BhaktiYoga Part 3
मूळ श्लोक
श्रीभगवानुवाचः –
मय्यावेश्य मनो ये मां नित्ययुक्ता उपासते ।
श्रद्ध्या परयोपेतास्ते
मे युक्ततमा मताः ॥ २ ॥
२) श्रीकृष्ण म्हणाले,
माझ्या ठिकाणीं मन ठेवून नित्ययुक्त होऊन, अतिशय श्रद्धेनें युक्त असे जे माझी
उपासना करतात, ते सर्वांत उत्कृष्ट योगी मी समजतों.
तरि अस्तुगिरीचां उपकंठीं ।
रिगालिया रविबिंबापाठीं ।
रश्मी जैसे किरीटी । संचरती
॥ ३५ ॥
३५) तर अर्जुना,
अस्ताचलाच्या समीप सूर्य गेल्यानंतर सूर्यबिंबामागून जशी किरणें जातात;
वर्षाकाळीं सरिता । जैसी
चढों लागें पांडुसुता ।
तैसी नीच नवी भजतां ।
श्रद्धा दिसे ॥ ३६ ॥
३६) अर्जुना,
ज्याप्रमाणें पावसाळ्यांत नदीचें पाणी रोज वाढतें, त्याप्रमाणें माझें भजन करीत
असतांना माझ्या भक्तांचें माझ्याविषयींचें प्रेम नित्य नवें ( वाढणारें ) दिसतें.
परि ठाकिलियाहि सागरु ।
जैसा मागीलही यावा अनिवारु ।
तिये गंगेचिये ऐसा पडिभरु ।
प्रेमभावा ॥ ३७ ॥
३७) परंतु गंगानदी
समुद्रास प्राप्त झाल्यानंतरहि जसा ( तिच्या ) मागील पाण्याचा अनिवार लोट येत
राहतो, त्या गंगेसारखा ज्याच्या प्रेमभावाला जोर असतो;
तैसें सर्वांद्रियासहित ।
मजमाजीं सूनि चित्त ।
जे रातिदिवो न म्हणत ।
उपासेती ॥ ३८ ॥
३८) तसेंच जे रात्र आणि
दिवस असें कांहीं न म्हणतां, सर्व इंद्रियांसहित माझ्या स्वरुपीं दृढ अंतःकरण
ठेवून माझी उपासना करतात;
यापरी जे भक्त । आपणपें मज
देत ।
तेचि मी योगयुक्त । परम
मानीं ॥ ३९ ॥
३९) याप्रमाणें जे भक्त
मला आपला आत्मभाव देतात, त्यांनाच मी श्रेष्ठ प्रतीचे योगयुक्त मानतों.
मूळ श्लोक
ये
त्वक्षरमनिर्देश्यमव्यक्तं पर्युपासते ।
सर्वत्रगमचिन्त्यं च कूटस्थमचलं
ध्रुवम् ॥ ३ ॥
३) तथापि जे अक्षर,
अनिर्देश्य, अव्यक्त, सर्वव्यापी, अचिन्त्य, अविकारी, अचल व ध्रुव ( अशा वस्तुची )
उपासना करतात;
आणि येर तेही पांडवा । जे
आरुढोनिसोऽहंभावा ।
झोंबती निरवयवा । अक्षरासी
॥ ४० ॥
४०) आणि अर्जुना,
याशिवाय दुसरे ( निर्गुण उपासक ) जें, तें ब्रह्म मी आहें, अशी दृढ भावना करुन
अवयवरहित व अविनाशी अशा ब्रह्माला धरावयास पाहतात;
मनाची नखी न लगे । जेथ
बुद्धीची दृष्टी न रिगे ।
इंद्रियां कीर जोगें । काइ होईल
॥ ४१ ॥
४१) ज्या ब्रह्माच्या
ठिकाणीं मनाचा प्रवेश होत नाहीं, आणि बुद्धीची दृष्टि जेथें प्रवेश करीत नाहीं,
तें इंद्रियांना खरोखर गोचर होईल काय ?
परि ध्यानाही कुवाडें ।
म्हणोनि एके ठायीं न संपडे ।
व्यक्तीसि माजिवडें ।
कवणेही नोहे ॥ ४२ ॥
४२) परंतु जें ब्रह्म
एका ठिकाणीं न सापडल्यामुळें व कोणत्याहि आकारांत तें येत नसल्यामुळें जें ध्यानालाहि
कठिण आहे;
जया सर्वत्र सर्वपणें ।
सर्वांही काळीं असणें ।
जें पावूनि चिंतवणें ।
हिंपुटी जाहलें ॥ ४३ ॥
४३) जी वस्तु सर्व
ठिकाणीं सर्व रुपानें व सर्व कालीं असते, ज्या स्वरुपाचें ध्यान करण्याकरितां
गेलें असतां, चिंतन करण्याची क्रिया तेथें आपला कांहीं लाग न लागल्यामुळें खजील
होते;
जें होय ना नोहे । जें
नाहीं ना आहे ।
ऐसें म्हणोनि उपाये ।
उपजतीचिना ॥ ४४ ॥
४४) जी वस्तु उत्पन्न
होत नाहीं व नाशहि पावत नाहीं व जी वस्तु नाहीं असेंही नाही व आहे असेहीं नाहीं; व
जी वस्तु अशी असल्यामुळे जिच्या प्राप्तिविषयीं साधनें संभवतच नाहीत;
जें चळे ना ढळे । सरे ना
मैळे ।
तें आपुलेनिचि बळें ।
आंगविलें जिहीं ॥ ४५ ॥
४५) जें चालत नाहीं व
हालत नाहीं, जें संपत नाहीं व मळत नाहीं तें ( ब्रह्म ) आपल्या बळानेंच ज्यांनी
स्वाधीन करुन घेतलें आहे.
मूळ श्लोक
संनियम्येन्द्रियग्रामं
सर्वत्र समबुद्धयः ।
ते प्राप्नुवन्ति मामेव
सर्वभूतहिते रताः ॥ ४ ॥
४) इंद्रियसमुदायाचें
नियमन करुन, सर्वत्र समबुद्धि ठेवणारे व सर्व भक्तांचें जें हित त्यामध्यें रत
असणारे, ( अशी उपासना करणारे ) ते देखील माझ्याप्रतच येतात.
पैं वैराग्यमहापावकें ।
जाळूनि विषयांचीं कटकें ।
अधपलीं तवकें । इंद्रियें
धरिलीं ॥ ४६ ॥
४६) ( ज्यांनी )
वैराग्यरुपी मोठ्या अग्नीनें विषयांचीं सैन्यें जाळून, त्या योगानें होरपळलेलीं
इंद्रियें धैर्यांनें आवरुन धरलीं;
मग संयमाची धाटी । सूनि
मुरडिलीं उफराटीं ।
इंद्रियें कोंडिलीं कपाटीं
। हृदयाचां ॥ ४७ ॥
४७) मग इंद्रियांस (
निग्रहाच्या ) पाशांत घालून अंतर्मुख केलें व अशा तर्‍हेने त्यांस हृदयाच्या कपाटांत
कोंडलें,
अपानींचिया कवाडा । लावोनि
आसनमुद्रा सुहाडा ।
मूळबंधाचा हुडा । पन्नासिला
॥ ४८ ॥
४८) हे सुजाण अर्जुना,
गुदद्वाराला आसनमुद्रा लावून मूळबंधाच्या किल्ला तयार केला.
आशेचे लाग तोडिले ।
अधैर्याचे कडे झाडिले ।
निद्रेचें शोधिलें ।
काळवखें ॥ ४९ ॥
४९) आशेचे संबंध तोडून
टाकले. भित्रेपणाचे कडे ढांसळून दिले आणि निद्रारुपी अंधार नाहींसा करुन टाकला.
वज्राग्निचां ज्वाळीं ।
करुनि अपानधातूंची होळी ।
व्याधींचां सिसाळीं ।
पूजिलीं यंत्रें ॥ ५० ॥
५०) वज्राग्नीच्या ज्वाळाने अपानरुप
धातूंची होळी करुन रोगरुपी मुंडक्यांनी प्राणायामरुपी तोफा पूजिल्या.
मग कुंडलिनियेचा टेंभा ।
आघारीं केला उभा ।
तया चोजविलें प्रभा ।
निमथावरी ॥ ५१ ॥
५१) मग कुंडलिनीची मशाल
आधार चक्रावर उभी केली व तिच्या प्रकाशाने ब्रह्मरंध्रापर्यंत मार्ग समजला.
नवद्वारांचां चौचकीं ।
बाणूनि संयतीची आडवंकी ।
उघडली खिडकी । ककारांतींची
॥ ५२ ॥
५२) शरीरांतील नऊहि
द्वारांच्या कवाडांवर संयमाचा अडसर घालून, सुषुम्ना नाडीचे मुख उघडलें.
प्राणशक्तिचामुंडे ।
प्रहारुनि संकल्पमेंढे ।
मनोमहिषाचेनि मुंडे ।
दिधलीं बळी ॥ ५३ ॥
५३) प्राणशक्तिरुपी
चामुंडा देवीला संकल्परुपी मेंढे मारु व मनोरुप महिषाचें मस्तक हे बळी दिले.
चंद्रसूर्यां बुझावणी ।
करुनि अनाहताची सुडावणी ।
सतरावियेचें पाणी ।
जिंतिलें वेगें ॥ ५४ ॥
५४) इडा व पिंगला
नाड्यांचा सुषुम्नेंत प्रवेश करुन अनाहत शब्दाचा गजर खुला केला व चंद्रामृत
त्वरेनें जिंकून घेतलें.
मग मध्यमामध्यविवरें ।
तेणें कोरिवें दादरें ।
ठाकिलें चवरें । ब्रह्मरंघ्रींचें ॥ ५५ ॥
५५) मग सुषुम्ना नाडीच्या मधील कोरीव अशा
विवररुपी दादरावरुन ब्रह्मरंध्राचें शिखर प्राप्त करुन घेतलें.
वरी मकरांत सोपान । ते
सांडोनिया गहन ।
काखे सूनियां गगन । भरले
ब्रह्मीं ॥ ५६ ॥
५६) शिवाय आज्ञाचक्ररुप
अथवा ॐकाराची तिसरी मात्रा जो मकार, त्या मकाररुपी जिन्याचा बिकट शेवट जे चढून
जातात व मूर्घ्नि आकाशाला बगलेंत मारुन ब्रह्माशीं ऐक्याला पावतात.
ऐसेनि जे समबुद्धी ।
गिळावया सोऽहंसिद्धी ।
आंगविताति निरवधी ।
योगदुर्गें ॥ ५७ ॥
५७) अशा प्रकारें
सर्वत्र सारखी बुद्धि ठेवलेले जे असतात, ते मी ब्रह्म अशीं भावना प्राप्त करुन
घेण्याकरितां योगरुपी अमर्याद किल्ले स्वाधीन करुन घेतात.
आपुलिया साटोवाटी । शून्य
घेती उठाउठी ।
तेही मातेंचि किरीटी ।
पावती गा ॥ ५८ ॥
५८) आपल्याला
मोबदल्यांत देऊन निराकार ब्रह्म त्वरित घेतात, तेहि अर्जुना, मला पावतात.
वांचूनि योगाचेनि बळें ।
अधिक कांहीं मिळे ।
ऐसें नाहीं आगळें । कष्टचि
तया ॥ ५९ ॥
५९) एर्‍हवीं योगाचरणाच्या जोरावर विशेष कांहीं लाभ
होतो, असे मुळींच नाही. उलट जास्त श्रम मात्र त्यांच्या
पदरात पडतात; दुसरें कांहीं नाहीं.
No comments:
Post a Comment