दोहा—तेहि
अवसर भाइन्ह सहित रामु भानु कुल केतु ।
चले जनक
मंदिर मुदित बिदा करावन हेतु ॥ ३३४ ॥
त्याचवेळी
सूर्यवंशाच्या ध्वजासारखे असलेले श्रीरामचंद्र भावांसह मोठ्या आनंदाने निरोप
घेण्यासाठी जनकांच्या महालाकडे निघाले. ॥ ३३४ ॥
चारिउ भाइ
सुभायँ सुहाए । नगर नारि नर देखन धाए ॥
कोउ कह चलन
चहत हहिं आजू । कीन्ह बिदेह बिदा कर साजू ॥
स्वभावतः
सुंदर असलेल्या त्या चारी भावांना पाहाण्यासाठी नगरातील स्त्री-पुरुष धावले. कोणी
म्हणे, ‘ आज हे जाणार आहेत. जनक राजांनी निरोपाचे सामान सज्ज ठेवले आहे. ॥ १ ॥
लेहु नयन
भरि रुप निहारी । प्रिय पाहुने भूप सुत चारी ॥
को जानै
केहिं सुकृत सयानी । नयन अतिथि कीन्हे बिधि आनी ॥
राजांचे
चारी पुत्र असलेल्या या पाहुण्यांचे रुप डोळे भरुन पाहून घ्या. हे शहाणे सखी,
कोणास ठाऊक, कोणत्या पुण्यामुळे विधात्याने यांना येथे आणून आमच्या नेत्रांचे
पाहुणे बनवून टाकले आहे. ॥ २ ॥
मरनसीलु
जिमि पाव पिऊषा । सुरतरु लहै जनम कर भूखा ॥
पाव नारकी
हरिपदु जैसें । इन्ह कर दरसनु हम कहँ तैसें ॥
ज्याप्रमाणे
मरणार्‍याला अमृत मिळावे, जन्माचा भुकेला असलेल्याला कल्पवृक्ष लाभावा आणि नरकात
जाण्याजोग्या जिवाला भगवंताचे परमपद मिळावे, त्याप्रमाणे आमच्याकरितां यांचे दर्शन
आहे. ॥ ३ ॥
निरखि राम
सोभा उर धरहू । निज मन फनि मूरति मनि करहू ॥
एहि बिधि
सबहि नयन फलु देता । गए कुअँर सब राज निकेता ॥
श्रीरामचंद्रांचे
लावण्य निरखून हृदयात धारण करुन घे. आपल्या मनाला साप व यांच्या स्वरुपाला मणी
बनवून ठेव.' अशा प्रकारे सर्वांना नेत्रांचे साफल्य देत सर्व राजकुमार राजमहालात
गेले. ॥ ४ ॥
दोहा—रुप
सिंधु सब बंधु लखि हरषि उठा रनिवासु ।
करहिं
निछावरि आरती महा मुदित मन सासु ॥ ३३५ ॥
रुपाचे
सागर असलेल्या सर्व भावांना पाहून संपूर्ण राणीवसा आनंदून गेला. सासवा फार प्रसन्न
होऊन ओवाळणी टाकू लागल्या आणि आरती करु लागल्या. ॥ ३३५ ॥
देखि राम
छबि अति अनुरागीं । प्रेमबिबस पुनि पुनि पद लागीं ॥
रही न लाज
प्रीति उर छाई । सहज सनेहु बरनि किमि जाई ॥
श्रीरामांचे
लावण्य पाहून त्या प्रेम-मग्न झाल्या. प्रेमवश झाल्यामुळे त्या त्यांच्या वारंवार
पाया पडत होत्या. हृदयात प्रेम दाटले होते, म्हणून लज्जा राहिली नाही. त्यांच्या
स्वाभाविक स्नेहाचे वर्णन कसे करता येईल ? ॥ १ ॥
भाइन्ह सहित
उबटि अन्हवाए । छरस असन अति हेतु जेवॉंए ॥
बोले रामु
सुअवसरु जानी । सील सनेह सकुचमय बानी ॥
त्यांनी
श्रीरामांना भावांसह उटणे लावून स्नान घातले आणि मोठ्या प्रेमाने षड्रस भोजन
वाढले. योग्य वेळ पाहून श्रीरामचंद्र शील, स्नेह आणि संकोचाने म्हणाले, ॥ २ ॥
राउ अवधपुर
चहत सिधाए । बिदा होन हम इहॉं पठाए ॥
मातु मुदित
मन आयसु देहू । बालक जानि करब नित नेहू ॥
‘
महाराज अयोध्यापुरीस जाऊ इच्छितात. त्यांनी आम्हांला निरोप घेण्यासाठी पाठविले
आहे. हे मातांनो, प्रसन्न मनाने आज्ञा द्या आणि आम्हांला आपली मुले मानून नेहमी
स्नेह ठेवा. ‘ ॥ ३ ॥
सुनत बचन बिलखेउ रनिवासू । बोलि न सकहिं प्रेमबस
सासू ॥
हृदयँ लगाइ
कुअँरि सब लीन्ही । पतिन्ह सौंपि बिनती अति कीन्ही ॥
हे ऐकून
अंतःपुर उदास झाले. सासवा प्रेमाधिक्यामुळे काही बोलू शकल्या नाहीत. त्यांनी सर्व
कुमारींना हृदयाशी धरले व त्यांना पतींच्या हाती सोपवून पुष्कळ विनंती केली. ॥ ४ ॥
छं०—करि
बिनय सिय रामहि समरपी जोरि कर पुनि पुनि कहै ।
बलि जाउँ
तात सुजान तुम्ह कहुँ बिदित गति सब की अहै ॥
परिवार
पुरजन मोहि राजहि प्रानप्रिय सिय जानिबी ।
तुलसीस सीलु
सनेहु लखि निज किंकरी करि मानिबी ॥
त्यांनी
विनंती करुन सीतेला श्रीरामचंद्रांना अर्पण केले आणि हात जोडून वारंवार सांगितले
की, ‘ हे प्रिय, हे ज्ञानी, मी तुमच्यावरुन आपल्या शरीराची कुरवंडी करते.
तुम्हांला सर्वांची स्थिती माहीत आहे. परिवाराला, पुरवासीयांना, मला व राजांना
सीता ही प्राणप्रिय आहे, असे समजा. हे तुलसीदासांच्या स्वामी, हिचे शील व स्नेह
पाहून हिला आपली दासी माना.
सो०—तुम्ह
परिपूरन काम जान सिरोमनि भावप्रिय ।
जन गुन गाहक
राम दोष दलन करुनायतन ॥ ३३६ ॥
तुम्ही
पूर्णकाम आहात, ज्ञानशिरोमणी आहात, हे राम, तुम्ही भक्तांचे गुण ग्रहण करणारे,
दोषांचा नाश करणारे आणि दयेचे धाम आहात.’ ॥ ३३६ ॥
अस कहि रही
चरन गहि रानी । प्रेम पंक जनु गिरा समानी ॥
सुनि
सनेहसानी बर बानी । बहुबिधि राम सासु सनमानी ॥
असे
म्हणून राण्या श्रीरामांचे चरण धरुन गप्प झाल्या. जणू त्यांच्या वाणी प्रेमाच्या
दलदलीमध्ये रुतून गेल्या. स्नेहाने ओथंबलेली ती श्रेष्ठ वाणी ऐकून श्रीरामांनी
सासवांचा अनेक प्रकारे सन्मान केला. ॥ १ ॥
राम बिदा
मागत कर जोरी । कीन्ह प्रनामु बहोरि बहोरी ॥
पाइ असीस
बहुरि सिरु नाई । भाइन्ह सहित चले रघुराई ॥
मग
श्रीरामांनी हात जोडून निरोप मागत वारंवार प्रणाम केला. आशीर्वाद मिळाल्यावर
पुन्हा मस्तक नमवून श्रीरघुनाथ निघाले. ॥ २ ॥
मंजु मधुर
मूरति उर आनी । भईं सनेह सिथिल सब रानी ॥
पुनि धीरजु धरि
कुअँरि हँकारीं । बार बार भेटहिं महतारीं ॥
श्रीरामांची
सुंदर मूर्ती हृदयात धारण केल्याने राण्या प्रेमामुळे शिथिल झाल्या. नंतर धैर्य
धरुन कन्यांना बोलावून माता वारंवार त्यांना छातीशी कवटाळू लागल्या. ॥ ३ ॥
पहुँचावहिं
फिरि मिलहिं बहोरी । बढ़ी परस्पर प्रीति न थोरी ॥
पुनि पुनि
मिलत सखिन्ह बिलगाई । बाल बच्छ जिमि धेनु लवाई ॥
मुलींना
निरोप द्यायच्या आणि त्यांना पुन्हा मिठीत घ्यायच्या. परस्परां-मध्ये प्रेम खूप
वाढले होते ना ! सख्यांनी वारंवार भेटणार्‍या मातांना बाजूला केले. नुकत्याच
व्यालेल्या गाईला तिच्या बछड्यापासून बाजूला केले जाते, त्याप्रमाणे. ॥ ४ ॥
दोहा—प्रेमबिबस नर नारि सब सखिन्ह सहित रनिवासु ।
मानहुँ कीन्ह बिदेहपुर करुनॉं बिरहँ निवासु ॥ ३३७
॥
सर्व स्त्री-पुरुष आणि सख्यांसह संपूर्ण
अंतःपुर सागरात डुबत होते. जणू जनकपुरात कारुण्य आणि विरह यांनी निवास केला होता.
॥ ३३७ ॥
सुक सारिका जानकी ज्याए । कनक पिंजरन्हि राखि
पढ़ाए ॥
ब्याकुल कहहिं कहॉं बैदेही । सुनि धीरजु परिहरइ न
केही ॥
जानकीने ज्या पोपट-मैनांना पाळून-पोसून मोठे
केले होते आणि सोन्याच्या पिंजर्‍यांत ठेवून त्यांना शिकविले होते, ‘ ते वैदेही
कुठे आहे ? ‘ त्यांच्या बोलण्यामुळे सर्वांचाच धीर खचला. ॥ १ ॥
भए बिकल खग मृग एहि भॉंती । मनुज दसा कैसें कहि
जाती ॥
बंधु समेत जनकु तब आए । प्रेम उमगि लोचन जल छाए ॥
जेथे पक्षी व पशू असे व्याकूळ झाले, तेथे
मनुष्यांची दशा काय सांगावी ? मग जनक आपल्या भावाबरोबर तेथे आले. प्रेम उचंबळून
आल्याने त्यांच्या नेत्रांमध्ये अश्रू तरळले. ॥ २ ॥
सीय बिलोकि धीरता भागी । रहे कहावत परम बिरागी ॥
लीन्हि रायँ उर लाइ जानकी । मिटी महामरजाद ग्यान
की ॥
महाराज जनक परम वैराग्यवान मानले जात होते,
परंतु सीतेला पाहाताच त्यांचा धीरही खचला. राजांनी जानकीला उराशी धरले. प्रेमामुळे
ज्ञानाचा बांध फुटला. ॥ ३ ॥
समुझावत सब सचिव सयाने । कीन्ह बिचारु न अवसर
जाने ॥
बारहिं बार सुता उर लाईं । सजि सुंदर पालकीं
मगाईं ॥
सर्व मंत्री त्यांना समजावू लागले, तेव्हा राजांनी विषाद
करण्याची ही वेळ नाही, असा विचार केला. वारंवार
मुलींना पोटाशी धरुन सुंदर सजविलेल्या पालख्या
बोलावल्या. ॥ ४ ॥
No comments:
Post a Comment