मूळ श्लोक
यस्मान्नोद्विजते लोको
लोकान्नोद्विजते च यः ।
हर्षामर्षभयोद्वेगैर्मुक्तो
यः स च मे प्रियः ॥ १५ ॥
१५) ज्याचा लोक कंटाळा
करीत नाहींत, व जो लोकांना कंटाळत नाहीं, जो हर्ष, क्रोध, भय आणि उद्वेग यांपासून
सुटला आहे, तोच मला प्रिय आहे.
तरी सिंधूचेनि माजें ।
जळचरां भय नुपजे ।
आणि जळचरीं नुबगिजे ।
समुद्र जैसा ॥ १६५ ॥
१६५) तर ज्याप्रमाणें
समुद्राच्या खवळण्यानें पाण्यांत राहाणार्‍या प्राण्यांस भय उत्पन्न होत नाहीं.
आणि जलचरांना समुद्र कंटाळत नाही,
तेविं उन्मत्तें जगें ।
जयासि खंती न लगे ।
आणि जयाचेनि आंगें । न शिणे
लोकु ॥ १६६ ॥
१६६) त्याप्रमाणें
उन्मत्त जगाच्या योगानें ज्याला खेद होत नाहीं; आणि ज्याच्या स्वतःकडून लोकांना
शीण होत नाहीं;
किंबहुना पांडवा । शरीर
जैसें अवयवां ।
तैसा नुबगे जीवां । जीवपणें
जो ॥ १६७ ॥
१६७) फार काय सांगावें
! अर्जुना, शरीर जसें अवयवांना कंटाळत नाहीं, त्याप्रमाणें आपण सर्वांचा जीव आहों
अशी त्याचीआत्मैक्यबुद्धि असल्यामुळें तो प्राणीमात्रांना कंटाळत नाहीं.
जगचि देह जाहलें । म्हणोनि
प्रियाप्रिय गेलें ।
हर्षामर्ष ठेले । दुजेनविण
॥ १६८ ॥
१६८) हें जगच त्याचा
देह झाल्यामुळें आवडते व नावडते हे भाव त्याच्या चित्तांतून गेले व त्याच्या
ठिकाणीं द्वैत नसल्यामुळें त्याची आनंद व क्रोध हीं द्वंद्वें बंद पडलीं.
ऐसा द्वंद्वनिर्मुक्तु ।
भयोद्वेगरहितु ।
याही वरि भक्तु । माझां
ठायीं ॥ १६९ ॥
१६९) असा ( सुखदुःखादि
) द्वंद्वापासून पूर्णपणें मुक्त झालेला, भय आणि चित्तक्षोभ यांनी रहित झालेला आणि
इतकें असून शिवाय माझ्या ठिकाणीं अनन्य असलेला.
तरि तयाचा गा मज मोहो । काय
सांगों तो पढियावो ।
हें असो जीवें जीवो ।
माझेनि तो ॥ १७० ॥
१७०) तर त्याचा मला मोह
असतो, ती आवड काय सांगूं ! हें राहूं दे, तो माझ्याच योगानें जगतो ( म्हणजे
त्याच्या जगण्यास माझ्या प्रेमाची जरुर असते )
जो निजानंदें धाला ।
परिणामु आयुष्या आला ।
पूर्णते जाहला । वल्लभु जो
॥ १७१ ॥
१७१) जो आत्मानंदानें
तृप्त झाला व जो पुरुष म्हणजे सर्वांचा शेवट असलेलें ब्रह्मच जन्मास आलें, आणि जो
पूर्ण ब्रह्मस्थितिरुपी जी स्त्री तिचा प्रिय पति झाला.
मूळ श्लोक
अनपेक्षः शुचिर्दक्ष
उदासीनो गतव्यथः ।
सर्वारम्भपरित्यागी यो
मद्भक्तः स मे प्रियः ॥ १६ ॥
१६) निरक्षेप, शुद्ध,
तत्त्वार्थींचा, देखणा, उदासीन, संसारदुःखविरहित कर्मारंभास अवश्य असणारा जो
अहंकार तद्विरहित, असा जो माझा भक्त असतो, तो मला प्रिय आहे.
जयांचा ठायीं पांडवा ।
अपेक्षे नाहीं रिगावा ।
सुखाचि चढावा । जयाचें
असणें ॥ १७२ ॥
१७२) अर्जुना, त्याच्या
ठिकाणीं इच्छेला प्रवेश नाही. ( ज्याला कशाचीहि जरुरी नाही. ) आणि जयाच्या
जगण्यानें त्याच्या आंतील आत्मसुखाचा उत्कर्षच होत राहतो;
मोक्ष देऊनि उदार । काशी
होय कीर ।
परि वेचे शरीर । तिये
गांवीं ॥ १७३ ॥
१७३) काशीक्षेत्र हें (
जीवांना ) मोक्ष देण्यांत खरोखर उदार आहे, परंतु त्या क्षेत्रामध्यें मुमुक्षूचें
पडावें लागतें.
हिमवंतु दोष खाये । परि
जीविताची हानी होये ।
तैसें शुचित्व नोहे ।
सज्जनाचें ॥ १७४ ॥
१७४) हिमालय पर्वत पाप
नाहीसें करतो; परंतु तेथे मरण्याचा फार संभव आहे. साधूचा पवित्रपणा तसा धोक्याचा
नाही.
शुचित्वें शुचि गांग होये ।
आणि पापतापही जाये ।
परि तेथें आहे । बुडणें एक
॥ १७५ ॥
१७५) गंगोदक
पवित्रांतील पवित्र आहे आणि त्या गंगोदकानें पाप व ताप नाश पावतात, परंतु तेथें (
गंगोदकांत ) बुडी मारण्याची जरुरी असल्याकारणानें तेथें बुडण्याचा संभव असतो.
खोलिये पारु नेणिजे । तरी
भक्तीं न बुडिजे ।
रोकडाचि लाहिजे । न मरतां
मोक्षु ॥ १७६ ॥
१७६) गंगेप्रमाणेंच
साधूच्या ( ज्ञानाच्या ) खोलीचा अंत लक्षांत येत नाहीं, तरी पण त्याच्या संगतीत
साधकांस बुडण्याची भीति नसते. तेथें ( साधुसंगतींत ) मरण्याचाच प्रसंग न येता याच
देहांत रोकडा मोक्ष पदरांत पडतो.
संताचेनि अंगलगें । पापातें
जिणणें गंगे ।
तेणें संतसंगें । शुचित्व
कैसें ॥ १७७ ॥
१७७) संतांच्या
शरीरस्पर्शानें गंगेचीं पापें जातात. तेव्हा त्या संतांच्या संगतीनें किती
पवित्रपणा येतो !
म्हणोनि असो जो ऐसा ।
शुचित्वें तीर्था कुवासा ।
जेणें लंघविलें दिशा । मनोमळ
॥ १७८ ॥
१७८) म्हणून आतां हें
वर्णन पुरे. तो याप्रमाणें ( आपल्या ) पवित्रपणानें तीर्थाला आश्रय असतो. ज्यानें
मनांतील अज्ञानादि मळ देशोधडीस लावले.
आंतु बाहेरि चोखाळु । सूर्य
तैसा उजाळु ।
आणि तत्त्वार्थींचा पायाळु
। देखणा जो ॥ १७९ ॥
१७९) सूर्य जसा आत
बाहेर निर्मळ असतो, त्याप्रमाणें तो आंत मनानें व बाहेर शरीरानें पवित्र असतो आणि
जो ( अज्ञानरुपी भूमींत असलेल्या ) ब्रह्मरुपी धनाला पाहाणारा पायाळू आहे;
व्यापक आणि उदस । जैसें कां
आकाश ।
तैसें जयाचें मानस ।
सर्वत्र गा ॥ १८० ॥
१८०) ज्याप्रमाणें आकाश
सर्वव्यापक असून उदास असतें; त्याप्रमाणें ज्याचें मन सर्वव्यापक असून उदास असते;
( म्हणून त्याच्या मनाची कोठेहि आसक्ति नसते ).
संसारव्यथे फिटला । जो
नैराश्यें विनटला ।
व्याधा हातोनि सुटला ।
विहंगमु जैसा ॥ १८१ ॥
१८१) जो निराशारुपी
अलंकाराने भूषित झाल्यामुळे संसाराच्या पीडेपासून मुक्त झालेला असतो, ज्याप्रमाणें
पारध्याच्या हातांतून पक्षी सुटून जावा, ( आणि म्हणून त्या पक्ष्याला आनंद व्हावा
)
तैसा सतत जो सुखे । कोणीही
टवंच न देखे ।
नेणिजे गतायुषें । लज्जा
जेवीं ॥ १८२ ॥
१८२) ( वरील पक्ष्याला
मोकळरपणाचा आनंद क्षणिक असतो. म्हणजे पारध्याच्या हातांतून सुटल्याबरोबर त्यास
आनंद होतो, पण तो एकसारखा टिकत नाही. ) ( परंतु ) तसा या पुरुषाला आनंद सतत असतो व
मेलेला पुरुष उघडा-नागडा जरी असला तरी तो लाजेला जसा जाणत नाहीं, तसा तो कोणीकडेहि
( कोणत्याहि स्थितींत ) दुःखाला जाणत नाही.
आणि कर्मारंभालागीं । जया
अहंकृती नाहीं आंगीं ।
जैसा निरिंधन आगी । विझोनि
जाय ॥ १८३ ॥
१८३) आणि कर्माचा आरंभ
करण्याकरितां लागणारा अहंकार ज्याच्या ठिकाणीं नसतो, ज्याप्रमाणें काष्ठरहित अग्नि
विझून जातो,
तैसा उपशमुचि भागा । जयासि
आला पैं गा ।
जो मोक्षाचिया आंगा ।
लिहिला असे ॥ १८४ ॥
१८४) त्याप्रमाणें
ज्याच्या वाट्याला शांति आली व ज्याचे नांव मोक्षाच्या सदरांत दाखल झालेलें आहे,
अर्जुन हा ठावोवरी । जो
सोहंभावो सरोभरी ।
तो द्वैताचां पैलतीरीं ।
निगों सरला ॥ १८५ ॥
१८५) अर्जुना, इतका जो, तें ब्रह्म मी आहें, अशा भावनेनें
भरलेला आहे, तो द्वैताच्या पलीकडच्या कांठावर निघाला
( तो अद्वैत झाला ) [ आतां त्याच्या भक्तीशी कांहीं संबंध
नसेल अशी शंका येईल. म्हणून त्याचें निराकरण पुढें
करतात.
No comments:
Post a Comment