Shri Dnyaneshwari Adhyay 5 Part 1
मग पार्थु श्रीकृष्णातें
म्हणे । हां हो हें कैसें तुमचें बोलणें ।
एक होय तरी
अंतःकरणें । विचारुं ये ॥ १ ॥
१) मग
अर्जुन, श्रीकृष्णाला म्हणाला, अहो, हें असें कसें तुमचें बोलणें ? यांत (
बोलण्यांत ) एकवाक्यता असेल, तर त्यासंबंधीं मनानें कांहीं विचार करतां येईल.
मागां सकळ
कर्माचा संन्यासु । तुम्हींचि निरोपला होता बहुवसु ।
तरी
कर्मयोगीं केवीं अतिरसु । पोखीतसां पुढती ॥ २ ॥
२) सर्व
कर्मांचा त्याग करावा असें तुम्हींच मागें अनेक रीतींनीं सांगितलें होतें, तर आतां
कर्म योगाविषयींच्या भराला जास्त उत्तेजन कां देतां ?
ऐसें द्वयर्थ
हें बोलतां । आम्हां नेणतयांचिया चित्ता ।
आपुलिये
चाडे अनंता । उमजु नोहे ॥ ३ ॥
३)
श्रीअनंता असें हें दुटप्पी बोललें असतां, आमच्या सारख्या अल्प समजुतीच्या
लोकांच्या मनाला पाहिजे तसा उलगडा होत नाहीं.
ऐकें
एकसारातें बोधिजे । तरी एकनिष्ठचि बोलिजे ।
हें आणिकीं
काय सांगिजे । तुम्हांप्रति ॥ ४ ॥
४) ऐका.
एक तत्त्व जर सांगावयाचें असेल, तर एकच निश्र्चितपणें सांगितलें पाहिजे, हें
तुम्हाला दुसर्‍यांनी सांगावयास पाहिजे काय ?
तरी
याचिलागीं तुमतें । म्यां राउळासी विनविलें होतें ।
जे हा
परमार्थु ध्वनितें । न बोलावा ॥ ५ ॥
५)
एवढ्यासाठीं मी आपल्यासारख्या थोरांना ( मागें ) विनंती केली होती की, हें
तत्त्वज्ञान संदिग्ध भाषेंत सांगू नये.
परी मागील
असो देवा । आतां प्रस्तुतीं उकलु देखावा ।
सांगें
दोहींमाजि बरवा । मार्गु कवण्या ॥ ६ ॥
६)
परंतु देवा, मागें झालें ते राहूं द्या. आतां ह्या वेळीं उलगडा करा आणि या दोन
मार्गांपैकीं चांगला कोणता हें सांगा.
जो
परिणामींचा निर्वाळा । अचंबितु ये फळा ।
आणि
अनुष्ठितां प्रांजळा । सावियाचि ॥ ७ ॥
७)
ज्याचा शेवट शुद्ध असून ज्याचें फळ अचूक प्राप्त होतें व ज्याचें अनुष्ठान सहजच
सरळ आहे;
जैसें
निद्रेचें सुख न मोडे । आणि मार्गु तरी बहुसाल सांडे ।
तैसें
सोकासना सांगडें । सोहपें होय ॥ ८ ॥
८)
ज्याप्रमाणें झोपेच्या सुखांत व्यत्यय न येतां रस्ता तर बराच काटत जातो, अशा
सुखकारक वाहनासारखा जो सोयीचा मार्ग असेल ( तो सांगा ).
येणें
अर्जुनाचेनि बोलें । देवो मनीं रिझले ।
मग होईल
ऐकें म्हणितलें । संतोषोनियां ॥ ९ ॥
९) ह्या
अर्जुनाच्या बोलण्यानें देव मनांत आनंदित झाले. मग संतुष्ट होऊन म्हणाले, ‘ ऐक.
तसेंहि होईल-‘
देखा
कामधेनुऐसी मापे । सदैव जया होये ।
तो चंद्रुही
परी लाहे । खेळावया ॥ १० ॥
१०)
ज्ञानेश्र्वर महाराज म्हणतात, पाहा, ज्या दैववानाला कामधेनूसारखी आई मिळते, त्याला
चंद्र, पण तोसुद्धा खेळावयास मिळतो.
पाहें पां
शंभूची प्रसन्नता । तया उपमन्यूचिया आर्ता ।
काय
क्षीराब्धि दूधभाता । देइजेचिना ॥ ११ ॥
११) हें,
पाहा, श्रीशंकरांनी प्रसन्न होऊन त्या उपमन्यूच्या इच्छेप्रमाणें दूधभाताकरितां
क्षीरसमुद्र दिला नाहीं कां ?
तैसा
औदार्याचा कुरुठा । कृष्ण आपु जाहलिया सुभटा ।
कां सर्व
सुखांचा वसौटा । तोचि नोहावा ॥ १२ ॥
१२)
त्याप्रमाणें उदारपणाचें घर, जो श्रीकृष्ण, तो अर्जुनाच्या अधीन झाल्यावर मग तो (
अर्जुन ) सर्व सुखाचे वसतिस्थान कां होऊं नये ?
एथ चमत्कारु
कायसा । गोसावी लक्ष्मीकांताऐसा ।
आतां
आपुलिया सवेसा । मागावा कीं ॥ १३ ॥
१३)
यांत आश्र्चर्य ते कसलें ?
लक्ष्मीकांतासारखा मालक मिळाला असतां आतां आपल्याला हवें तसें त्यानें कां
मागून घेऊं नये ?
म्हणोनि
अर्जुनें म्हणितलें । तें हांसोनि येरें दिधलें ।
तेंचि
सांगेन बोलिलें । काय कृष्णें ॥ १४ ॥
१४)
म्हणून अर्जुनानें जें मागितलें तें श्रीकृष्णांनी प्रसन्न होऊन दिलें. (
ज्ञानेश्र्वरमहाराज म्हणतात ) श्रीकृष्ण जें काय म्हणाले, तेंच मी सांगेन.
तो म्हणे गा
कुंतीसुता । हें संन्यासयोग विचारितां ।
मोक्षकर
तत्त्वता । दोनीहि होती ॥ १५ ॥
१५)
श्रीकृष्ण म्हणाले, अर्जुना, हे संन्यास व कर्मयोग, विचार करुन पाहिलें तर,
तात्त्विकदृष्ट्या, दोन्ही मोक्ष प्राप्त करुन देणारे आहेत.
तरी जाणां
नेणां सकळां । हा कर्मयोगु कीर प्रांजळा ।
जैसी नाव
स्त्रियां बाळां । तोयतरणीं ॥ १६ ॥
१६) तरी
पण जाणते व नेणते, या सगळ्यांना, हा निष्काम कर्मयोग आचरण्याला सोपा आहे.
ज्याप्रमाणें पाण्यांतून तरुन जाण्याला, स्त्रियांना व बालकांना नाव ( हे सुलभ
साधन आहे. ), त्याप्रमाणे भवसागरांतून तरुन जाण्याला ) हा कर्मयोग साधन आहे.
तैसें
सारासार पाहिजे । तरी सोहपा हाचि देखिजे ।
येणें
संन्यासफळ लाहिजे । अनायासें ॥ १७ ॥
१७)
त्याचप्रमाणें सारासाराचा विचार केला तर, हाच सोपा दिसतो. यानें कर्माच्या
संन्यासापासून मिळणार्‍या फलाची प्राप्ति कष्टांवाचून होते.
आतां
याचिलागीं सांगेन । तुज संन्यासियाचें चिन्ह ।
मग सहजें हे
अभिन्न । जाणसी तूं ॥ १८ ॥
१८)
आतां एवढ्याकरितां मी तुला कर्मसंन्यास करणाराचें लक्षण सांगेन; मग हे दोन्ही
मार्ग एकच आहेत, असें तूं सहजच जाणशील.
तरी
गेलियाची से न करी । न पवतां चाड न धरी ।
जो
सुनिश्र्चळु अंतरीं । मेरु जैसा ॥ १९ ॥
१९) तरी
गतगोष्टींची जो आठवण करीत नाहीं; कांहीं मिळालें नाहीं तर त्याची इच्छा धरीत नाही,
जो मेरुपर्वताप्रमाणें अंतःकरणांत अगदी अचल असतो,
आणि मी
माझें ऐसीआठवण । विसरलें जयाचें अंतःकरण ।
पार्था तो
संन्यासी जाण । निरंतर ॥ २० ॥
२०) आणि ज्याच्या अंतःकरणामध्यें ‘ मी ‘
आणि ‘ माझे ‘ यांचें स्मरणच राहिलें नाहीं, अर्जुना, तो सदोदित संन्यासीच
आहे, असें तूं जाण.
जो मनें ऐसा
जाहला । संगीं तोचि सांडिला ।
म्हणोनि
सुखें सुख पावला । अखंडित ॥ २१ ॥
२१) ज्याच्या
मनाची अशी तयारी झाली त्याला संगच सोडून जातात. म्हणून त्याला शाश्वत सुखाची
अनायासें प्राप्ति होते.
आतां
गृहादिक आघवें । तें कांहीं नलगे त्यजावें ।
जें घेतें
जाहलें स्वभावें । निःसंगु म्हणऊनि ॥ २२ ॥
२२) अशा
स्थितींत घर वगैरे सर्वांचा त्याग करण्याची कांहीं जरुरी नाही, कारण त्यांची
आसक्ति घेणारें जे मन, तेंच स्वभावतः निःसंग झालें आहे.
देखें अग्नि
विझोनि जाये । मग जे रांखोडी केवळु होये ।
तैं ते
कापुसें गिंवसूं ये । जियापरी ॥ २३ ॥
२३)
पाहा, विस्तव विझून गेल्यावर मग जो राखेचा ढेपसा शिल्लक राहतो तेव्हां त्याला
कापसामध्येंदेखिल ज्याप्रमाणें गुंडाळून ठेवता येतें,
तैसा असतोनि
उपाधी । नाकळिजे तो कर्मबंधीं ।
जयाचिये
बुद्धी । संकल्पु नाहीं ॥ २४ ॥
२४)
त्याप्रमाणें ज्याच्या बुद्धींत संकल्प नाहीं, तो उपाधींत असूनसुद्धा कर्मबंधनांत
सापडत नाहीं.
म्हणोनि
कल्पना जैं सांडे । तेंचि गा संन्यासु घडे ।
या कारणें
दोनी सांगडे । संन्यासयोगु ॥ २५ ॥
२५) म्हणून ज्यावेळेला कल्पना सुटते, त्याच वेळेला
संन्यास घडतो; म्हणून कर्मसंन्यास व कर्मयोग हे दोन्ही
सारखे आहेत.
No comments:
Post a Comment