Shri Dnyaneshwari Adhyay 6 Part 3
येणें उपायें योगारुढु । जो निरवधि जाहला प्रौढु ।
तयांचिया चिन्हांचा निवाडु । सांगेन आइकें ॥ ६१ ॥
६१) या उपायांनी जो योगनिष्णात अखंड परिपूर्ण झाला, त्याचीं
चिन्हें तुला निवड करुन सांगतों ऐक.
तरी जयाचिया इंद्रियांचिया घरा । नाहीं विषयांचिया येरझारा
।
जो आत्मबोधाचिया वोवरां । पहुडला असे ॥ ६२ ॥
६२) तरी ज्याच्या इंद्रियरुपी घरांत विषयांचें येणें-जाणें
होत नाहीं आणि जो आत्मज्ञानरुपी विश्रांतीच्या खोलीत स्वस्थ निजलेला असतो.
जयाचें सुखदुःखाचेनि आंगें । झगटलें मानस चेवो नेघे ।
विषय पासींही आलिया से न रिघे । हें काय म्हणऊनि ॥ ६३ ॥
६३) ज्याच्या मनाला सुखदुःखांनीं स्वतः धक्के दिले असतांना
तें जागें होत नाहीं, विषय अगदी जवळ आले तरी, हें काय आहे म्हणून ज्याला स्मरणही
होत नाही;
इंद्रियें कर्माचां ठायीं । वाढीनलीं परि कहीं ।
फळहेतूची चाड नाहीं । अंतःकरणीं ॥ ६४ ॥
६४) ज्याचीं इंद्रियें कर्म करीत असलीं, परंतु ज्याच्या
अंतःकरणांत फलाची इच्छा कधीहि उत्पन्न झालीं नाहीं;
असतेनि देहें एतुला । जो चेतुचि दिसे निदेला ।
तोचि योगारुढु भला । वोळखें तूं ॥ ६५ ॥
६५) जो देहधारी असून वरीलप्रमाणें असतो व जो जागृत
पुरुषाप्रमाणें सर्व व्यवहार करीत असूनही निद्रिस्ता प्रमाणें क्रियाशून्य दिसतो,
तोच उत्तम प्रतीचा योगनिष्णात आहे, असे तूं समज.
तेथ अर्जुन म्हणे अनंता । हें मज विस्मो बहु आइकतां ।
सांगें तया ऐसी हे योग्यता । कवणें दिजे ॥ ६६ ॥
६६) त्या वेळी अर्जुन म्हणाला, अनंता, तुझें बोलणें ऐकून
मला फार आश्र्चर्य वाटतें, त्याला अशीहि योग्यता कोण देतो ?
तंव हांसोनि कृष्ण म्हणे । तुझें नवल ना हें बोलणें ।
कवणासि काय दीजेल कवणें । येथ अद्वैतीं इये ॥ ६७ ॥
६७) तेव्हां कृष्ण हंसून म्हणाले, तुझें बोलणें आश्चर्यकारक
नव्हे काय ? या अद्वैतामध्ये येथें कोणाला कोणी काय द्यावयाचे आहे ?
पैं व्यामोहाचिया शेजे । बळिया अविद्या निद्रित होईजे ।
ते वेळीं दुःस्वप्न हा भोगिजे । जन्ममृत्यूंचा ॥ ६८ ॥
६८) अविवेकरुपी अंथरुणावर प्रबळ अविद्येच्या योगानें ( ज्या
वेळेला जीव ) निजतो, त्यावेळेला हें जन्ममरणरुपी वाईट स्वप्न तो अनुभवितो.
पाठी अवसांत ये चेवो । तैं ते अवघेंचि होय वावो ।
ऐसा उपजे नित्य सद्भावो । तोही आपणपांचि ॥ ६९ ॥
६९) नंतर ज्यावेळेला अकस्मात जागृति येते, त्या वेळेला तें
स्वप्न वगैरे सर्वच व्यर्थ होतें, अशा प्रकारचा आपल्या नित्य आस्तित्वाचा जो सहज
प्रत्यय येतो, तोही आपल्याच ठिकाणीं आपल्याला येतो.
म्हणऊनि आपणचि आपणपेया । घातु कीजतु असे धनंजया ।
चित्त देऊनि नाथिलीया । देहाभिमाना ॥ ७० ॥
७०) म्हणून अर्जुना, मिथ्या जो देहाभिमान, त्याकडे चित्त
देऊन आपणच आपला घात करतो.
हा विचारुनि
अहंकारु सांडिजे । मग असतीच वस्तु होईजे ।
तरी आपली
स्वस्ति सहजें । आपण केली ॥ ७१ ॥
७१)
विचार करुन हा अहंकार टाकावा आणि मग असलेलें आपलें स्वरुप ओळखून ब्रह्मरुप
व्हावें, म्हणजे आपण आपलें कल्याण केल्यासारखें सहजच होईल.
एर्‍हवीं
कोशकीटकाचि परी । आपणपया आपण वैरी ।
जो
आत्मबुद्धि शरीरीं । चारुस्थळीं ॥ ७२ ॥
७२)
नाहीं तर, जो शरीर हेंच उत्तम ठिकाण समजून, तेथें आत्मबुद्धि ठेवतो, तो
कोशकिड्याप्रमाणें आपला आपणच शत्रु होतो.
कैसे
प्राप्तीचिये वेळे । निदैवा अंधळेपणाचे डोहळे ।
कीं असते
आपुले डोळे । आपण झांकी ॥ ७३ ॥
७३) ऐन
लाभाच्या वेळेला करंट्याला आंधळेपणाचे डोहाळे कसे होतात पाहा ! तो आपले असलेले
डोळे आपणच झांकून घेतो;
कां कवण एकु
भ्रमलेपणें । मी तो नव्हें गा चोरलों म्हणे ।
ऐसा नाथिला
छंद अंतःकरणें । घेऊनि ठाके ॥ ७४ ॥
७४)
किंवा कोणी एक ( मनुष्य ) वेड
लागल्यामुळें, पूर्वींचा जो मी, तो मी आतां नाहीं, मी चोरला गेलों, असें म्हणतो. (
आणि ) आपल्या मनांत असा नसताच आग्रह घेऊन असतो,
एरव्ही होय
तें तोचि आहे । परि काई कीजे बुद्धि तैशी नोहे ।
देखा
स्वप्नींचेनि घायें । कीं मरे साचें ॥ ७५ ॥
७५) एर्‍हवीं
हल्लीं तो जो आहे, तो पूर्वीचाच आहे; पण काय करावें ? त्याच्या बुद्धीला तसें वाटत
नाहीं. पाहा; स्वप्नांतील तलवारीचा वारानें कोणी खरोखर मरतो काय ?
जैसी ते
शुकाचेनि आंगभारें । नळिका भोविन्नली एरी मोहरे ।
तरी तेणें
उडावें परि न पुरे । मनशंका ॥ ७६ ॥
७६) (
पोपटाला धरण्याकरितां बांधलेल्या नळीवर पोपट बसल्यामुळें ) जेव्हां पोपटाच्या वजनानें ती नळी उलट बाजूला
फिरते, तेव्हां त्याने वास्तविक तेथून उडून जावें, परंतु ( ही नळी सोडली तर आपण
पडूं व मरुं, या ) त्याच्या मनांतील शंकेंचे समाधान होत नाहीं;
वायांचि मान
पिळी । अटुवें हियें आवळी ।
टिटांतु नळी
। धरुनि ठाके ॥ ७७ ॥
७७) मग
तो व्यर्थच मान इकडेतिकडे करतो व संकोचलेल्या छातीनें नळीला आंवळीत ( ती नळी )
चवड्यांत धरुन राहतो.
म्हणे
बांधला मी फुडा । ऐसिया भावनेचिया पडे खोडां ।
कीं मोकळिया
पायांचा चवडा । गोंवी अधिकें ॥ ७८ ॥
७८) मग
तो मनांत म्हणतो कीं, मी खरोखर बांधला गेलों आहे; अशा ( या ) कल्पनेच्या खोड्यांत
सांपडतो आणि मग मोकळा असलेला आपल्या पायांचा चववडा अधिकच गुंतवितो.
ऐसा
काजेंवीण आंतुडला । तो सांग पां काय आणिकें बांधला ।
मग नोसंडी
जर्‍ही नेला । तोडूनि अर्धा ॥ ७९ ॥
७९)
त्याप्रमाणें विनाकारण अडकलेल्या त्या पोपटाला दुसर्‍यानें कोणी बांधलें आहे काय ?
अशा स्थितींत त्याला ओढून, अर्धा तोडून जरी नेला, तरी ती तो कांही केल्या नळी
सोडीत नाहीं.
म्हणऊनि
आपणपया आपणचि रिपु । जेणें वाढविला हा संकल्पु ।
येर
स्वयंबुद्धी म्हणे बापु । जो नाथिलें नेघे ॥ ८० ॥
८०)
म्हणून ज्यानें आपला संकल्प ( देहाभिमान ) वाढविला आहे, तो आपला आपणच शत्रु होय.
श्रीकृष्ण म्हणतात, दुसरा, जो खोट्याचा ( मिथ्या देहाचा ) अभिमान घेत नाही, तो
आत्मज्ञानी म्हणावा.
तया
स्वांतःकरणजिता । सकळकामोपशांता ।
परमात्मा
परौता । दुरी नाहीं ॥ ८१ ॥
८१) अशा
त्या पुरुषानें आपले अंतःकरण जिंकल्यामुळें व त्याच्या इच्छा निवृत्त झाल्यामुळें,
त्याला परमात्मा कोठें पलीकडे लांब नाहीं.
जैसा किडाचा
दोषु जाये । तरी पंधरें तेंचि होये ।
तैसें जीवा
ब्रह्मत्व आहे । संकल्पलोपीं ॥ ८२ ॥
८२)
ज्याप्रमाणें हिणकस सोन्यांतून मिसळलेल्या धातूचा दोष निघाला तर हेंच शंभर नंबरी
सोनें होतें, त्याप्रमाणें अहंकाराचा नायनाट झाला असतां; जीवाला ब्रह्मत्व
ठेवलेलेंच आहे.
हा घटाकारु
जैसा । निमालिया तया अवकाशा ।
नलगे मिळों
जाणें आकाशा । आना ठाया ॥ ८३ ॥
( घट
फुटून ) हा घटाचा आकार नाहींसा झाला असतां ; त्यांतील पोकळीस आकाशांत
मिळण्याकरितां ज्याप्रमाणें दुसर्‍या ठिकाणी जावें लागत नाहीं;
तैसा
देहाहंकारु नाथिला । हा समूळ जयाचा नाशिला ।
तोचि
परमात्मा संचला । आधींचि आहे ॥ ८४ ॥
८४)
त्याप्रमाणें ज्याचा हा मिथ्या देहाहंकार कारणासह नाहींसा झाला आहे, तो मूळचाच
सर्वत्र भरलेला परमात्मा आहे.
आतां
शीतोष्णाचिया वाहणी । तेथ सुखदुःखांची कडसणी ।
इयें न
समाती कांहीं बोलणीं । मानापमानाची ॥ ८५ ॥
८५)
आतां थंड व उष्ण असे प्रकार किंवा हें सुख व हें दुःख अशी निवड, तसेंच हा मान व हा
अपमान अशी समजूत, ह्या गोष्टी त्या पुरुषाच्या ठिकाणीं मुळींच संभवत नाहींत.
जे जया वाटा
सूर्यु जाये । तेउतें तेजाचें विश्र्व होये ।
तैसें तया
पावे तें आहे । तोचि म्हणउनि ॥ ८६ ॥
८६)
कारण कीं, सूर्य ज्या मार्गानें जातो तितका जगाचा भाग प्रकाशित होतो. त्याप्रमाणें
त्याला जे जे प्राप्त होतें तें त्याचेंच स्वरुप आहे. ( आधी सांगितलेली द्वंद्वे
त्याच्या ठिकाणीं संभवत नाहींत )
देखें
मेघौनि सुटती धारा । तिया न रुपती जैसिया सागरा ।
तैशीं
शुभाशुभें योगीश्र्वरा । नव्हती आनें ॥ ८७ ॥
८७)
पाहा, मेघापासून ज्या पावसाच्या धारा पडतात, त्या ज्याप्रमाणें समुद्राला बोंचत
नाहींत, त्याप्रमाणें शुभाशुभें हीं योगेश्र्वराच्या आत्मस्वरुपाहून भिन्न
नसल्यामुळे यास तीं द्वंद्वें प्रतीत होत नाहींत.
जो हा
विज्ञात्मकु भावो । तया विचारितां जाहला वावो ।
मग लागला
जंव पाहो । तंव ज्ञान तें तोचि ॥ ८८ ॥
८८)
अनुभवाला येणारें जें हें दृश्य जगत् त्याचा
विचार करतां, तें त्याच्या दृष्टीनें मिथ्या ठरलें; व मग आपण कोण आहों, असें जेव्हां तो पाहावयास लागला,
तेव्हां ज्ञान तेंच आपण आहोंत, असें त्यास कळलें.
आतां
व्यापकु कीं एकदेशी । हे ऊहापोही जे ऐसी ।
ते करावी
ठेली आपैसी । दुजेनवीण ॥ ८९ ॥
८९)
आतां द्वैत नसल्यामुळें ( मी ) व्यापक आहे किंवा मर्यादित आहे, अशी वाटाघाट
करण्याचें ( त्याच्या ठिकाणीं ) सहजच थांबतें.
ऐसा शरीरीचि
परि कौतुकें । परब्रह्माचेनि पाडें तुके ।
जेणें
जिंतलीं एकें । इंद्रियें गा ॥ ९० ॥
९०) अशा रीतीनें ज्या कोणी एकानें आपलीं इंद्रियें
जिंकली आहेत, तो देहधारीच असतो, परंतु सहजच तो
परब्रह्माच्या बरोबरीचा ठरतो.
No comments:
Post a Comment