BhaktiYoga Part 6
मूळ श्लोक
अभ्यासेऽप्यसमर्थोऽसि
मत्कर्मपमो भव ।
मदर्थमपि कर्माणि कुर्वन्
सिद्धिमवाप्स्यसि ॥ १० ॥
१०) अभ्यासयोगाला देखील
असमर्थ असलास तर सर्वस्वीं माझ्याकरितां कर्मे करणारा हो. माझ्याकरितांसुद्धां
कर्मे केलींस तरी तूं सिद्धि मिळवशील.
कां अभ्यासाही लागीं । कसु
नाहीं तुझां आंगीं ।
तरी आहासी जया भंगीं ।
तैसाचि अस ॥ ११४ ॥
११४) अथवा, असा अभ्यास
करण्याविषयींसुद्धां जर तुझ्या अंगीं सामर्थ्य नसेल, तर हल्लीं ज्या स्थितींत तूं
आहेस, त्या स्थितींत राहा.
इंद्रियें न कोंडीं ।
भोगातें न तोडीं ।
अभिमानु न संडीं ।
स्वजातीचा ॥ ११५ ॥
११५) इंद्रियांचा
निग्रह करुं नकोस; विषयभोगांना कमी करुं नकोस; आपल्या जातीचा अभिमान सोडूं
नकोस;
कुळधर्मु चाळीं । विधिनिषेध
पाळीं ।
मग सुखें तुज सरळी । दिधली
आहे ॥ ११६ ॥
११६) आपल्या कुळांतील
आचारांचे आचरण कर व शास्त्रांनी जीं कर्में करावीं असा विधि सांगितला आहे, ती
कर्में कर व जी कर्में करुं नये, असा निषेध केला आहे, ती कर्में करुं नकोस. एवढें
तूं केलेंस म्हणजे सुखानें तुला वाटेल तसें वागावयास मोकळीक दिली आहे.
परि मनें वाचा देहें । जैसा
जो व्यापारु होये ।
तो मी करितु आहें । ऐसें न
म्हणें ॥ ११७ ॥
११७) परंतु मनानें,
वाचेनें व देहानें, जसें जें कर्म होईल, तें कर्म मी करीत आहें, असें म्हणूं नकोस.
करणें कां न करणें । हें
आघवें तोचि जाणे ।
विश्र्व चळतसे जेणें ।
परमात्मेनि ॥ ११८ ॥
११८) ( कारण ) ज्या
परमेश्र्वराच्या सत्तेने हें विश्र्व चाललें आहे, त्यालाच कोणतीहि गोष्ट करणें
अथवा न करणें, हें सर्व ठाऊक आहे.
उणयापुरेयाचें कांहीं ।
उरों नेदीं आपुलां ठायीं ।
स्वजातीचि करुनि घेईं ।
जीवित हें ॥ ११९ ॥
११९) कर्मांत कांहीं
न्यून अथवा पूर्ण झालें, तर त्याच्या संबंधाने तू आपल्या चित्ताच्या ठिकाणी कांहीं
( खंती अथवा संतोष ) उरुं देऊं नकोस;, आणि तूं हे जीवित आपल्या जातीचे करुन टाक
म्हणजे आपला आयुष्यक्रम आपल्या जातीला योग्या अशी कर्में करण्यांत घालव.
माळियें जेउतें नेलें ।
तेउतें निवांतचि गेलें ।
तया पाणिया ऐसें केलें ।
होआवें गा ॥ १२० ॥
१२०) अरे, माळ्यानें
जिकडे नेले,तिकडे कांही एक तक्रार न करतां जाणार्‍या पाण्याप्रमाणें तुझें जीवित
निरभिमान होऊन कर्म करणारें होऊं दे.
एर्‍हवीं तरी सुभटा । उजू
कां अव्हांटा ।
रथु काई खटपटा । करितु असे
॥ १२१ ॥
१२१) अर्जुना, सहज
विचार करुन पाहिलें तर, आपला मार्ग सरळ आहे किंवा तो आडमार्ग आहे, याची वाटाघाट रथ
केव्हां तरी करतो काय ?
म्हणोनि प्रवृत्ति आणि
निवृत्ती । इयें वोझीं नेघें मती ।
अखंड चित्तवृत्ती । आठवीं
मातें ॥ १२२ ॥
१२२) म्हणून कोणतेंहि
कर्म करण्याची प्रवृत्ति अथवा न करण्याची निवृत्ति हीं ओझीं, तूं आपल्या बुद्धीवर
घेऊं नकोस. तर तूं आपल्या चित्तवृत्तीनें मला निरंतर स्मर.
आणि जें जें कर्म निपजे ।
तें थोडें बहु न म्हणिजे ।
निवांतचि अर्पिजे । माझां
ठायीं ॥ १२३ ॥
१२३) आणि जें जें कर्म
घडेल, तें कमी अथवा जास्त म्हणूं नकोस; तर तें निमुटपणानें माझ्या ठिकाणीं अर्पण
कर.
ऐसिया मद्भावना ।
तनुत्यागीं अर्जुना ।
तूं सायुज्यसदना । माझिया
येसी ॥ १२४ ॥
१२४) अर्जुना, अशा
माझ्या रुपाच्या अनुसंधानानें शरीरत्यागानंतर तूंच सायुज्य मुक्तिरुप माझ्या घरीं
येशील.
मूळ श्लोक
अथैतदप्यशक्तोऽसि कर्तुं
मद्योगमाश्रितः ।
सर्वकर्मफलत्यागं ततः करु
यतात्मवान् ॥ ११ ॥
११) अथवा मद्योगाचा
आश्रय करुन, हें ( माझ्या ठिकाणीं कर्माचा संन्यास ) करण्यासदेखील जर तूं असमर्थ
असलास, तर नियतचित्त होऊन सर्व कर्मफलांचा त्याग कर.
ना तरी हेंही तुज । नेदवे
कर्म मज ।
तरी गा तूं भज । पंडुकुमरा
॥ १२५ ॥
१२५) अथवा, हेंहि कर्म
जर तुला मला देववत नसेल, ( मला अर्पण करवत नसेल ) तर अर्जुना, ( आम्ही तुला पुढें
सांगतों तें ) तूं आचरण कर.
बुद्धींचां पाठीं पोटीं ।
कर्माआदि कां शेवटीं ।
मातें बांधणें किरीटी ।
दुवाड जरी ॥ १२६ ॥
१२६) बुद्धीच्या मागें
व पुढें व कर्माच्या आरंभी व शेवटीं, हे अर्जुना, मला बांधणें जर तुला कठीण वाटत
असेल, ( कर्माची प्रेरणा करणार्‍या बुद्धीचा प्रेरक परमात्माच आहे, असा विचार
करणें हें बुद्धीच्या पाठीमागें परमात्मास बांधणें होय व तें कर्म झाल्यावर
परमात्म्यालाच अर्पण करणें योग्य आहे, असा बुद्धीनें निश्र्चय करणें, हेंच
परमात्म्यास बुद्धीच्या पुढें बांधणें होय; आणि करण्याच्या अगोदर ज्या कतृत्वाच्या
अभिमानानें कर्मास प्रारंभ होतो तें कर्तृत्व आपलें नसून खरोखर परमात्म्याचेंच
आहे, अशा समजुतीनें कर्म करावयास लागणें, हें कर्माच्या प्रारंभीं परमात्म्यास
बांधणें होय; व आरंभिलेल्या कर्मापासून मिळणारें फळ त्या कर्माच्या शेवटीं
परमात्म्यास समर्पण करणें, हेंच कर्माच्या शेवटीं परमात्म्यास बांधणें होय;
यप्रमाणें बुद्धीच्या अगोदर व बुद्धीच्या शेवटीं व कर्माच्या आरंभी व कर्माच्या
शेवटी मला परमात्म्याला त्यांत गोवणें हें जर तुला कठीण वाटत असेल )
तरि हेंही असो । सांडीं
माझा अतिसो ।
परि सयंतिसीं वसो । बुद्धि
तुझी ॥ १२७ ॥
१२७) तर हें देखील
राहूं दे. माझ्याकरितां कर्म करुन मला अर्पण करण्याचा विचार जो सांगितला, त्या
विषयींचा आग्रहहि एकीकडे राहूं दे परंतु तुझी बुद्धि ( कर्मफलाविषयीं )
निग्रहयुक्त असूं दे. ( तूं आपल्या बुद्धीत कर्तृत्वमद व फलस्वाद घेऊं नकोस
).
आणि जेणें जेणें वेळें । घडली
कर्में सकळें ।
तयांची तियें फळें ।
त्यजितु जाय ॥ १२८ ॥
१२८) आणि ज्या ज्या
वेळीं कर्में घडतील, त्या त्या वेळीं त्यांची ती सर्व फळें तूं टाकीत जा.
वृक्ष कां वेली । लोटती
फळें आलीं ।
तैसीं सांडीं निपजलीं ।
कर्में सिद्धें ॥ १२९ ॥
१२९) झाडांस अथवा
वेलींस आलेलीं फळें जशी तीं झांडें व त्या वेली टाकून देतात, त्याप्रमाणें पूर्ण
झालेलीं कर्में ( तूं ) टाकून दे. त्यांच्या फळांची आशा, चित्तात ठेवूं नकोस. )
परि मातें मनीं धरावें ।
कां मजउद्देशें करावें ।
हें काहीं नको आघवें । जाऊं
दे शून्यीं ॥ १३० ॥
१३०) परंतु मनामध्यें
माझी आठवण करावी अथवा मला अर्पण करण्याच्या हेतूनें कर्म करावें; हें कांहीं नको,
तर तें शून्यांत जाऊं दे. ( तूंहि घेऊं ) नकोस व मलाहि अर्पण करुं नकोस, तर तें
कर्म तसेंच रिकामें राहूं दे.
खडकीं जैसें वर्षलें । कां
आगीमाजीं पेरिलें ।
कर्म मानीं देखिलें ।
स्वप्न जैसें ॥ १३१ ॥
१३१) खडकावर पडलेला
पाऊस, अथवा अग्नींत पेरलेलें बीं अथवा पाहिलेलें स्वप्न हें जसें व्यर्थ असतें,
त्याप्रमाणें सर्व कर्में व्यर्थ मान.
अगा आत्मतेजां विषीं । जीवु
जैसा निरभिलाषी ।
तैसा कर्मी अशेषीं ।
निष्कामु होईं ॥ १३२ ॥
१३२) अरे अर्जुना,
आपल्या मुलीविषयीं जसा आपला जीव निष्काम असतो, त्याप्रमाणें सर्व कर्मांच्या
फलाविषयीं तूं निष्काम हो.
वन्हीची ज्वाळा जैसी ।
वायां जाय आकाशीं ।
क्रिया जिरों दे तैसी ।
शून्यामाजीं ॥ १३३ ॥
१३३) अग्नीची ज्वाळा
जशी आकाशांत व्यर्थ जाते, ( म्हणजे तिचा कांहीं परिणाम होत नाहीं ) त्याप्रमाणें
तुझ्याकडून होणारी कर्में शून्यामध्यें जिरुं दे ( म्हणजे जणूं काय तीं कर्में
केलीच नाहींत, अशीं तुझी चित्तवृत्ती असूं दे. )
अर्जुना हा फलत्यागु । आवडे
कीर असलगु ।
परि योगामाजीं योगु ।
धुरेचा हा ॥ १३४ ॥
१३४) अर्जुना हा
फलत्याग सोपा वाटतो खरा, पण सर्व योगांमध्यें हा योग श्रेष्ठ आहे.
येणें फलत्यागें सांडे ।
तें तें कर्म न विरुढे ।
एकचि वेळे वेळुझाडें ।
वांझें जैसीं ॥ १३५ ॥
१३५) जसें वेळूचें झाड एक वेळ व्यालें म्हणजे पुन्हा वीत
नाहीं, त्याप्रमाणें या फलत्यागानें जें जें कर्म टाकलें जातें,
त्या त्या कर्मास पुन्हां अंकुर फुटत नाहीं. ( तें कर्म
सुखदुःखाचा भोग देण्याकरितां पुढें जन्माला कारणीभूत
होत नाहीं. )
No comments:
Post a Comment