Shri Dnyaneshwari
मूळ श्लोक
अर्जुन उवाच
पश्यामि देवांस्तव देव देहे
सर्वांस्तथा भूतविशेषसंघान् ।
ब्रह्माणमीशं
कमलासनस्थमृषींश्च सर्वानुरगांश्च दिव्यान् ॥ १५ ॥
१५) हे देवा, तुझ्या
देहामध्यें ( सर्व ) देव, त्याचप्रमाणें ( स्थावरजंगमादि ) भूतविशेषांचे सर्व
समुदाय, कमलामध्ये असलेला ब्रह्मदेव, शंकर ( आणि विष्णु ), सर्व ऋषि आणि दिव्य नाग
मी पाहात आहें.
म्हणे जयजयाजी स्वामी । नवल
कृपा केली तुम्हीं ।
जें हें विश्वरुप कीं आम्ही
। प्राकृत देखों ॥ २५५ ॥
२५५) अर्जुन म्हणाला,
हे प्रभो, तुमचा जयजयकार असो. आम्ही सामान्य असुनहि हें विश्र्वरुप पाहण्यास समर्थ
झालों, ही तुम्ही अद्भुतच कृपा केली.
परि साचचि भलें केलें
गोसाविया । मज परितोषु जाहला साविया ।
जी देखिलासि जो इया ।
सृष्टीसी तूं आश्रयो ॥ २५६ ॥
२५६) पण महाराज, आपण
खरोखर चांगलें केलेंत. तूं ह्या सर्व सृष्टीला आश्रय आहेस असें पाहिले आणि सहजच
मला समाधान वाटलें.
देवा मंदराचेनि अंगलगें ।
ठायीं ठायीं श्र्वापदांची दांगें ।
तैसीं इयें तुझां देहीं
अनेगें । देखतसें भुवनें ॥ २५७ ॥
२५७) देवा, मंदार
पर्वताच्या आश्रयानें ज्याप्रमाणें ठिकठिकाणीं हिस्र पशूंची अरण्यें असतात,
त्याप्रमाणें ह्या तुझ्या शरीरावर मी अनंत लोक पाहात आहे.
अहो आकाशाचिये खोळे । दिसती
ग्रहगणांचीं कुळें ।
कां महावृक्षीं अविसाळें ।
पक्षिजातीचीं ॥ २५८ ॥
२५८) महाराज, आकाशाच्या
खोळेंत ग्रहसमुदायाचे मेळे दिसतात किंवा विस्तीर्ण वृक्षांवर अनेक पक्ष्यांची घरटी
असावीत,
तयापरी श्रीहरी । तुझा
विश्र्वात्मकीं इये शरीरीं ।
स्वर्ग देखतसें अवधारीं ।
सुरगणेंसीं ॥ २५९ ॥
२५९) हे श्रीहरि, ऐक;
त्याप्रमाणे तुझ्या ह्या विश्र्वरुप शरीराच्या ठिकाणी देवसमुदायासह मला स्वर्ग
दिसत आहे.
प्रभु महाभूतांचें पंचक ।
येथ देखत आहें अनेक ।
आणि भूतग्राम एकैक । भूतसृष्टीचें
॥ २६० ॥
२६०) महाराज, आपल्या
स्वरुपाच्या ठिकाणी पंचमहाभूतांच्या अनेक पंचकड्या मी पाहात आहे आणि एकेक
भूतसृष्टीतील प्राणिसमुदाय मी पाहात आहे.
जी सत्यलोकु तुजमाजीं आहे ।
देखिला चतुराननु हा नोहे ।
आणि येरीकडे जंव पाहें ।
तंव कैलासुही दिसे ॥ २६१ ॥
२६१) महाराज, सत्यलोक तुमच्या विश्र्वरुपांत आहे. हा
( मी ) पाहिला, हा ब्रह्मदेव नव्हे काय ?
आणि दुसरीकडे पाहतो तों कैलासहि दिसतो.
श्रीमहादेव भवानियेशीं ।
तुझां दिसतसे एके अंशीं ।
आणि तूंतेंही गा हृषीकेशी ।
तुजमाजीं देखें ॥ २६२ ॥
२६२) पार्वतीसह
श्रीशंकर तुझ्या एक भागांत दिसत आहे. आणि हे श्रीकृष्णा, तुला देखील तुझ्या ह्या
विश्र्वरुपामध्ये मी पाहात आहे.
पैं कश्यपादि ऋषिकुळें ।
इयें तुझां स्वरुपीं सकळें ।
देखतसें पाताळें ।
पन्नगेंशीं ॥ २६३ ॥
२६३) कश्यपादि ऋषींचे
समुदाय हे सर्व तुझ्या स्वरुपांत दृष्टीस पडतात. त्याप्रमाणें सर्पासह सातहि
पाताळें तुझ्या स्वरुपात दृष्टीस पडत आहेत.
किंबहुना त्रैलोक्यपति ।
तुझिया एकेकाचि अवयवाचिये भिंती ।
इयें चतुर्दशभुवनें
चित्राकृती । अंकुरली जाणों ॥ २६४ ॥
२६४) फार काय सांगावें
? हें त्रैलोक्याच्या राजा श्रीकृष्णा, तुझ्या शरीरावरील एक एक भाग हीच कोणी भिंत,
तीवर हे चौदा लोक चित्राच्या आकृतीप्रमाणे स्पष्ट उमटलेले आहेत, असे वाटते.
आणि तेथिंचे जे जे लोक । ते
चित्र रचना जी अनेक ।
ऐसें देखतसें अलौकिक ।
गांभीर्य तुझें ॥ २६५ ॥
२६५) आणि त्या लोकांतील
ते जे प्राणी, तीच वेगवेगळीं चितारलेली चित्रें होत याप्रमाणें तुझी अलौकिक
गंभीरता दृष्टीस पडत आहे.
मूळ श्लोक
अनेकबाहुदरवक्रनेत्रं
पश्यामि त्वां सर्वतोऽनन्तरुपम् ॥
नान्त न मध्यं न पुनस्तवादि
पश्यामि विश्वेश्वर विश्वरुप ॥ १६ ॥
१६) हे विश्वेश्वरा,
विश्वरुप कृष्णा, मी तुला अनेक हात, पोट, मुखें व नेत्र असलेला व अनंत रुपांनीं
सर्व ठिकाणीं भरलेला असा पाहात आहें. तुझा आरंभ, मध्य अथवा अंत ( यापैकी ) मला (
कांहींच ) दिसत नाहीं.
तया दिव्यचक्षूंचेनि पैसें
। चहुंकडे जंव पाहत असें ।
तंव दोर्दंडीं जैसें । आकाश
कोंभैलें ॥ २६६ ॥
२६६) त्या दिव्य दृष्टीच्या
बळामुळें मी जो चहुंकडे पाहात आहे. तों बळकट भुजांच्या ठिकाणीं जणू काय आकाश
उत्पन्न झालेलें दिसतें.
तेसे एकचि निरंतर । देवा
देखतसें तुझे कर ।
करीत आघवेचि व्यापार । एकीं
काळीं ॥ २६७ ॥
२६७) त्याचप्रमाणें
देवा, एकटे तुझे हातच एका वेळीं सर्व व्यापार निरंतर करीत आहेत, असें मी पाहातों
मग महाशून्याचेनि पैसारें ।
उघडलीं ब्रह्मकटाहाचीं भांडारें ।
तैसीं देखतसें अपारें ।
उदरें तुझीं ॥ २६८ ॥
२६८) मग ब्रह्माच्या
विस्तारानें जशीं कांहीं ब्रह्मांडाचीं भांडारेंच उघडावीत, अशी तुझी अमर्याद पोटें
मीं पाहातों.
जी सहस्रशीर्षयाचें देखिलें
। कोडीवरी होताति एकिवेळें ।
कीं परब्रह्माचि वदनफळें ।
मोडोनि आलें ॥ २६९ ॥
२६९) महाराज, आपलीं
हजारों मस्तकें आहेत, ( असें जें आपलें श्रुतीनें वर्णन केलें आहे ) त्याचा अनुभव
या विश्वरुपांत एकाच वेळीं कोटीपेक्षांहि अधिक वेळां मी घेतला, अथवा परब्रह्मच
मुखरुपी फळांनी दाट भरुन आलें ( असें दिसतें )
तैसीं वक्त्रें जी जेउतीं
तेउतीं । तुझीं देखतसें विश्र्वमूर्ती ।
आणि तयाचिपरी नेत्रपंक्ति ।
अनेक सैंध ॥ २७० ॥
२७०) त्याप्रमाणें हे
विश्वरुपी परमेश्वरा, मी जिकडे तिकडे तुझीं मुखें पाहात आहें आणि त्याचप्रमाणें
डोळ्यांच्या अनेक पंक्तीच्या पंक्ति जिकडे तिकडे पाहात आहें.
हें असो स्वर्ग पाताळ । कीं
भूमी दिशा अंतराळ ।
हे विवक्षा ठेली सकळ ।
मूर्तिमय देखतसें ॥ २७१ ॥
२७१) हें असो. हा
स्वर्ग, हें पाताळ किंवा ही पृथ्वी, ह्या दिशा व हें आकाश असें बोलण्याची सोय
राहिली नाही. सर्वच विश्वरुपानें भरलेलें मी पाहात आहें.
तुजवीण एकादियाकडे ।
परमाणुही एतुला कोडें ।
अवकाशु पाहतसें परि न सांपडे
। ऐसें व्यापिलें तुवां ॥ २७२ ॥
२७२) तुझ्याशिवाय
एखाद्या बाजूला परमाणूएवढी तरी जागा सांपडेल, म्हणून मी कौतुकानें शोधीत आहें ; पण
सांपडत नाहीं, असें तू ( सर्व ) व्यापलें आहेस.
इहीं नाना भूतीं सहितें ।
जेतुलीं साठविलीं होतीं महाभूतें ।
तेतुलाहि पवाडु तुवा अनंतें
। कोंदला देखतसें ॥ २७३ ॥
२७३) या नाना
प्रकारच्या प्राण्यांसहित जितकीं महाभूतें साठविली होती, तितकाहि विस्तार, तूं जो
अनंत, त्या तुझ्याकडून पूर्ण भरलेला मी पाहात आहे.
ऐसा कवणे ठायाहूनि तूं
आलासीं । एथ बैसलासि कीं उभा आहासि ।
आणि तूं कवणिये मायेचिये
पोटीं होतासी । तुझें ठाण केवढे ॥ २७४ ॥
२७४) असा तूं कोणत्या
ठिकाणाहून आलास ? तूं येथे बसलेला आहेस कीं उभा आहेस ? आणि तूं कोणत्या आईच्या
पोटांत होतास ? तुझी आकृति तरी केवढी आहे ?
तुझें रुप वय कैसें ।
तुजपैलीकडे काय असे ।
तूं काइसयावरी आहासि ऐसें ।
पाहिलें मियां ॥ २७५ ॥
२७५) तुझें रुप कसें, वय किती, तुझ्या पलीकडे काय
आहे ? ( आणि ) तूं कशावर बसलेला आहेस ? असं
जेव्हा मी
पाहू लागलो,
No comments:
Post a Comment