Dnyaneshwari Adhyay 3 Part 11
साध्वी शांति नागविली । मग माया मांगी शृंगारिली ।
तियेकरवीं विटाळविलीं । साधुवृंदें ॥ २५१ ॥
२५१) या कामक्रोधांनीं पतिव्रता जी शांति तिला वस्त्रहीन केलें; व त्या वस्त्रालंकारांनीं मायारुप मांगीण सजविली व मग
अशा या सजविलेल्या मायेकडून साधूंचे समुदाय या कामक्रोधांनीं भ्रष्ट करविले.
इहीं विवेकाची त्राय फेडिली । वैराग्याची खाली काढिली ।
जितया मान मोडिली । उपशमाची ॥ २५२ ॥
२५२) यांनीं विचाराचा आश्रय नाहींसा केला, वैराग्याचीं कातडीं काढलीं व निग्रहाची जिवंतपणींच मान
मुरगळून टाकली.
इहीं संतोषवन खांडिलें । धैर्यदुर्ग पाडिले ।
आनंदरोप सांडिलें । उपडूनियां ॥ २५३ ॥
२५३) यांनीं संतोषरुपी वन तोडून टाकलें व धैर्यरुपी किल्ले पाडले व
आनंदरुपी लहान रोपटें उपटून टाकलें.
इहीं बोधाचीं रोपें लुंचिलीं । सुखाची लिपि पुसिली ।
जिव्हारीं आगी सूदली । तापत्रयाची ॥ २५४ ॥
२५४) यांनीं बोधरुपी रोपें उपटलीं आणि सुखाची भाषा पुसून टाकली. यांनी
हृदयांत विविध तापांचे निखारे पसरले.
हे आंगा तव घडले । जीवींची आथी जडले ।
परी नातुडती गिंवसिले । ब्रह्मादिकां ॥ २५५ ॥
२५५) हे शरीराबरोबरच उत्पन्न झाले आहेत व अंतःकरणांत सारखे चिकटून
राहिले आहेत ? परंतु धुंडाळले तरी
ब्रह्मादि देवांना हातीं लागत नाहींत.
हें चैतन्याचे शेजारीं । वसती ज्ञानाचां एका हारीं ।
म्हणोनि प्रवर्तले महामारी । सांवरती ना ॥ २५६ ॥
२५६) हे काम क्रोध जीवात्म्याजवळ असतात व वृत्तिज्ञानाच्या पंक्तीला
राहातात; म्हणून हे हल्ला करावयास उसळले म्हणजे आटोपत नाहींत.
हें जळेंवीण बुडविती । आगीवीण जाळिती ।
न बोलतां कवळिती । प्राणियांतें ॥ २५७ ॥
२५७) हे पाण्यावांचून बुडवितात, अग्नीवांचून जाळतात आणि प्राण्यांना गुपचूप घेरतात.
हे शस्त्रेंवीण साधिती । दोरेंवीण बांधिती ।
ज्ञानियासी तरी वधिती । पैज घेउनी ॥ २५८ ॥
२५८) हे शस्त्रावांचून ठार करतात. दोरावांचून बांधतात आणि ज्ञान्यांना
तर प्रतिज्ञापूर्वक ठार करतात.
चिखलेंवीण रोंविती । पाशिकेंवीण गोंविती ।
हे कवणाजोगे न होती । आंतौटेपणें ॥ २५९ ॥
२५९) हे चिखलावांचून रोवतात व जाळ्यावांचून अडकवितात. हे फार आंत
असल्यामुळें कोणालाहि आटोक्यांत आणतां येत नाहींत.
जैसी चंदनाची मुळी । गिंवसोनी घेपे व्याळीं ।
ना तरी उल्बाची खोळी । गर्भस्थासी ॥ २६० ॥
असे चंदनाच्या मुळीला साप वेढें घालून असतात किंवा पोटांत असणार्‍या
गर्भाला वेष्टनाची गवसणी असते;
कां प्रभावीण भानु । धूमेंवीण हुताशनु ।
जैसा दर्पण मळहीनु । कहींच नसे ॥ २६१ ॥
२६१) अथवा प्रकाशावांचून सूर्य , धुरावांचून अग्नि किंवा मळाशिवाय आरसा कधींच नसतो;
तैसें इहींवीण एकलें । आम्हीं ज्ञान नाहीं देखिलें ।
जैसें कोंडेनि पां गुंतलें । बीज निपजे ॥ २६२ ॥
२६२) तसें या कामक्रोधाशिवाय एकटें असलेलें ज्ञान आमच्या नजरेला आलें
नाहीं, ज्याप्रमाणें बीं कोंड्यासकट उत्पन्न होतें;
तैसें ज्ञान तरी शुद्ध । परी इहीं असे प्ररुद्ध ।
म्हणोनि तें अगाध । होऊनि ठेलें ॥ २६३ ॥
२६३) तसें ज्ञान स्वभावतः जरी निर्लेप आहे, परंतु तें या कामक्रोधांकडून पूर्ण आच्छादिलेलें
असतें. म्हणून तें प्राप्त होण्यास कठीण होऊन राहिलेले आहे.
आधीं यातें जिणावें । मग तें ज्ञान पावावें ।
तंव पराभवो न संभवे । रागद्वेषां ॥ २६४ ॥
२६४) अगोदर यांना जिंकावें आणि मग ज्ञानाची प्राप्ति करुन घ्यावी.
परंतु या कामक्रोधांचा तर पराभव होऊं शकत नाहीं.
यांतें साधावयालागीं । जें बळ आणिजे आंगीं ।
तें इंधन जैसें आगी । सावावो होय ॥ २६५ ॥
२६५) उलट यांचा नाश करण्याकरितां जेवढें सामर्थ्य अंगांत आणावें, तेंवढें अग्नीला ज्याप्रमाणें सरपण ( अधिक
प्रज्वलितकरण्यास कारण ) त्याप्रमाणें त्यांनाच उलट साहाय्य करणारें होतें.
तैसे उपाय कीजती जे जे । ते यांसीचि होती विरजे ।
म्हणोनि हटियांतें जिणिजे । इहींचि जगीं ॥ २६६ ॥
२६६) अशा रीतीनें जे जे उपाय योजावेत, ते ते सर्व या कामक्रोधांनाच साहाय्य करतात; म्हणून
या जगांत हेच हठयोग्यांना जिंकतात.
ऐसियांही सांकडां बोला । एक उपायो आहे भला ।
तो करितां जरी आंगवला । तरी सांगेन तुज ॥ २६७ ॥
२६७) असे हे कामक्रोध जिंकण्याला कठीण म्हटले, तरी पण त्यास जिंकण्याचा एक मात्र चांगला उपाय आहे;
तो जर तुझ्याकडून होईल तर ( पाहा ) तुला सांगतों.
यांचा पहिला कुरुठा इंद्रियें । एथूनि प्रवृत्ति कर्मातें विये ।
आधीं निर्दळूनि घालीं तियें । सर्वथैव ॥ २६८ ॥
२६८) तर याचें पहिलें आश्रयस्थान इंद्रियें आहेत आणि तेथूनच कर्माची
प्रवृत्ति होते; तेव्हां अगोदर त्या
इंद्रियांनाच आधीं पूर्णपणें ठेंचून टाक ( नाश कर. ).
मग मनाची धांव पारुषेल । आणि बुद्धीची सोडवण होईल ।
इतुकेनि थारा मोडेल । या पापियांचा ॥ २६९ ॥
२६९) मग मनाचें धावणें थांबेल आणि बुद्धि मोकळी होईल. एवढें झालें
म्हणजें या दुष्टांचा आश्रय नाहींसा होईल.
हे अंतरीहूनि जरी फिटले । तरी निभ्रांत जाण निवटले ।
जैसें रश्मीवीण उरलें । मृगजळ नाहीं ॥ २७० ॥
२७०) हे कामक्रोध अंतःकरणांतून पार गेले कीं ते निःसंशय नाहीसे झाले
असें समज. ज्याप्रमाणें सूर्यकिरणांशिवाय मृगजळ राहात नाहीं;
तैसे रागद्वेष जरी निमाले । तरी ब्रह्मीचें स्वराज्य आलें ।
मग तो भोगी सुख आपुलें । आपणचि ॥ २७१ ॥
२७१) तसें कामक्रोध जर निःशेष गेले, तर ब्रह्मप्राप्तिरुप स्वराज्य मिळालें असें समज. मग तो पुरुषच आपणच आपलें
सुख उपभोगितो.
जे गुरुशिष्यांची गोठी । पदपिंडाची गांठी ।
तेथ स्थिर राहोनि नुठीं । कवणे काळीं ॥ २७२ ॥
२७२) गुरुशिष्याच्या संवादांत येणार्‍या विचारानें प्राप्त झालेली
जीवपरमात्म्याची जी एकता, तिच्या ठिकाणीं
स्थिर होऊन तूं कधीं हालूं नकोस.
ऐसें सकळ सिद्धांचा रावो । देवी लक्ष्मीयेचा नाहो ।
राया ऐक देवदेवो । बोलता जाहला ॥ २७३ ॥
२७३) असें सर्व सिद्धांचा राजा, देवी लक्ष्मीचा पति व देवांचा देव जो श्रीकृष्ण तो म्हणाला, ' हे राजा धृतराष्ट्रा, ऐक, ' ( असें
संजय म्हणाला. )
आतां पुनरपि तो अनंतु । आद्य एकी मातु ।
सांगेल तेथ पंडुसुतु । प्रश्नु करील ॥ २७४ ॥
२७४) आतां पुन्हां तो श्रीकृष्ण ( आणखी ) एक प्राचीन कथा सांगेल, त्या वेळीं अर्जुन प्रश्न करील.
तया बोलाचा हन पाडु । का रसवृत्तीचा निवाडु ।
येणें श्रोतयां होईल सुरवाडु । श्रवणसुखाचा ॥ २७५ ॥
२७५) त्या प्रतिपादनाची योग्यता अथवा त्या प्रतिपादनांत स्पष्ट अनुभवास
येणारे ( शांतादि ) रस ह्या योगानें श्रोत्यांना श्रवणसुखाची रेलचेल होईल.
ज्ञानदेवो म्हणे निवृत्तीचा । चांग उठावा करुनि उन्मेषाचा ।
मग संवादु श्रीहरिपार्थाचा । भोगा बापा ॥ २७६ ॥
२७६) निवृत्तिनाथांचे शिष्य ज्ञानदेव म्हणतात, बुद्धीला चांगलें जागें करुन मग बाबांनो, कृष्णार्जुनांचा संवादाचा आनंद भोगा.
इति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे कर्मयोगो नाम तृतियोऽध्यायः । ( श्लोक ४३; ओव्या २७६ )
॥ श्रीसच्चिदानन्दार्पणमस्तु ॥
No comments:
Post a Comment