Shri Dnyaneshwari Adhyay 6 Part 5
हें असो
वयसेचिये शेवटीं । जैसे एकचि विये वांझोटी ।
मग ते
मोहाची त्रिपुटी । नाचों लागे ॥ १२१ ॥
१२१)
हें राहूं द्या. ज्याप्रमाणें वय झाल्यावर एखाद्या वांझ स्त्रीला एकुलतें एक मूल
झालें असतां त्या स्त्रीच्या रुपानें मग मूर्तिमंत मोहच वावरतो ( तशी देवाची
स्थिति झाली ).
तैसें जाहले
अनंता । ऐसें तरि मी न म्हणतां ।
जरी तयाचा न
देखतां । अतिशयो एथ ॥ १२२ ॥
१२२)
अर्जुनाविषयीं देवाच्या प्रेमाचा अतिरेक जर मीं पाहिला नसतां तर मीं असें (
वांझोट्या बाईसारखें ) देवाला झालें, असें म्हटलें नसतें.
पाहा पां
नवल कैसे चोज । के उपदेशु केउतें झुंज ।
परि पुढें
वालभाचें भोज । नाचत असे ॥ १२३ ॥
१२३)
आश्र्चर्य पाहा कीं, भगवंतांचे अर्जुनाच्या ठिकाणी प्रेम कसें आहे ! कसला
युद्धप्रसंग व कोणत्या ठिकाणीं हा उपदेश ! ( युद्धाचा प्रसंग ही अत्यंत विक्षेपाची
जागा असल्यामुळे आत्मज्ञानाचा उपदेश करण्याला अगदीं अयोग्य; परंतु अर्जुनाच्या
प्रेमामुळें भगवंतांनीं वेळेच्या योग्यतेकडे लक्ष न देतां आर्मज्ञानाचा उपदेश
केला. ) परंतु निश्चयेंकरुन श्रीकृष्ण ही अर्जुनाच्या प्रेमाची मूर्तीच अगर चित्रच
नाचत आहे.
आवडी आणि
लाजवी । व्यसन आणि शिणवी ।
पिसें आणि न
भुलवी । तरी तेंचि काइ ॥ १२४ ॥
१२४) प्रेम
आहे आणि तें लाज उत्पन्न करतें, तर तें प्रेम कसचें ? तसेंच व्यसन आहे आणि त्यानें
जर शीण होत असेल, तर तें व्यसन कसलें ? वेड आहे, परंतु भ्रम पाडीत नाहीं, तर तें
वेड कसचें ? .
म्हणऊनि
भावार्थु तो ऐसा । अर्जुन मैत्रियेचा कुवासा ।
कीं सुखें
शृंगारलिया मानसा । दर्पणु तो ॥ १२५ ॥
१२५)
म्हणून इतक्या बोलण्याचा अभिप्राय एवढाच कीं, अर्जुन हा भगवंताच्या सख्यभक्तीचा
आश्रय आहे, अथवा सुखानें शृंगारलेल्या ( भगवंताच्या ) मनाचा तो आरसा आहे.
यापरी बाप पुण्यपवित्र
। जगीं भक्तिबीजासि सुक्षेत्र ।
तो
कृष्णकृपे पात्र । याचिलागीं ॥ १२६ ॥
१२६) याप्रमाणें
तो अर्जुन धन्य असून पुण्यानें पावन आहे. या जगांत भक्तिरुप बीं पेरण्यास तो
चांगलें शेत आहे; आणि म्हणून कृष्णकृपेला तो पात्र झाला आहे.
हो कां
आतमनिवेदनातळींची । जे पीठिका आहे सख्याची ।
पार्थु
अधिष्ठात्री तेथिंची । मातृका गा ॥ १२७ ॥
१२७)
अथवा आत्मनिवेदनरुपी भक्तीच्या खालची जी ‘ सख्य ‘ भक्तीची भूमिका आहे, त्याची
अर्जुन ही मुख्य देवता आहे.
पासींचि
गोसावी व्रर न वानिजे । मग पाइकाचा गुण घेईजे ।
ऐसा
अर्जुनुचि तो सहजें । पढिये हरी ॥ १२८ ॥
१२८)
शेजारींच असलेल्या प्रभूंचे वर्णन टाकून द्यावें व भक्तांच्या गुणांचें वर्णन
करावें, इतका अर्जुनच स्वाभाविक रीतीनें देवास आवडतो.
पाहा पां
अनुरागें भजे । जे प्रियोत्तमें मानिजे ।
ते
पतीहीहूनि काय न वर्णिजे । पतिव्रता ॥ १२९ ॥
१२९)
पाहा, जी नवर्‍याला प्रेमानें भजते व जिला नवरा मानतो, त्या पतिव्रतेचें वर्णन
तिच्या नवर्‍यापेक्षांदेखील जास्त करावयास नको काय ?
तैसा
अर्जुनुचि विशेषें स्तवावा । ऐसें आवडलें मज जीवा ।
जे तो
त्रिभुवनींचिया दैवां । एकायतनु जाहला ॥ १३० ॥
१३०)
त्याचप्रमाणें अर्जुनाचेंच विशेष वर्णन करावें, असेंच माझ्या मनाला पसंत पडतें,
कारण त्रिभुवनांतील सर्व भाग्य एका अर्जुनाच्याच ठिकाणीं राहिलें आहे.
जयाचिया
आवडीचेनि पांगें । अमूर्तुही मूर्ति आवगे ।
पूर्णाहि
परी लागे । अवस्था जयाची ॥ १३१ ॥
१३१)
ज्याच्या प्रेमाच्या आधीन होऊन निराकार परमात्मा सगुण रुप घेतो व तो ( देव ) पूर्ण
आहे. परंतु त्याला देखील ज्याचा वेध लागतो.
तंव श्रोते
म्हणती दैव । कैसी बोलाची हवाव ।
काय नादातें
हन बरव । जिणोनि आली ॥ १३२ ॥
१३२)
तेव्हां श्रोते म्हणतात, काय भाग्य आमचें ! काय बोलण्याचा रंग आहे ! याच्या
बोलण्याची शोभा नादब्रह्मास जिंकून आली कीं काय न जाणों ! ( म्हणजे याच्या
बोलण्याच्या शोभेपुढें नादब्रह्म फिकें पडलें ! )
हां हो नवल
नोहे देशी । मर्‍हाटी बोलिजे तरी ऐसी ।
वाणें
उमटताहे आकाशीं । साहित्यरंगाचें ॥ १३३ ॥
१३३)
अहो, देशी भाषारुपी आकांशात अलंकाररुपी रंगाचे निरनिराळे प्रकार स्पष्ट येत ( होत
) आहेत, अशी मराठी भाषा बोलतां येते, हें आश्र्चर्य नव्हे काय ?
कैसें
उन्मेखचांदिणें तार । आणि भावार्था पडे गार ।
हेचि
श्र्लोकार्थकुमुदी तरी फार । साविया होती ॥ १३४ ॥
१३४) ज्ञानरुपी
चांदणें कसें स्वच्छ व टपोर पडलें आहे ! ( पाहा, ) त्या व्याख्यानांतील निरनिराळें
अभिप्राय, हाच त्या चांदण्याचा गारवा आहे आणि श्लोकांचा अर्थ हीच कोणी चंद्रविकासी
कमळें सहज विकसित होत आहेत !
चाडचि
निचाडां करी । ऐसी मनोरथीं ये थोरी ।
तेणें विवळलेअंतरीं
। तेथ डोलु आला ॥ १३५ ॥
१३५) हें व्याख्यान ऐकण्याच्या इच्छेची थोरवी एवढी आहे कीं, निरिच्छ पुरुषाला देखील हें
व्याख्यान ऐकण्याची इच्छा होईल, असा श्रोत्यांच्या मनांत व्याख्यानाविषयीं प्रकाश
पडल्यामुळें ते डोलूं लागले.
तें
निवृत्तिदासें जाणितलें । मग अवधान द्या म्हणितलें ।
नवल
पांडवकुळीं पाहलें । कृष्णदिवसें ॥ १३६ ॥
१३६)
निवृत्तिनाथांचे शिष्य ज्ञानेश्र्वरमहाराज, यांनी तें जाणलें व मग ते श्रोत्यांस
म्हणाले, महाराज, लक्ष द्या. पांडवांच्या कुळामध्यें कृष्णरुपी अद्भुत दिवस उगवला
आहे.
देवकीया
उदरीं वाहिला । यशोदा सायासें पाळिला ।
कीं शेखीं
उपेगा गेला । पांडवासी ॥ १३७ ॥
१३७) देवकीने
आपल्या उदरांत त्याला वाढविलें, यशोदेनें कष्टाने त्याचे पालन केलें ( पण ) शेवटी तो पांडवांच्या उपयोगाला आला.
म्हणऊनि बहु
दिवस वोगळावा । कां अवसरु पाहोनि विनवावा ।.
हाही सोसु
तया सदैवा । पडेचिना ॥ १३८॥
१३८)
म्हणून पुष्कळ दिवस सेवा करावी किंवा ( योग्य ) वेळ पाहून विनंती करावी, एवढाही
प्रयास त्या भाग्यवान ( अर्जुनास ) पडला नाहीं.
हें असो कथा
सांगें वेगीं । मग अर्जुन म्हणे सलगी ।
देवा इयें
संतचिन्हें हन आंगीं । न ठकती माझां ॥ १३९ ॥
१३९)
श्रोते म्हणतात, तें राहूं दे, लवकरच चालूं विषय सांग. ( यावर ज्ञानेश्र्वरमहाराज
म्हणतात, ) मग अर्जुन सलगीनें म्हणाला, कृष्णा हीं संतांचीं लक्षणें माझ्या अंगात
वसत नाहींत.
एर्‍हवीं या
लक्षणांचिया निजसारा । मी अपाडें कीर अपुरा ।
परि तुमचेनि
बोलें अवधारा । थोरावें जरी ॥ १४० ॥
१४०)
एर्‍हवीं या लक्षणांच्या तात्पर्याचा विचार केला, तर मी खरोखरच फारच अपुरा पडेन.
परंतु ऐका. जर माझ्यांत मोठेपणा यावयाचा असेल तर तो तुमच्या बोलण्यानेंच
येईल.
जी तुम्हीं
चित्त देयाल । तरी ब्रह्म मिया होईजेल ।
काय जहालें अभ्यासिजेल
। सांगाल तें ॥ १४१ ॥
१४१)
महाराज, तुम्ही लक्ष द्याल तर मी ब्रह्म होईन, आणि सांगाल तो अभ्यास करीन; न
करायला काय झालें ?
हां हो
नेणों कवणाची काहाणी । आइकोनि श्र्लाधत असों अंतःकरणीं ।
ऐसी
जाहलेपणाची शिरयाणी । कायसी देवा ॥ १४२ ॥
१४२)
अहो देवा, आपण कोणती गोष्ट सांगतां हें कळत नाहीं. ( परंतु ) ती ऐकून मनांत मी
त्यांची स्तुति करीत आहे, अशी लक्षणें ज्यांच्या अंगांत सिद्ध असतील, त्यांचें
महत्व केवढें असेल बरें ?
हें आंगें
म्यां होईजो कां । येतुलें गोसावी आपुलेपणें कीजो कां ।
तंव हासोनि
कृष्ण हो कां । करुं म्हणती ॥ १४३ ॥
१४३)
तें मी स्वतः व्हावें, एवढें प्रभू, मी आपला आहे असें समजून आपण करावें, तेव्हां,
श्रीकृष्ण हासून म्हणतात, एवढें कां तुझें म्हणणें आहे ? तर तसें करुं बरें !
देखा संतोषु
एक न जोडे । तंवचि सुखाचें सैंध सांकडें ।
मग जोडिलिया
कवणेकडे । अपुरें असे ॥ १४४ ॥
१४४)
पाहा, जोपर्यंत एक समाधान प्राप्त झालें नाहीं, तोंपर्यंत सुखाचा चोहोंकडे दुष्काळ
असतो. पण एकदां संतोष प्राप्त झाल्यावर मग सुखाला कोठें कमी आहे ?
तैसा सर्वेश्र्वरु
बळिया सेवकें । म्हणोनि ब्रह्मही होय तो कौतुकें ।
परि कैसा
भारें आतला पिके । दैवाचेनि ॥ १४५ ॥
१४५)
त्याप्रमाणें सर्व शक्तिमान् सर्वेश्र्वराचा अर्जुन सेवक आहे, म्हणून तो सहज
ब्रह्महि होईल, पण अर्जुनाच्या दैवाच्या सामर्थ्याच्या भारानें श्रीकृष्ण कशा
प्रकारें फलद्रूप झाला, ( तें पाहा. )
जो
जन्मसहस्त्रांचियांसाठीं । इंद्रादिकांही महागु भेटी ।
तो आधीनु
केतुला किरीटी । जे बोलुही न साहे ॥ १४६ ॥
१४६)
इंद्रादिकांनादेखील हजारों जन्म घेतले तरी ज्याची भेट होणें दुर्लभ, तो (
श्रीकृष्ण ) अर्जुनाच्या किती आधीन झाला आहे ! अर्जुन प्रश्र्ण करीपर्यंत त्याला
धीर धरवत नाहीं.
मग ऐका जें
पांडवें । म्हणितलें ब्रह्म म्यां होआवें ।
तें अशेषही
देवें । अवधारिलें ॥ १४७ ॥
१४७) मग
ऐका. अर्जुनानें ‘ मी ब्रह्म व्हावें ‘ असें जे म्हटलें तें श्रीकृष्णानीं सर्व
ऐकलें.
तेथ ऐसेंचि
एक विचारिलें । जे या ब्रह्मत्वाचे डोहळे जाहले ।
परि उदरा
वैराग्य आहे आलें । बुद्धीचिया ॥ १४८ ॥
१४८)
परंतु भगवंतांनीं तेथें असा एक विचार केला कीं, ज्या अर्थी अर्जुनाला ब्रह्मत्वाचे
डोहाळे झाले आहेत, त्या अर्थी याच्या बुद्धीच्या पोटांत वैराग्यरुपी गर्भ राहिला
आहे.
एर्‍हवीं
दिवस तरी अपुरे । परी वैराग्यवसंताचेनि भरें ।
जे
सोहंभावमहुरें । मोडोनि आला ॥ १४९ ॥
१४९)
एर्‍हवीं ब्रह्म होण्याला यास अद्याप दिवस कमी आहेत, परंतु वैराग्यरुपी वसंताच्या
भरानें ‘ मी ब्रह्म आहे ‘ असा भावरुपी मोहोर दाट आला आहे.
म्हणोनि
प्राप्तिफळें फळतां । यासि वेळु न लागेल आतां ।
होय विरक्तु ऐसा अनंता । भरवंसा जाहला ॥ १५० ॥
१५०) म्हणून ब्रह्मप्राप्ति हें फळ येण्यास आतां यास फार
वेळ लागणार नाहीं; हा वैराग्यसंपन्न झाला आहे, अशी
देवाची पूर्ण खात्री झाली.
No comments:
Post a Comment