Shri Dnyaneshwari Adhyay 5 Part 2
एर्‍हवीं
तरी पार्था । जे मूर्ख होती सर्वथा ।
ते
सांख्यकर्मसंस्था । जाणती केवीं ॥ २६ ॥
२६) एर्‍हवीं
तरी अर्जुना, जे पूर्णपणें अज्ञानी आहेत, ते सांख्ययोग आणि कर्मयोग यांचें स्वरुप
कसें जाणूं शकतील.
सहजें ते
अज्ञान । म्हणोनि म्हणती हे भिन्न ।
एर्‍हवी
दीपाप्रति काई अनान । प्रकाशु आहाती ॥ २७ ॥
२७) ते स्वभावतःच मूर्ख असतात, म्हणून या दोन
मार्गांना भिन्न समजतात. एर्‍हवीं प्रत्येक दिव्याचें प्रकाश काय निराळें आहेत
?
पै सम्यक्
एकें अनुभवें । जिहीं देखिलें तत्त्व आघवें ।
ते
दोन्हींतेंही ऐक्यभावें । मानिती गा ॥ २८ ॥
२८)
एकाचेंच चांगलें आचरण करुन ज्यांनी संपूर्ण रीतीनें तत्त्वाचा अनुभव घेतला. ते
दोन्हीहि ( मार्ग ) एकच आहेत, असें समजतात.
आणि
सांख्यीं जें पाविजे । तेंचि योगीं गमिजे ।
म्हणोनि
ऐक्यता दोहींते सहजें । इयापरी ॥ २९ ॥
२९) आणि
सांख्य मार्गानें, जें मिळतें तेंच योगाने प्राप्त होतें. म्हणून अशा रीतीनें या
दोन मार्गांत सहजच ऐक्य आहे.
देखें आकाशा
आणि अवकाशा । भेदु नाहीं जैसा ।
तैसें ऐक्य
योगसंन्यासा । वोळखे जो ॥ ३० ॥
३०)
पाहा, आकाश आणि पोकळी यांच्यामध्यें ज्याप्रमाणें भिन्नता नाहीं, त्याप्रमाणें
कर्मयोग आणि सांख्ययोग यांची एकता ज्याला पटलेली असते,
तयासींचि
जगीं पाहलें । आपणपें तेणेंचि देखिलें ।
जया
सांख्ययोग जाणवले । भेदेंविण ॥ ३१ ॥
३१) (
असा ), ज्यांला सांख्य आणि कर्मयोग अभिन्नतेनें पटले, त्यालाच जगांत उजाडलें, (
ज्ञानप्राप्ति झाली, ) व त्यानेंच आत्मस्वरुप पाहिलें.
जो
युक्तिपंथें पार्था । चढे मोक्षपर्वता ।
तो
महासुखाचा निमथा । वहिला पावे ॥ ३२ ॥
३२)
अर्जुना, जो निष्काम कर्म करण्याच्या हातवटीच्या रस्त्यानें मोक्षरुप पर्वतावर
चढतो, तो परमानंदरुपी शिखर त्वरेनें गांठतो.
येरा योगस्थिति
जया सांडे । तो वायांचि गा हव्यासीं पडे ।
परि
प्राप्ति कहीं न घडे । संन्यासाची ॥ ३३ ॥
३३)
याहून दुसरा ज्याच्याकडून कर्मयोगाचें अनुष्ठान होत नाहीं, तो व्यर्थच (
संन्यासाच्या ) छंदांत पडतो. परंतु त्याला संन्यासाची प्राप्ति केव्हांच घडत
नाहीं. ॥ ३३ ॥
जेणें
भ्रांतीपासूनि हिरतलें । गुरुवाक्यें मन धुतलें ।
मग
आत्मस्वरुपीं घातलें । हारौनिया ॥ ३४ ॥
३४)
ज्यानें विषयांपासून हिरावून घेतलेले आपलें मन गुरुपदेशानें स्वच्छ करुन
आत्मस्वरुपांत मुरवून ठेवलें,
जैसें
समुद्रीं लवण न पडे । तंव वेगळें अल्प आवडे ।
मग होय
सिंधूचि एवढें । मिळे तेव्हां ॥ ३५ ॥
३५)
समुद्रांत मीठ पडलें नाहीं तोपर्यंत तें वेगळें अल्प असें दिसतें, मग ज्या वेळीं समुद्राशीं
त्याचा संयोग होतो, त्या वेळीं तें समुद्राएवढेंच होतें,
तैसें
संकल्पोनि काढिलें । जयाचे मनचि चैतन्य जाहलें ।
तेणें
एकदेशियें परी व्यापिलें । लोकत्रय ॥ ३६ ॥
३६)
त्याप्रमाणें संकल्पापासून दूर केल्यामुळें ज्याचें चित्त चिद्रूप झालें तो
परिछिन्न दिसला. तरी, त्यानें तिन्ही लोक व्यापले आहेत, असे समज.
आतां कर्ता
कर्म करावें । हें खुंटलें तया स्वभावें ।
आणि करी जर्‍ही
आघवें । तर्‍ही अकर्ता तो ॥ ३७ ॥
३७)
आतां कर्ता, कर्म, कार्य, हा त्रिपुटीचा व्यवहार स्वभावतःच त्याच्या ठिकाणीं बंद
पडतो आणि यावर त्यानें सर्व ( कर्म ) जरी केलें, तरी तो ( तत्त्वतः ) त्याचा कर्ता
होत नाहीं.
जे पार्था
तया देहीं । मी ऐसा आठऊ नाहीं ।
तरी
कर्तृत्व कैचें काई । उरे सांगे ॥ ३८ ॥
३८)
कारण, अर्जुना त्याच्या ठिकाणीं ‘ मी देह ‘ अशी आठवणच नसते, तर मग कर्तेपणा कोठचा
? तो ( कर्तेपणा ) तेथें राहील काय ? सांग.
ऐसे
तनुत्यागेंवीण । अमूर्ताचे गुण ।
दिसती
संपूर्ण । योगयुक्ता ॥ ३९ ॥
याप्रमाणें
शरीरचा त्याग केल्याशिवाय, अव्यक्त परमात्म्याचे सर्व गुण, त्या कर्मयोग्याच्या
ठिकाणीं स्पष्टपणें अनुभवास येतात.
एर्‍हवीं
आणिकांचिये परी । तोही एक शरीरी ।
अशेषींही
व्यापारीं । वर्ततु दिसे ॥ ४० ॥
४०) एर्‍हवीं
तोहि इतर लोकांप्रमाणें शरीरांत असून, सर्व व्यवहार करीत असतांना दिसतो.
तोही
नेत्रीं पाहे । श्रवणीं ऐकतु आहे ।
परि तेथींचा
सर्वथा नोहे । नवल देखें ॥ ४१ ॥
४१) तो
देखील ( इतर लोकांसारखा ) डोळ्यांनी पाहातो, कानांनी ऐकत असतो, परंतु आश्चर्य पाहा
कीं, तो त्या व्यवहारानें मुळीच लिप्त होत नाहीं.
स्पर्शासि
तरी जाणे । परिमळु सेवी घ्राणें ।
अवसरोंचित बोलणें
। तयाहि आथी ॥ ४२ ॥
४२) तो
स्पर्शासहि समजतो, नाकानें गंधाचा अनुभव येतो व समयोचित बोलण्याचा व्यवहारहि
त्याच्या कडून होतो.
आहारातें
स्वीकारी । त्यजावें तें परिहरी ।
निद्रेचिया
अवसरीं । निदिजे सुखें ॥ ४३ ॥
४३)
आहाराचें सेवन करतो, टाकावयाचें तें टाकतो व झोपेच्या वेळेला सुखाने झोप घेतो.
आपुलेनि
इच्छावशें । तोहि गा चालतु दिसे ।
पैं सकळ
कर्म ऐसें । राहाटे कीर ॥ ४४ ॥
४४) तो
आपल्या इच्छेनुसार चालतांना दिसतो. असें तो सर्व कर्मांचे आचरण करतो.
हें सांगों
काई एकैक । देखें श्र्वासोच्छ्वासादिक ।
आणि
निमिषोन्निमिष । आदिकरुनि ॥ ४५ ॥
४५) हें
एकेक काय सांगावें ? पाहा, श्वास घेणें व सोडणें आणि पापण्यांची उघडझाप करणें
इत्यादि कर्मे,
पार्था
तयांचा ठायीं । हें आघवेंचि आथि पाहीं ।
परी तो
कर्ता नव्हे कांहीं । प्रतीतिबळें ॥ ४६ ॥
४६)
अर्जुना, पाहा. त्याच्या ठिकाणीं ही सर्वच असतात. परंतु तो आपल्या अनुभवाच्या
सामर्थ्यावर ह्यांचा कर्ता मुळींच होत नाही.
जैं
भ्रांतिसेजे सुतला । तैं स्वप्नसुखें भुतला ।
मग
ज्ञानोदयीं चेइला । म्हनोनियां ॥ ४७ ॥
४७)
ज्यावेळेला तो भ्रांतिरुप अंथरुणावर झोंपला होता, त्या वेळीं स्वप्नाच्या सुखानें
घेरला होता, मग ज्ञानाचा उदय झाल्यावर तो जागा झाला. म्हणून ( तो आपल्याला कर्ता
समजत नाही. )
आतां
अधिष्ठानसंगती । अशेषाही इंद्रियवृत्ती ।
आपुलालिया
अर्थीं । वर्तत आहाती ॥ ४८ ॥
४८)
आतां चैतन्याच्या आश्रयानें सर्वेंद्रियांच्या वृत्ति आपल्या विषयांकडे धांव घेत
असतात.
दीपाचेनि
प्रकाशें । गृहींचे व्यापार जैसे ।
देहीं
कर्मजात तैसें । योगयुक्ता ॥ ४९ ॥
४९)
दिव्याच्या उजेडावर ज्याप्रमाणे घरांतील
व्यवहार चालतात, त्याप्रमाणें ( ज्ञानाच्या प्रकाशांत ) योगयुक्तांचीं सर्व कर्में
देहांत चालतात.
तो कर्में
करी सकळें । परी कर्मबंधा नाकळे ।
जैसें न
सिंपे जळीं जळें । पद्मपत्र ॥ ५० ॥
५०) ज्याप्रमाणें कमळाचें पान पाण्यांत असूनही पाण्यानें
लिप्त होत नाहीं, त्याप्रमाणें तो सर्व कर्में करतो, परंतु (
धर्माधर्मरुप ) कर्मबंधनानें आकळला जात नाहीं
No comments:
Post a Comment