Shri Dnyaneshwari Adhyay 4 Part 6
आतां अवधारीं सांगेन आणिक । जे ब्रह्माग्नी साग्निक ।
तयांतें यज्ञेंचि यज्ञु देख । उपासिजे ॥ १२६ ॥
१२६) दुसरा प्रकार आतां तुला सांगतों, ऐक. जे ब्रह्मरुप
अग्नीचे अग्निहोत्री आहेत, ते यज्ञाची यज्ञानेंच उपासना करतात.
एक संयमाग्नीहोत्री । ते युक्तित्रयाचां मंत्रीं ।
यजन करिती पवित्रीं । इंद्रियद्रव्यीं ॥ १२७ ॥
१२७) धारणाध्यानसमाधिरुप संयम, हेंच कोणी अग्निहोत्र,
त्याचें आचरण करणारे कित्येक मूलबंधादिक तीन बंधरुपी मंत्रद्वारां, इंद्रियरुपी
पवित्र द्रव्यांनीं यज्ञ करतात.
एकां वैराग्यरवि विवळे । तंव संयती विहार केले ।
तेथ अपावृत जाहले । इंद्रियानळ ॥ १२८ ॥
१२८) दुसरे कित्येक, वैराग्यरुपी सूर्य उगवल्याबरोबर
संयमरुपी कुंडाची रचना करतात व मग त्या कुंडांत इंद्रियरुप अग्नी प्रकट होतो.
तिहीं विरक्तीची ज्वाळा घेतली । तंव विकारांचीं इंधनें
पळिपलीं ।
तेथ आशाघूमें सांडिलीं । पांचही कुंडें ॥ १२९ ॥
१२९) त्या इंद्रियरुप अग्नींतून वैराग्याची ज्वाला निघते,
तेव्हां कामक्रोधादि विकारांचीं लाकडें पेटूं लागतात. त्या वेळीं आहवनीयादिक अग्नि
असलेला इंद्रियरुप पांच कुंडांतून आशारुप धूर निघून जातो.
मग वाक्यविधीचिया निरवडी । विषयआहुति उदंडी ।
हवन केलें कुंडीं । इंद्रियाग्नीचां ॥ १३० ॥
१३०) मग वेदांत सांगितलेल्या विधिवाक्याच्या कुशलतेनें
इंद्रियरुप अग्नि असलेल्या कुंडात विषयरुप अनेक आहुति देऊन यज्ञ करतात.
एकीं यथापरी पार्था । दोषु क्षाळिले सर्वथा ।
आणिकीं हृदयारणीं मंथा । विवेकु केला ॥ १३१ ॥
१३१) अर्जुना, याप्रमाणें कोणी एक आपल्या सर्व दोषांचे
क्षालन करतात; दुसरे कोणी हृदयाची अरणी करुन विवेकाचा मंथा करतात.
तो उपशमें निहटिला । धैर्यें वरी दाटिला ।
गुरुवाक्यें काढिला । बळकटपणें ॥ १३२ ॥
१३२) तो मंथा शांतीनें बळकट धरतात; व वरुन सात्त्विक
धैर्यानें बळकट धरुन गुरुपदेशरुपी ( दोरीनें ) जोरानें घुसळतात.
ऐसें समरसें मंथन केलें । तेथ झडकरी काजा आलें ।
जे उज्जीवन जहालें । ज्ञानाग्नीचें ॥ १३३ ॥
१३३) याप्रमाणें समरसतेनें मंथन केलें म्हणजे त्याचा
ताबडतोब उपयोग होतो; तो हाच कीं, ज्ञानाग्नि प्रकट होतो.
पहिला ऋद्धिसिद्धीचा संभ्रमु । तो निवर्तोनि गेला धूमु ।
मग प्रगटला सूक्ष्मु । विस्फुलिंगु ॥ १३४ ॥
१३४) पहिल्यानें ऋद्धिसिद्धीचा मोह, हाच कोणी धूर, तो निघून
जातो. मग ( ज्ञानाग्नीची ) बारीकशी ठिणगी उत्पन्न होते.
तया मनाचें मोकळें । तेंचि पेटवण घातलें ।
जें यमदमीं हळुवारलें । आइतें होतें ॥ १३५ ॥
१३५) यमदमांनीं आयतें वाळवून हलकें झालेलें मन, हेंच त्या
ज्ञानरुपी ठिणगीला पेटवण घालतात.
तेणें सादुकपणें ज्वाळा समृद्धा । मग वासनांतराचिया समिधा ।
स्नेहेंसि नानाविधा । जाळिलिया ॥ १३६ ॥
१३६) त्याच्या साहाय्यानें ज्वाला प्रदीप्त होतात; मग
त्यांत नाना प्रकारच्या वासनारुप समिधा ममतारुपी तुपासह जाळतात.
तेथ सोहंमंत्रें दीक्षितीं । इंद्रियकर्मांचिया आहुती ।
तिये ज्ञानानळीं प्रदीप्ती । दिधलिया ॥ १३७ ॥
१३७) तेथें दीक्षित ( यज्ञकर्ता पुरुष ) मी ब्रह्मच आहें,
या मंत्राने त्या प्रदीप्त अशा ज्ञानाग्नींत इंद्रियकर्मांच्या आहुती देतो.
पाठीं प्राणक्रियेचेनि स्नुवेनिशीं । पूर्णाहुती पडली
हुताशीं ।
तेथ अवभृत समरसीं । सहजें जाहलें ॥ १३८ ॥
१३८) नंतर प्राणक्रियेच्या स्नुवेनें ज्ञानाग्नीमध्यें
पूर्ण आहुति दिली म्हणजे ऐक्यबोध होऊन अवभृतस्नान ( त्याला ) सहजच होतें.
मग आत्मबोधींचें सुख । जें संयमाग्नीचें हुतशेष ।
तोचि पुरोडाशु देख । घेतला तिहीं ॥ १३९ ॥
१३९) संयमाग्नींत ( इंद्रियादिक ) होमद्रव्याचें हवन करुन,
शिल्लक राहिलेलें जे आत्मज्ञानादें सुख, तोच पुरोडाश मग ते सेवन करतात.
एक ऐशिया इहीं
यजनीं । मुक्त ते जाहले त्रिभुवनीं ।
या यज्ञक्रिया तरी आनानी । परि प्राप्य तें एक ॥ १४० ॥
१४०) अशा या यज्ञांनीं आजपर्यंत या त्रिभुवनांत कित्येक
मुक्त होऊन गेलेलें आहेत; या यज्ञक्रिया जरी भिन्न भिन्न आहेत, तरी त्या सर्वांची
फलप्राप्ति एकच आहे.
एक द्रव्ययज्ञु म्हणिपती । एक तपसामग्रिया निपजती ।
एक योगयागुही आहाती । जे सांगितले ॥ १४१ ॥
१४१) त्यांपैकीं कांहींना ' द्रव्ययज्ञ ‘ अशी संज्ञा आहे.
कांहीं यज्ञ तपरुप सामर्थ्यानें उत्पन्न होतात. कित्येक योगयज्ञ म्हणून सांगितले
आहेत.
एकीं शब्दीं शब्दु यजिजे । तो वाग्यज्ञु म्हणिजे ।
ज्ञानें ज्ञेय गमिजे । तो ज्ञानयज्ञु ॥ १४२ ॥
१४२) कित्येकांत शब्दांनी शब्दाचें हवन करतात. ( वेदांच्या
शब्दांचा उच्चार करतात ) त्यांस ‘ वाग्यज्ञ ‘ म्हणतात. ( ज्यांत ) ज्ञानानें ज्ञेय
( जाणावयाची वस्तु, ब्रह्म ) जाणतां येतें, तो ‘ ज्ञानयज्ञ ‘ होय.
हें अर्जुना सकळ कुवाडें । जे अनुष्ठितां अतिसांकडें ।
परी जितेंद्रियासीचि घडे । योग्यतावशें ॥ १४३ ॥
१४३) अर्जुना, हे सर्व यज्ञ कठीण आहेत, कारण त्यांचे
अनुष्ठान करणें अतिशय त्रासाचें आहे; परंतु ज्यांनीं इंद्रियें जिंकली, त्यांसच ते
करण्याची योग्यता येऊन त्याचें आचरण घडतें.
ते प्रवीण तेथ भले । आणि योगसमृद्धी आथिले ।
म्हणोनि आपणपां तिहीं केलें । आत्महवन ॥ १४४ ॥
१४४) ते त्या कामीं चांगलें प्रवीण असतात व योगसमृद्धीनें
संपन्न असतात. म्हणून ते आपलें आत्मस्वरुपाच्या ठिकाणीं ( जीवबुद्धीचें ) हवन
करतात.
मग अपानाग्नीचां मुखीं । प्राणद्रव्यें देखीं ।
हवन केलें एकीं । अभ्यासयोगें ॥ १४५ ॥
१४५) मग कोणीं अभ्यासानें अपानरुप अग्नीच्या मुखांत
प्राणरुप द्रव्यांचें हवन करतात, पाहा.
एक अपानु प्राणीं अर्पिती । एक दोहींतेंही निरुंधिती ।
ते प्राणायामी म्हणिपती । पंदुकमरा ॥ १४६ ॥
१४६) कित्येक अपानवायु प्राणवायुच्या ठिकाणीं अर्पण करतात,
दुसरे किती एक प्राण व अपान या दोहोंचा निरोध करतात, त्यांना अर्जुना, ‘
प्राणायामी ‘ म्हणतात.
एक वज्रयोगक्रमें । सर्वाहारसंयमें ।
प्राणीं प्राणु संभ्रमें । हवन करिती ॥ १४७ ॥
१४७) किती एक ( वज्रासनाच्या ) मूळबंधाच्या पद्धतीनें सर्व
आहारांचा संयम करुन, प्रयत्नानें प्राणांचें प्राणाच्या ठिकाणीं हवन करतात. (
प्राणांनींच प्राणाचा लय करतात. )
ऐसे मोक्षकाम सकळ । समस्त हे यजनशीळ ।
जिहीं यज्ञद्वारा मनोमळ । क्षाळण केले ॥ १४८ ॥
१४८) याप्रमाणें हे सगळे यज्ञकर्ते मोक्षाची इच्छा करणारे
असतात. त्यांनीं यज्ञाच्या द्वारें मनाच्या ठिकाणचे सर्व मळ धुऊन टाकलेले असतात.
जया अविद्याजात जाळितां । जें उरलें निजस्वभावता ।
जेथ अग्नि आणि होता । उरेचिना ॥ १४९ ॥
१४९) त्यांनीं सर्व अज्ञान जाळून टाकल्यामुळें जें ( स्वरुप
) सहजच बाकी शिल्लक राहतें, जेथें ( ज्या स्वरुपाज्ञानाच्या ठिकाणीं ) अग्नि व
यज्ञकर्ता हा भेद उरतच नाहीं;
जेथ यजितयाचा कामु पुरे । यज्ञींचें विधान सरे ।
मागुतें जेथूनि वोसरे । क्रियाजात ॥ १५० ॥
१५०) जेथें यज्ञकर्त्याच्या सर्व इच्छा पुर्‍या होतात व
यज्ञक्रिया संपते व जेथून क्रिया मात्र मागें परतून नाहींशा
होतात;
No comments:
Post a Comment