Shri Dnyaneshwari
मूळ श्लोक
किं पुनर्ब्राह्मणाः पुण्या
भक्ता राजर्षयस्तथा ।
अनित्यमसुखं लोकमिमं
प्राप्य भजस्व माम् ॥ ३३ ॥
३३) तर मग पुण्यशील
ब्राह्मण, भक्त असलेले आणि ऋषींप्रमाणें आचरण करणारे राजे, हे उत्कृष्ट गति
पावतील, यांत नवल काय ? अनित्य व सुखहीन असा हा ( मर्त्य ) लोक प्राप्त झाला
असतां, तूं माझीच भक्ति कर.
मग वर्णामाजी छत्रचामर ।
स्वर्ग जयांचें अग्रहार ।
मंत्रविद्येसि माहेर ।
ब्राह्मण जे ॥ ४७५ ॥
४७५) मग चारहि
वर्णामध्यें छत्रचामराप्रमाणें सर्वांच्या वर असलेले, ज्यांना स्वर्ग हा
निर्वाहाकरितां इनाम दिलेला आहे व जे वेदांतील मंत्ररुप विद्येचें माहेरघर आहेत,
असे जे ब्राह्मण,
जेथ अखंड वसिजे यागीं । जे
वेदांची वज्रांगी ।
जयाचिये दिठीचां उत्संगीं ।
मंगळ वाढे ॥ ४७६ ॥
४७६) जेथें ( ज्या
ब्राह्मणांच्या ठिकाणी ) नेहमीं यज्ञाचें राहणें असतें, जें वेदांचे अभेद्य चिलखत
आहेत, ज्यांच्या दृष्टिरुप मांडीवर कल्याणाची वाढ होत राहते;
जे पृथ्वीतळींचे देव । जे
तपोवतार सावयव ।
सकळ तीर्थांसि दैव । उदयलें
जे ॥ ४७७ ॥
४७७) जें या पृथ्वीवरील
देव आहेत, जे मूर्तिमंत तपाचें अवतार आहेत, जे सर्व तीर्थांना उदयास आलेलें देवच
आहेत,
जयांचिये आस्थेचिये वोले ।
सत्कर्म पाल्हाळीं गेलें ।
संकल्पें सत्य जियालें ।
जयांचेनि ॥ ४७८ ॥
४७८) ज्यांच्या इच्छारुप
ओढीनें, चांगलें कर्म हाच कोणी वेल, तो विस्तार पावला आहे; ज्यांच्या संकल्पानें
सत्य जिवंत राहिलें आहे;
जयांचेनि गा बोलें ।
अग्नीसि आयुष्य जाहालें ।
म्हणोनि समुद्रें पाणी
आपुलें । दिधलें यांचिया प्रीती ॥ ४७९ ॥
४७९) ज्यांच्या
आशीर्वादानें अग्नीचें आयुष्य वाढलें, म्हणून समुद्रानें आपलें पाणी यांच्या
प्रीतीकरितां दिले;
मियां लक्ष्मी डावलोनि केली
परौती । फेडोनि कौस्तुभ घेतलां हातीं ।
मग वोढविली वक्षस्थळाची
वाखती । चरणरजां ॥ ४८० ॥
४८०) मी लक्ष्मीला
सारुन पलीकडे केली, गळ्यांतील कौस्तुभ काढून हातांत घेतला व मग ज्यांच्या
पायधुळीकरितां छातीचा खळगा पुढें केला,
आझूनि पाउलाची मुद्रा । मी
हृदयीं वाहें गा सुभद्रा ।
जे आपुलिया दैवसमुद्रा ।
जतनेलागीं ॥ ४८१ ॥
४८१) अर्जुना,
अजूनपर्यंत ( त्या ) पावलांची खूण मी हृदयाच्या ठिकाणीं वागवीत आहें, ती मी कां
वागवितों म्हणून म्हणशील, तर आपल्या षड्गुणैश्वर्यभाग्यरुप समुद्राचें रक्षक
होण्याकरितां;
जयांचा कोप सुभटा ।
काळाग्निरुद्राचा वसौटा ।
जयांचां प्रसादीं फुकटा ।
जोडली सिद्धी ॥ ४८२ ॥
४८२) अर्जुना, ज्यांचा
राग हा काळाग्नि नावांच्या प्रळयकाळाच्या रुद्रदेवतेचें वसतिस्थान आहे व ज्याच्या
प्रसन्नतेनें अष्ट महासिद्धि फुकट म्हणजे आनायासें प्राप्त होतात;
ऐसे पुण्यपूज्य जे ब्राह्मण
। आणि माझां ठायीं अतिनिपुण ।
आतां मातें पावती हें कवण ।
समर्थणें ॥ ४८३ ॥
४८३) याप्रमाणें
पुण्याईनें पूज्य आसलेले जे ब्राह्मण व जे माझ्या ठिकाणीं अतिशय तत्पर आहेत, ते
मला प्राप्त होतात, हे काय आतां निराळें सिद्ध करावयास पाहिजे ?
पाहें पां चंदनाचेनि
अंगानिळें । शिवतिले निंब होते जे जवळे ।
तिहीं निर्जीवींही देवांचीं
निडळें । बैसणीं केलीं ॥ ४८४ ॥
४८४) पाहा, चंदनाच्या
झाडावरुन आलेल्या वार्‍यानें स्पर्श केलेलीं लिंबाचीं झाडें, जीं चंदनाच्या जवळ
होतीं, ती निर्जीव ( अचेतन ) असूनहि त्यांनीं देखील देवांच्या मस्तकावर राहण्यास
जागा मिळविली.
मग तो चंदनु तेथ न पवे ।
ऐसें मनीं कैसेनि धरावें ।
अथवा पातला हें समर्थावें ।
तेव्हां कायि साच ॥ ४८५ ॥
४८५) मग खास चंदन ती
जागा मिळविणार नाहीं, असें मनांत तरी कसें आणतां येईल ? किंवा, त्यास ती जागा
मिळाली आहे, हें सिद्ध केलें तरच तें खरें ठरणार, असें आहे काय ?
जेथ निववील ऐसिया आशा ।
हरें चंद्रमा आध ऐसा ।
वाहिजत असे शिरसा । निरंतर
॥ ४८६ ॥
४८६) ज्या अर्थी शंकरांनी ( हालाहल विष प्राशन
केल्यानें जी आग होत होती ती ) थंड करील या आशेनें अर्धा असा चंद्र मस्तकावर
निरंतर धारण केला आहे,
तेथ निवविता आणि सगळा ।
परिमळें चंद्राहूनि आगळा ।
तो चंदनु केविं अवलीळा ।
सर्वांगीं न बैसे ॥ ४८७ ॥
४८७) त्या अर्थी थंड
करणारा आणि पूर्ण व सुवासानें चंद्रापेक्षां अधिक असा जो चंदन, तो सहज
सर्वांगाच्या ठिकाणीं कसा बसणर नाहीं ?
कां रथ्योदकें जियेचिये
कासे । लागलिया समुद्र जालीं अनायासें ।
तिये गंगेसि काय अनारिसें ।
गत्यंतर असे ॥ ४८८ ॥
४८८) अथवा रस्त्यावरील
पाण्यांनीं जिचा आश्रय केला असतां, जीं ( रथ्योदकें ) अनायासानें समुद्ररुप होतात,
त्या गंगेला कांहीं समुद्राशिवाय दुसरी गति आहे काय ?
म्हणोनि राजर्षि कां
ब्राह्मण । जयां गती मती मीचि शरण ।
तयां त्रिशुद्धी मीचि
निर्वाण । स्थितिही मीचि ॥ ४८९ ॥
४८९) म्हणून क्षत्रिय
असून ऋषि झालेले असोत किंवा ब्राह्मण असोत, ज्यांच्या क्रियेला व बुद्धीला मीच
आश्रयस्थान आहे, त्यांना निश्चयानें मीच परमगति आहे; आणि त्यांचे असणेंहि मीच आहे.
यालागीं शतजर्जरें नावे ।
रिगोनि केविं निश्र्चिंत होआवें ।
कैसेनि उघडिया असावें ।
शतवर्षी ॥ ४९० ॥
४९०) याकरितां शेकडों
ठिकाणीं खिळखिळ्या झालेल्या नांवेंत बसून स्वस्थ कसें राहावें ? व शस्त्रांचा
वर्षाव होत असतां उघड्या अंगानें कसें असावें ?
अंगावरी पडतां पाषाण । न
सुवावें केविं वोडण ।
रोगें दाटलिया आणि उदासपण ।
वोखदेंसीं ॥ ४९१ ॥
४९१) अर्जुना, अंगावर
धोंडे पडत असतांना मध्यें ढाल कशी घालूं नये ! रोगानें ग्रस्त झालें असतां
औषधाविषयीं बेफिकीर कसें राहावें ?
जेथ चहूंकडे जळत वणवा ।
तेथूनि न निगिजे केविं पांडवा ।
तेविं लोकां येऊनिया
सोपद्रवां । केविं न भजिजे मातें ॥ ४९२ ॥
४९२) अर्जुना, जेथे
चोहोंकडून वणवा लागला आहे, तेथून बाहेर कसें पडूं नये ? त्याप्रमाणें अनेक
दुःखांनीं भरलेल्या या मृत्युलोकांत येऊन, मला कसें भजूं नयें बरें ?
अगा मातें न मजावयालागीं ।
कवण बळ पां आपुलां आंगीं ।
काइ घरीं कीं मांगीं ।
निश्र्चिंती केली ॥ ४९३ ॥
४९३) अरे अर्जुना,
माझें भजन न करण्याला असें आपल्या ( प्राण्यांच्या ) अंगीं कोणतें सामर्थ्य आहे ?
हे घराच्या जोरावर का भोगाच्या जोरावर बेफिकीर झाले आहेत ?
नातरी विद्या कीं वसया ।
यां प्राणियांसि हा ऐसा ।
मज न भजतां भरवंसा । सुखाचा
कोण ॥ ४९४ ॥
४९४) अथवा विद्येनें
अथवा तारुण्यानें हे बेपर्वा होऊन बसले आहेत ? माझें भजन न करतां असें बेपर्वा
होऊन बसण्यासारखी या प्राण्यांना सुखाची खात्री कोणाची आहे ?
तरी भोग्यजात जेतुलें । तें
एक देहाचिया निकिया लागलें ।
आणि येथ देह तंव असे पडिलें
। काळाचां तोंडीं ॥ ४९५ ॥
४९५) तर जेवढे
विषयमात्र म्हणून आहेत, ते सर्व एका देहाच्याच बर्‍याकरितां ( सुखाकरितां )
उपयोगांत आले आहेत ! आणि या मृत्युलोकांत देह तर काळाच्या तोंडीं पडलेला आहे !
बाप दुःखाचें केणें सुटलें
। जेथ मरणाचे भरे लोटले ।
तिये म्रुत्युलोकींचिये
शेवटिले । येणे जाहालें हाटवेळे ॥ ४९६ ॥ब
No comments:
Post a Comment