचारी लोक सुखोपभोगांच्या आशेनें हातचा
धर्म दवडतात.
म्हणोनि हे
पार्था । दुर्बुद्धि देख सर्वथा ।
तयां
वेदवादरतां । मनीं वसे ॥ २५५ ॥
२५५) म्हणून
अर्जुना, वेदांच्या अर्थवादामध्यें मग्न झालेल्या त्या लोकांच्या मनांत पूर्णपणें
ही दुर्बुद्धि वास करीत असते, हें लक्षांत ठेव.
तिन्हीं
गुणीं आवृत्त । हे वेद जाणें विभ्रांत ।
म्हणोनि
उपनिषदादि समस्त । सात्त्विक ते ॥ २५६ ॥
तूं
असें निःसंशय समज कीं, वेद हे ( सत्त्व, रज व तम या ) तीन गुणांनी व्याप्त आहेत;
म्हणून ( त्यांपैकीं ) उपनिषदादि जे भाग आहेत, ते सगळे सात्त्विक आहेत.
येर
रजतमात्मक । जेथ निरुपिजे कर्मादिक ।
जे
केवळ स्वर्गसूचक । धनुर्धरा ॥ २५७ ॥
२५७)
आणि अर्जुना, केवळ स्वर्गसूचक अशा कर्मादिकांचें ज्यांत निरुपण केलेलें आहे, ते
बाकीचे ( वेदांचे भाग ) रज व तम या गुणांनी युक्त आहेत.
म्हणोनि
तूं जाण । हे सुखदुःखासीच कारण ।
एथ
झणें अंतःकरण । रिगों देसी ॥ २५८ ॥
२५८)
म्हणून हे केवळ सुखदुःखाला कारण होणारे आहेत, असें तूं लक्षांत ठेव व त्यांच्या
ठिकाणी कदाचित् तुझें मन जाईल तर जाऊं देऊं नकोस.
तूं
गुणत्रयातें अव्हेरीं । मी माझें हें न करीं ।
एक
आत्मसुखअंतरीं । विसंब झणीं ॥ २५९ ॥
२५९)
तूं तिन्ही गुण टाकून दे; मी व माझेंपण धरुं नकोस; ( पण ) अंतःकरणांत फक्त एक
आत्मसुखाचा विसर पडूं देऊं नकोस.
जरी
वेदें बहुत बोलिलें । विविध भेद सूचिले ।
तर्‍ही
आपण हित आपुलें । तेंचि घेपे ॥ २६० ॥
२६०) जरी वेदात
पुष्कळ गोष्टी सांगितल्या आहेत; अनेक ( विधिनिषेधांचे ) प्रकार सुचविलें आहेत, तरी
त्यापैकीं जेवढें कांहीं आपल्या हिताचे असेल, तेवढेंच घ्यावें,
जैसा
प्रगटलिया गभस्ती । अशेषही मार्ग दिसती ।
तरी
तेतुलेही काय चालिजती । सांगे मज ॥ २६१ ॥
२६१)
ज्याप्रमाणें सूर्योदय होतांच सगळे रस्ते दिसूं लागतात. म्हणून तितक्या सगळ्याच
रस्त्यांनीं कां जावयाचें ? सांग बरें मला.
कां
उदकमय सकळ । जर्‍ही जाहलें असे महीतळ ।
तरी
आपण घेपे केवळ । आर्तीचजोगें ॥ २६२ ॥
२६२)
किंवा पृथ्वीच्या पाठीवर वाटेल तेवढें जरी पाणी असलें , तरी त्यांतून आपण आपल्या
गरजेपुरतें घेतों.
तैसे
ज्ञानीये जे होती । ते वेदार्थातें विवरिती ।
मग
अपेक्षित तें स्वीकारिती । शाश्र्वत जें ॥ २६३ ॥
२६३)
त्याप्रमाणें जे ज्ञानी आहेत, ते वेदार्थाचा विचार करतात; मग ज्यांत शाश्वत व जें
इष्ट आहे त्याचेंच ग्रहण करतात.
म्हणौनि
आइकें पार्था । याचिपरी पाहतां ।
तुज
उचित होय आतां । स्वकर्म हें ॥ २६४ ॥
२६४) म्हणून
अर्जुना, ऐक. याच दृष्टीनें पाहिलें, तर हें स्वकर्मच याच वेळीं तुला उचित आहे.
आम्हीं
समस्तही विचारिलें । तंव ऐसेंचि हें मना आलें ।
जे न
संडिजे तुवा आपुलें । विहित कर्म ॥ २६५ ॥
२६५)
आम्हीं सर्व गोष्टींचा विचार करुन पाहिला; तेव्हां हें असेंच आमच्या मनाला पटलें
कीं, तूं आपलें विहित कर्म सोडूं नयेस.
परी कर्मफळीं
आस न करावी । आणि कुकर्मीं संगति न व्हावी
।
हे
सत्क्रियाचि आचरावी । हेतूविण ॥ २६६ ॥
२६६) परंतु
कर्मफलाच्या ठिकाणीं आशा ठेवूं नये आणि निषिद्ध कर्म करण्याविषयींहि प्रवृत्ति
होऊं देउं नकोस; हा सदाचारच निष्काम बुद्धीनें आचरावा.
तूं योगयुक्त
होउनी । फळाचा संग सांडुनी ।
मग अर्जुना
चित्त देउनी । करीं कर्में ॥ २६७ ॥
२६७) अर्जुना,
तूं निष्काम कर्मयोगाने युक्त होऊन कर्मफलाचा अभिलाष टाकून मग मन लावून विहित
कर्में करावींस.
परी आदरिलें
कर्म दैवें । जरी समाप्तीतें पावे ।
तरी विशेषें
तेथ तोषावें । हेही नको ॥ २६८ ॥
२६८) परंतु
दैवाच्या अनुकुलतेनें हातांत घेतलेले कर्म जरी यथासांग पार पडलें, तरी त्यांत
विशेष संतोष मानावा, हेंहि नको.
कां निमित्तें
कोणें ऐकें । तें सिद्धी न वचतां ठाके ।
तरी तेथिंचेनि
अपरितोखें । क्षोभावें ना ॥ २६९ ॥
२६९)
किंवा, कांहीं कारनामुळें तें ( आरंभिलेंलें कर्म ) जरी सिद्धीस न जातां ( अर्धवट
) राहिलें, तरीहि त्यासंबंधीच्या असंतोषाने आपल्या चित्ताची गडबड होऊं देऊं
नये.
आचरतां सिद्धी
गेलें । तरी काजाचि कीर आलें ।
परी ठेलियाही सगुण जहालें । ऐसेंचि मानीं ॥ २७० ॥
२७०) हातीं
घेतलेलें कर्म सिद्धीस गेलें तर खरोखरच आपलें काम झालें असेंच समज.
देखें
जेतुलालें कर्म निपजे । तेतुलें आदिपुरुषीं जरी अर्पिजे ।
तरी परीपूर्ण
सहजें । जहालें जाणें ॥ २७१ ॥
२७१) ( कारण
असें पाहा ) जेवढें म्हणून हातून कर्म होईल, तेवढें सगळें जर परमात्म्याला समर्पण
केलें; तर तें सहजच परिपूर्ण झालें, असेंच समज.
देखें
संरासंतीं कर्मीं । हें जें सरिसेपण मनोधर्मीं ।
तेचि
योगस्थिति उत्तमीं । प्रशंसिजे ॥ २७२ ॥
२७२) हें पाहा,
पूर्ण आणि अपूर्ण कर्माविषयीं हा जो मनाचा समतोलपणा आहे, तीच ( खरी ) योगस्थिति (
निष्काम कर्मयोग ). तिचीच ज्ञानी पुरुष प्रशंसा करतात.
अर्जुना समत्व
चित्ताचें । तेंचि सार जाण योगाचें ।
जेथ मना आणि
बुद्धीचें । ऐक्य आथी ॥ २७३ ॥
२७३) अर्जुना,
( यशपयशीं ) चित्ताची समता हेंच योगाचें वर्म आहे असें समज. या योगांत मन व बुद्धि
यांचें ऐक्य असतें. ( मनाचा संकल्प व बुद्धिचा निश्चय यांत विरोध नसतो. )
तो बुद्धियोग
विवरितां । बहुतें पाडें पार्था ।
दिसे हा अरुता
। कर्मभागु ॥ २७४ ॥
२७४) पार्था,
बुद्धियोगाचा ( निष्काम कर्माचरणाचा ) विचार करुन ( तुलनेनें ) पाहतां सकाम
कर्माचा भाग हा फारच कमी प्रतीचा दिसतो.
परी तेंचि
कर्म आचरिजे । तरीच हा योगु पाविजे ।
जें कर्मशेष
सहजे । योगस्थिति ॥ २७५ ॥
२७५) परंतु (
आरंभीं ) तेंच सकाम कर्म जेव्हां करावें
तेव्हांच ( पुढें ) ह्या निष्काम
कर्मयोगाची प्राप्ति
होते. कारण असें करतां करतां सकाम कर्मांतून कर्तृत्वमद आणि
फलास्वाद टाकून राहिलेलें जें शेष कर्म ती सहजच योगस्थिति होय.
Custom Search
No comments:
Post a Comment