SunderKanda Part 17 ShriRamCharitManas
दोहा—अहोभाग्य मम अमित अति
राम कृपा सुख पुंज ।
देखेउँ नयन बिरंचि सिव
सेब्य जुगल पद कंज ॥ ४७ ॥
हे कृपा व सुखाचे निधान
असलेले श्रीराम, ब्रह्मदेव व शिव हे ज्यांची सेवा करतात, त्या चरणकमल युगलांचे मी
स्वतःच्या डोळ्यांनी आज दर्शन घेतले, हे माझे फार मोठे भाग्य आहे. ‘ ॥ ४७ ॥
सुनहु सखा निज कहउँ सुभाऊ ।
जान भुसुंडि संभु गिरिजाऊ ॥
जौं नर होइ चराचर द्रोही ।
आवै सभय सरन तकि मोही ॥
श्रीराम म्हणाले, ‘ हे
मित्रा, मी तुला माझा स्वभाव सांगतो. तो काकभुशुंडी, शिव व पार्वती यांनाही ठाऊक
आहे. कुणी मनुष्य संपूर्ण जगाचा जरी द्रोही असला, तरीही तो भयभीत होऊन जर मला शरण
आला, ॥ १ ॥
तजि मद मोह कपट छल नाना ।
करउँ सद्य तेहि साधु समाना ॥
जननी जनक बंधु सुत दारा ।
तनु धनु भवन सुहृद परिवारा ॥
आणि मद, मोह आणि नाना
प्रकारची कपट-फसवणूक त्याने सोडून दिली, तर मी फार लवकर त्याला साधुसारखा बनवितो.
माता, पिता, भाऊ, पुत्र, स्त्री, शरीर, धन, घर, मित्र आणि परिवार, ॥ २ ॥
सब कै ममता ताग बटोरी । मम
पद मनहि बॉंध बरि डोरी ॥
समदरसी इच्छा कछु नाहीं ।
हरष सोक भय नहिं मन माहीं ॥
जो या सर्वांच्या
ममत्वरुपी धाग्यांना गुंडाळून त्या सर्वांची एक दोरी वळतो आणि त्या दोरीने आपले मन
माझ्या चरणी बांधतो, जो समदर्शी आहे, ज्याला कशाची इच्छा नाही आणि ज्याच्या मनात
हर्ष, शोक व भय नाही, ॥ ३ ॥
अस सज्जन मम उर बस कैसें ।
लोभी हृदयँ बसइ धनु जैसें ॥
तुम्ह सारिखे संत प्रिय
मोरें । धरउँ देह नहिं आन निहोरें ॥
असा सज्जन, लोभी
माणसाच्या मनात जसे धन वसलेले असते, तसा माझ्या मनात वसलेला असतो. तुझ्यासारखे
संतच मला प्रिय असतात. मी इतर कोणत्याही कारणाने देह धारण करीत नाही. ॥ ४ ॥
दोहा—सगुन उपासक परहित निरत
नीति दृढ़ नेम ।
ते नर प्रान समान मम जिन्ह
कें द्विज पद प्रेम ॥ ४८ ॥
जे सगुण-साकार भगवंताचे
उपासक असतात, दुसर्‍याच्या हितासाठी झटतात, नीती आणि नियमांच्याबाबतीत कणखर असतात
आणि ज्यांना ब्राह्मणांविषयी प्रेम आहे, ते मनुष्य मला प्राणांसारखे प्रिय असतात.
॥ ४८ ॥
सुनु लंकेस सकल गुन तोरें ।
तातें तुम्ह अतिसय प्रिय मोरें ॥
राम बचन सुनि बानर जूथा ।
सकल कहहिं जय कृपा बरुथा ॥
हे लंकापती, ऐक. तुझ्या
अंगी वरील सर्व गुण आहेत. म्हणून तू मला अत्यंत आवडता आहेस. श्रीरामांचे बोलणे
ऐकून वानरांचे सर्व समूह म्हणू लागले की, ‘ कृपानिधी श्रीरामांचा विजय असो.’ ॥ १ ॥
सुनत बिभीषनु प्रभु कै बानी
। नहिं अघात श्रवनामृत जानी ॥
पद अंबुज गहि बारहिं बारा ।
हृदयँ समात न प्रेमु अपारा ॥
प्रभुंचे बोलणे ऐकताना
कानांसाठी ते अमृत समजून बिभीषण तृप्त होत नव्हता. तो वारंवार श्रीरामांचे चरण-कमल
धरीत होता. त्याच्या मनात अपार प्रेम होते. इतके की, ते हृदयात मावत नव्हते. ॥ २ ॥
सुनहु देव सचराचर स्वामी ।
प्रनतपाल उर अंतरजामी ॥
उर कछु प्रथम बासना रही ।
प्रभु पद प्रीति सरित सो बही ॥
बिभीषण म्हणाला, ‘ हे
देवा, हे चराचराचे स्वामी, हे शरणागताचे रक्षक, हे सर्वांच्या हृदयामधील
जाणणारे, माझ्या मनात पूर्वी काही विषयवासना होती, परंतु प्रभूंच्या चरणांच्या प्रीतिरुपी
नदीमध्ये ती वाहून गेली. ॥ ३ ॥
अब कृपाल निज भगति पावनी ।
देहु सदा सिव मन भावनी ॥
एवमस्तु कहि प्रभु रनधीरा ।
मागा तुरत सिंधु कर नीरा ॥
आता तर हे कृपाळू !
शिवांच्या मनाला सदैव प्रिय वाटणारी आपली पवित्र भक्ती मला द्या.’ ‘ तथास्तु ‘ असे
म्हणून रणधीर प्रभू श्रीरामांनी त्वरित समुद्र-जल मागविले. ॥ ४ ॥
जदपि सखा तव इच्छा नाहीं ।
मोर दरसु अमोघ जग माहीं ॥
अस कहि राम तिलक तेहि सारा
। सुमन बृष्टि नभ भई अपारा ॥
आणि म्हटले, ‘ हे सखा,
जरी तुझी इच्छा नसली, तरी जगामध्ये माझे दर्शन अमोघ आहे. ते निष्फल होत नाही. ‘ असे
म्हणून श्रीरामांनी त्याला राजतिलक केला. आकाशांतून पुष्पांची अपार वृष्टी झाली. ॥
५ ॥
दोहा—रावन क्रोध अनल निज
स्वास समीर प्रचंड ।
जरत बिभीषनु राखेउ दीन्हेउ
राजु अखंड ॥ ४९ ( क ) ॥
रावणचा क्रोधरुपी अग्नी
बिभीषणाच्या वचनांच्या वार्‍याने भडकला होता, त्यात जळण्यापासून बिभीषणाला
श्रीरामांनी वाचविले आणि अखंड राज्य दिले. ॥ ४९ ( क ) ॥
जो संपति सिव रावनहि दीन्हि
दिएँ दस माथ ।
सोइ संपदा बिभीषनहि सकुचि
दीन्हि रघुनाथ ॥ ४९ ( ख ) ॥
रावणाने आपलया दहा
शिरांचा बळी दिल्यावर शिवांनी जी संपत्ती त्याला दिली होती, तीच संपत्ती श्रीरघुनाथांनी
बिभीषणाला मोठ्या संकोचाने दिली. ॥ ४९ ( ख ) ॥
अस प्रभु छाड़ि भजहिं जे आना
। ते नर पसु बिनु पूँछ बिषाना ॥
निज जन जानि ताहि अपनावा ।
प्रभु सुभाव कपि कुल मन भावा ॥
अशा परम कृपाळू
प्रभूंना सोडून जे दुसर्‍या कुणाला भजतात, ते शिंग व शेपूट नसलेले पशू होत. आपला
सेवक मानून बिभीषणाला श्रीरामांनी स्वीकारले. प्रभूंचा हा स्वभाव वानरकुलाच्या
मनाला आवडला. ॥ १ ॥
पुनि सर्बग्य सर्ब उर बासी
। सर्बरुप सब रहित उदासी ॥
बोले बचन नीति प्रतिपालक ।
कारन मनुज दनुज कुल घालक ॥
नंतर सर्व काही
जाणणारे, सर्वांच्या हृदयांत वसणारे, सर्व रुपांमध्ये प्रकट असणारे, सर्वांहून
रहित, उदासीन, भक्तांवर कृपा करण्यासाठी मनुष्य बनलेले आणि राक्षस कुलाचा नाश
करणारे श्रीराम नीतीचे पालन करण्यासाठी म्हणाले, ॥ २ ॥
सुनु कपीस लंकापति बीरा ।
केहि बिधि तरिअ जलधि गंभीरा ॥
संकुल मकर उरग झष जाती । अति
अगाध दुस्तर सब भॉंती ॥
‘ हे वीर वानरराज
सुग्रीव व लंकापती बिभीषण, ऐका. या खोल समुद्रास कसे ओलांडायचे ? अनेक प्रकारच्या
मगरी, साप आणि मासे यांनी भरलेला हा अथांग सागर उल्लंघून जाण्यास फार कठीण आहे. ‘
॥ ३ ॥
कह लंकेस सुनहु रघुनायक ।
कोटि सिंधु सोषक तव सायक ॥
जद्यपि तदपि नीति गाई ।
बिनय करिअ सागर सन जाई ॥
बिभीषण म्हणाला, ‘ हे रघुनाथ, जरी आपला एक
बाणसुद्धा कोट्यावधी समुद्रांना शोषून घेऊ शकतो, परंतु
नीती असे सांगते की, प्रथम जाऊन समुद्राला विनंती
करावी, हे योग्य. ॥ ४ ॥
No comments:
Post a Comment