Shri Dnyaneshwari Adhyay 4 Part 7
विचार जेथ न रिघे । हेतु जेथ न निगे ।
जें द्वैतदोषसंगें । सिंपेचिना ॥ १५१ ॥
१५१) जेथें विचाराचा प्रवेश होत नाहीं, जेथें कोणताहि तर्क
चालत नाहीं, जें द्वैतदोषाच्या संपर्कानें लिप्त होत नाहीं;
ऐसें अनादिसिद्ध चोखट । जें ज्ञान यज्ञावशिष्ट ।
तें सेविती ब्रह्मनिष्ठ । ब्रह्माहंमंत्रें ॥ १५२ ॥
१५२) असें जें अनादिसिद्ध व शुद्ध आणि ज्ञानरुपी यज्ञांत
शिल्लक राहिलेलें ब्रह्म असतें, तें ज्ञानरुपी ब्रह्म ब्रह्मनिष्ठ ( पुरुष ) ‘ मी
ब्रह्म आहे ‘ या मंत्राद्वारें सेवन करतात.
ऐसे शेषामृतें धाले । कीं अमर्त्यभावा आले ।
म्हणोनि ब्रह्म ते जहाले । अनायासें ॥ १५३ ॥
१५३) याप्रमाणें यज्ञातील शेषरुपीं अमृतानें ते तृप्त होतात
किंवा अमर स्थितीस प्राप्त होतात, म्हणून ते सहजच ब्रह्मत्व पावतात.
येरां विरक्ति माळ न घालीचि । जयां संयमाग्नीची सेवा न
घडेचि ।
जे योगुयागु न करितीचि । जन्मले सांते ॥ १५४ ॥
१५४) जन्माला येऊन ज्यांना संयमरुप अग्नीची सेवा घडत नाहीं,
व योग व यज्ञ ज्यांच्या हातून मुळींच होत नाहीं; त्या इतर लोकांना विरक्ति माळ
घालीत नाहीं.
जयां ऐहिक धड नाहीं । तयांचे परत्र पुससी काई ।
म्हणोनि सांगों कां वांई । पंडुकुमरा ॥ १५५ ॥
१५५) ज्यांचे ऐहिक नीट नाहीं, त्यांच्या परलोकाची गोष्ट
कशाला विचारतोस ? म्हणून अर्जुना, ती गोष्ट व्यर्थ कशाला सांगू ?
ऐसे बहुतीं परीं अनेग । जे सांगितले तुज कां याग ।
ते विस्तारुनि वेदेंचि चांग । म्हणितले आहाती ॥ १५६ ॥
१५६) असें पुष्कळ प्रकारचे जे अनेक यज्ञ तुला सांगितले, ते
वेदानेंच चांगल्या विस्ताराने सांगितले आहेत.
परि तेणें विस्तारें काय करावें । हेंचि कर्मसिद्ध जाणावें
।
येतुलेनि कर्मबंधु स्वभावें । पावेल ना ॥ १५७ ॥
१५७) परंतु त्या विस्ताराशीं आपल्याला काय करावयाचें आहे. (
तात्पर्य ) असें समज कीं, हे ( मागें सांगितलेले यज्ञादिक ) सर्व कर्मापासूनच
उत्पन्न होतात. एवढें जाणलें कीं आपोआपच कर्मबंधाची बाधा होणार नाहीं.
अर्जुना वेदु जयांचें मूळ । जे क्रियाविशेषें स्थूळ ।
जयां नव्हाळियेचें फळ । स्वर्गसुख ॥ १५८ ॥
१५८) अर्जुना, वेद, ज्यांचे मूळ आहे, ज्यांत क्रियांचा
विशेष खटाटोप आहे व ज्यांपासून अपूर्व असें स्वर्गसुखाचें फल प्राप्त होतें;
ते द्रव्यादियागु कीर होती । परी ज्ञानयज्ञाची सरी न पवती ।
जैशी तारातेजसंपत्ती । दिनकरापाशीं ॥ १५९ ॥
१५९) ते द्रव्यादि यज्ञ खरे आहेत; पण तार्‍यांच्या तेजाचा
डौल जसा सूर्यापुढें चालत नाहीं, तशी ज्ञानयज्ञाची सर त्यांना येत नाहीं.
देखें परमात्मसुखनिधान । साधावया योगीजन ।
जें न विसंबिती अंजन । उन्मेषनेत्रीं ॥ १६० ॥
१६०) पाहा, परमात्मस्वरुप सुखाचा ठेवा हस्तगतकरण्याकरितां,
योगी लोक जे ज्ञानरुपी अंजन बुद्धिरुप डोळ्यांमध्यें घालण्याला कधींहि विसंबत
नाहींत;
जें धांवतया कर्माची लाणी । नैष्ककर्म्यबोधाची खाणी ।
जें भुकेलिया घणी । साधनाची ॥ १६१ ॥
१६१) जें चालू कर्माच्या समाप्तीचें ठिकाण आहे, जें
कर्मातील ज्ञानाची खाण आहे, ( आत्मसुखार्थ ) जे भुकेले आहेत. त्यांच्या साधनांची
जें तृप्ति आहे;
जेथ प्रवृत्ति पांगुळ जाहली । तर्काची दिठी गेली ।
जेणें इंद्रियें विसरलीं । विषयसंगु ॥ १६२ ॥
१६२) ज्याच्या ठिकाणीं प्रवृत्ति पांगळी होते, तर्काची
दृष्टी जाते, ज्याच्या योगानें इंद्रियांना विषयांचा विसर पडतो;
मनाचें मनपण गेलें । जेथ बोलाचें बोलपण ठेलें ।
जयामाजि सांपडलें । ज्ञेय दिसे ॥ १६३ ॥
१६३) मनाचें मनपण नाहीसें होतें, बोलाचा बोलकेपणा थांबतो,
ज्यामध्यें ज्ञेय ( जाणावयाची वस्तु-ब्रह्म ) प्रत्यक्ष सांपडतें;
जेथ वैराग्याचा पांगु फिटे । विवेकाचाही सोसु तुटे ।
जेथ न पाहतां सहज भेटे । आपणपें ॥ १६४ ॥
१६४) ज्याच्या ठिकाणी वैराग्याचे दारिद्र्य दूर होतें,
विवेकाचा हांवरेपणा खुंटतो आणि ज्याच्या ठिकाणी न पाहतां ( आपोआपच ) आत]मस्वरुप
दिसतें;
तें ज्ञान पैं गा बरवें । जरी मनीं आथि आणावें ।
तरी संतां यां भजावें । सर्वस्वेंशीं ॥ १६५ ॥
१६५) अरे, अर्जुना, तें उत्तम ज्ञान जर लाभावें असें मनांत
असेल, तर या संतांस सर्वस्वेंकरुन तूं भजावेंस.
जे ज्ञानाचा कुरुठा । तेथ सेवा हा दारवंटा ।
तो स्वाधीन करी सुभटा । वोळगोनी ॥ १६६ ॥
१६६) कारण तें ज्ञानाचें घर आहेत. त्यांची सेवा हा त्या
घराचा उंबरठा आहे; अर्जुना, तूं सेवा करुन तो स्वाधीन करुन घे.
तरी तनुमनुजीवें । चरणासीं लागावें ।
आणि अगर्वता करावें । दास्य सकळ ॥ १६७ ॥
१६७) एवढ्याकरितां शरीरानें, मनानें व जीवानें त्यांच्या
चरणी लागावें आणि अभिमान सोडून त्यांची सर्व सेवा करावी.
मग अपेक्षित जें आपुलें । तेंही सांगती पुसिलें ।
जेणें अंतःकरण बोधलें । संकल्पा न ये ॥ १६८ ॥
१६८) मग आपलें जें इच्छित असेल, तें त्यांस विचारलें असतां
तें सांगतात. त्या त्यांच्या उपदेशानें अंतःकरण ज्ञानसंपन्न होऊन पुनः संकल्पाकडे
वळणार नाहीं.
जयाचेनि वाक्यउजिवडें । जाहलें चित्त निधडें ।
ब्रह्माचेनि पाडें । निःशंकु होय ॥ १६९ ॥
१६९) त्यांच्या उपदेशरुप उजेडानें निर्धास्त झालेलें चित्त
ब्रह्माप्रमाणें शंकारहित होतें,
ते वेळीं आपणपेया सहितें । इयें अशेषेंही भूतें ।
माझां स्वरुपीं अखंडितें । देखसी तूं ॥ १७० ॥
१७०) त्या वेळी आपल्यासहित हीं सर्व भूतें माझ्या स्वरुपांत
तूं निरंतर पाहशील.
ऐसें ज्ञानप्रकाशें पाहेल । तैं मोहांधकारु जाईल ।
जैं गुरुकृपा होईल । पार्था गा ॥ १७१ ॥
१७१) अरे पार्था, ज्या वेळीं श्रीगुरंची कृपा होईल त्या
वेळीं असा ज्ञानप्रकाशांचा उदय होईल; आणि मग त्या त्या वेळीं मोहरुप अंधकार
नाहींसा होईल.
जरी कल्मषांचा आगरु । तूं भ्रांतीचा सागरु ।
व्यामोहाचा डोंगरु । होऊनी अससी ॥ १७२ ॥
१७२) तू पापांचें आगर, भ्रांतीचा सागर किंवा व्यामोहाचा (
मनाच्या घोटाळ्याचा ) डोंगर जरी असलास;
तर्‍ही ज्ञानशक्तिचेनि पाडें । हें आघवेंचि गा थोकडें ।
ऐसें सामर्थ्य असे चोखडें । ज्ञानीं इये ॥ १७३ ॥
१७३) तरी ज्ञानशक्तीच्या पुढें बाबा, हें सगळें किरकोळ आहे.
असें या ज्ञानाच्या अंगीं निर्दोष सामर्थ्य आहे.
देखें विश्र्वभ्रमाऐसा । जो अमूर्ताचा कडवसा ।
तो जयाचिया प्रकाशा । पुरेचिना ॥ १७४ ॥
१७४) पाहा, निराकार परमात्म्याची पडछाया, म्हणून असणारा हा
जो जगाचा पसारा, तो देखील ज्या ज्ञानाच्या प्रकाशाला पुरत नाही. ( विश्वाचा निरास
करणें ह्याचीहि ज्या ज्ञानाच्या सामर्थ्यापुढे किंमत नाहीं );
तया कायसें हें मनोमळ । हें बोलतांचि अति किडाळ ।
नाहीं येणें पाडें ढिसाळ । दुजें जगीं ॥ १७५ ॥
१७५) त्या ज्ञानाला हें मनांतील मळ म्हणजे काय
आहेत; पण अशी तुलना करणें, हेंच अनुचित आहे. (
वास्तविक पाहातां ) यांच्यासारखें समर्थ जगांत दुसरें
कांहीं नाहीं.
No comments:
Post a Comment