Shri Dnyaneshwari
मूळ श्लोक
विस्तरणात्मनो योगं विभूतिं
च जनार्दन् ।
भूयः कथय तृप्तिर्हि
शृण्वतो नास्ति मेऽमृततम् ॥ १८ ॥
१८) जनार्दना, आपला योग
आणि विभूति पुन्हां विस्तारानें मला कथन कर. कारण ( एकदा ऐकूनहि ) तुझें हें अमृतमय
भाषण ऐकन्याची माझी तृप्ति होत नाहीं.
आणि पुसलिया जिया विभूती ।
त्याही बोलाविया भूतपती ।
एथ म्हणसी जरी पुढतीं । काय
सांगों ॥ १९० ॥
१९०) आणि ज्या विभूति
मी विचारल्या, त्यादेखील हे जगन्नाथा, मला सांगाव्यास. या प्रसंगीं वारंवार काय
सांगावयाचें आहे, असें जर म्हणशील,
तरी हा भाव मना । झणें जाय
हो जनार्दना ।
पैं प्राकृताही अमृतपाना ।
ना न म्हणवे जी ॥ १९१ ॥
१९१) तर कृष्णा, अशी
कल्पना कदाचित् तुझ्या मनांत येईल, पण ती येऊं देऊं नकोस. अहो महाराज, सामान्य
असलेलें अमृतहि प्यावयास लागलें असतां नको म्हणवत नाहीं.
जें काळकूटाचें सहोदर । जें
मृत्युभेणें प्याले अमर ।
तरि दिहाचे पुरंदर । चौदा
जाती ॥ १९२ ॥
१९२) जें ( अमृत )
कालकूट विषाचें सख्खें भावंड आहे व जें ( अमृत ) मृत्युच्या भीतीनें देव प्याले,
तरीसुद्धां ब्रह्मदेवाच्या एका दिवसांत चौदा इंद्र होऊन जातात;
ऐसा कवण एक क्षीराब्धीचा
रसु । जया वायांचि अमृतपणाचा आभासु ।
तयाचाही मिठांशु । जे पुरे
म्हणों नेदी ॥ १९३ ॥
१९३) असा कोणी एक
क्षीरसमुद्रांतील रस ज्याला व्यर्थच अमृतपानाच आळ आला आहे, त्याची गोडीदेखील सेवन
करणाराला आतां ‘ हें पुरें ‘ असें म्हणूं देत नाहीं.
तया पाबळेयाही येतुलेवरी । गोडियेची
आथि थोरी ।
मग हें तंव अवधारीं ।
परमामृत साचें ॥ १९४ ॥
१९४) इतक्या हलक्या दर्जाच्या
असलेल्या अमृताला त्याच्या गोडीनें जर एवढें महत्त्व आलें आहें; मग पाहा, हें तर
खरोखर परमामृत आहे.
जें मंदराचळु न ढाळितां ।
क्षीरसागरु न डहुळितां ।
अनादि स्वभावता । आइतें आहे
॥ १९५ ॥
१९५) जें परमामृत
प्राकृत अमृताप्रमाणें मंदर नांवाच्या पर्वताला न हलवितां व क्षीरसमुद्राचें मंथन
न करतां स्वभावतःच मूळचें नित्य सिद्ध आहे.
जें द्रव्य ना नव्हे बद्ध ।
जेथ नेणिजती रस गंध ।
जें भलतयांही सिद्ध ।
आठवलेंचि फावे ॥ १९६ ॥
१९६) जें परमामृत पातळ
नाहीं व घट्टहि नाहीं, ज्या परमामृतामध्यें रस ( गोडी ) व गंध ( वास ) हीं आढळून
येत नाहींत, जे परमामृत नित्यप्राप्त असल्यामुळें स्मरण केल्याबरोबर वाटेल त्याला
मिळतें ( अनुभवाला येतें ),
जयाची गोठीचि ऐकतखेंवो ।
आघवा संसारु होय वावो ।
बळिया नित्यता लागे येवों ।
आपणपेयां ॥ १९७ ॥
१९७) ज्याची नुसती
गोष्ट ऐकल्याबरोबर सर्व संसाराचा निरास होतो व अढळ अशी नित्यता आपणास प्राप्त होते
;
जन्ममृत्यूची भाख । हारपोनी
जाय निःशेख ।
आंत बाहेरी महासुख ।
वाढोंचि लागे ॥ १९८ ॥
१९८) ज्या परमामृताची
गोष्ट ऐकल्याबरोबर जन्ममृत्युची भाषा समूळ नाहींशी होते आणि अंतर्बाह्य ब्रह्मसुखच
वाढूं लागतें.
मग दैवगत्या जरी सेविजे ।
तरी तें आपणचि होऊनि ठाकिजे ।
ते तुज देतां चित्त माझें ।
पुरे म्हणों न शके ॥ १९९ ॥
१९९) मग दैवयोगानें तें
सेवन करण्याचा योग आला, तर सेवन करणारा आपण स्वतः परमामृत होऊन राहतो. असें जें परमामृत
तें तूं मला देत असतांना, माझें चित्त ‘ पुरें ‘ असें म्हणू शकत नाहीं.
तंव तुझें नामचि जी आम्हां
आवडे । वरि भेटी होय आणि जवळिक जोडे ।
पाठीं गोठी सांगसी सुरवाडें
। आनंदाचेनि ॥ २०० ॥
२००) महाराज, आपलें
नांवच आम्हांस आधीं आवडतें, आणि शिवाय आपली भेट होत असून आपलें सान्निध्य प्राप्त
झालेलें आहे; त्याशिवाय आनंदाच्या भरानें आपण बोधाच्या गोष्टीहि सांगत आहांत.
आतां हें सुख
कायिसयासारिखें । कांहीं निर्वचेना मज परितोखें ।
तरि येतुलें जाणें जें
येणें मुखें । पुनरुक्तही हो ॥ २०१ ॥
२०१) आतां हें सुख
कशासारखें आहे म्हणून सांगावें ! तर मला झालेल्या आनंदानें याबद्दल कांहीच बोलवत
नाहीं, तथापि मी इतकें मात्र समजतों कीं, आपणांस विचारलेल्या गोष्टीची पुरुक्तीहि
झाली तरी हरकत नाहीं ( पण ती पुनः तुम्ही सांगा. )
हां गा सूर्य काय शिळा ।
अग्नि म्हणों येत आहे वोंविळ ।
कां नित्य वाहातया गंगाजळा
। पारसेपण असे ॥ २०२ ॥
२०२) अहो, रोज उगवणार्‍या
सूर्याला शिळा म्हणतां येईल काय ? अथवा नेहमीं वाहणार्‍या गंगेच्या पाण्याला
पारोसपणा येतो काय ?
तुवां स्वमुखें जें बोलिलें
। हे आम्हीं नादासि रुप देखिलें ।
आजि चंदनतरुचीं फुलें ।
तुरंवीत आहों मा ॥ २०३ ॥
२०३) तुम्ही आपल्या
मुखानें जें बोललात, तें आम्हीं मूर्तिमंत नादब्रह्म अनुभविलें. तुमच्या मुखानें बोधाच्या गोष्टी ऐकणें म्हणजे
आज साक्षात् आम्ही चंदनाच्या झाडाच्या फुलांचा वास घेत आहों ना ?
या पार्थाचिया बोला ।
सर्वांगें कृष्ण डोलला ।
म्हणे भक्तिज्ञानासि जाहला
। आगरु हा ॥ २०४ ॥
२०४) अर्जुनाच्या या
बोलण्यानें कृष्ण सर्व अंगाने डोलला व म्हणाला, हा अर्जुन, भक्ति व ज्ञान यांचा
मळा झाला आहे.
ऐसा पतिकराचिया तोषआंतु ।
प्रेमाचा वेग उचंबळतु ।
तो सायासें सांवरुनि अनंतु
। काय बोले ॥ २०५ ॥
२०५) याप्रमाणें
आपल्याला प्रिय असलेल्यांच्या आनंदानें प्रेमाचा भर उसळत असतांना, तो कष्टानें
आंवरुन धरुन श्रीकृष्ण काय म्हणाले ( तें ऐका );
मूळ श्लोक
श्रीभगवानुवाच
हन्त ते कथयिष्यामि दिव्या
ह्यात्मविभूतय: ।
प्राधान्यतः कुरुश्रेष्ठ
नास्त्यन्तो विस्तरस्य मे ॥ १९ ॥
१९) श्रीकृष्ण म्हणाले,
बरें तर बाबा, माझ्या ज्या दिव्य विभूति आहेत, त्यांपैकी मुख्य तुला सांगतों.
कारण, हे कुरुक्षेष्ठा, माझ्या ( विभूतींच्या ) विस्ताराच्या ) विस्ताराला अंत
नाहीं.
मी पितामहाचा पिता । हें
आठवितांही नाठवे चित्ता ।
कीं म्हणतसे बा पांडुसुता ।
भलें केलें ॥ २०६ ॥
२०६) ( ज्ञानेश्र्वर
महाराज म्हणतात ) ब्रह्मदेवाचे आपण वडिल आहों, हें श्रीकृष्णास माहीत असूनहि याची
आठवण त्यांच्या चित्ताला होईना व ते अर्जुनाला म्हणाले, बाबा अर्जुना, ठीक केलेंस.
अर्जुनातें बा म्हणे एथ कांहीं
। आम्हां विस्मो करावया कारण नाहीं ।
अंगें तो लेंकरुं काईं ।
नव्हेचि नंदाचें ॥ २०७ ॥
२०७) कृष्ण त्या
प्रसंगीं अर्जुनाला ‘ बाबा ‘ असें म्हणाले, यांत आम्हांला कांहीं आश्र्चर्य
करावयाचें कारण नाही. ( हें पाहा ) तो स्वतः नंदाचें मूल झाला नाहीं काय ?
परि प्रस्तुत ऐसें असो ।
हें करवी आवडीचा अतिसो ।
मग म्हणे आइकें सांगतसों ।
धनुर्धरा ॥ २०८ ॥
२०८) परंतु सांप्रत हें
राहूं द्या. प्रेमचा अतिरेक असल्या गोष्टी घडवून आणतो. पण श्रीकृष्ण म्हणाले,
अर्जुना, आम्ही सांगत आहों, तें तू ऐक.
तरि तुवां पुसलिया विभूती ।
तयांचें अपारपण सुभद्रापती ।
ज्या माझियाचि परि माझिये
मती । आकळती ना ॥ २०९ ॥
२०९) अर्जुना, तूं
माझ्या विभूति विचारल्यास, त्या इतक्या असंख्य आहेत कीं, त्या जरी माझ्या आहेत,
तरी पण त्या माझ्या बुद्धीच्या आटोक्यांत येत नाहींत.
अंगींचिया रोम किती ।
जयाचिया तयासि न गणवती ।
तैसिया माझिया विभूती ।
असंख्य मज ॥ २१० ॥
२१०) आपल्या अंगावर
किती केस आहेत, हें ज्याचें त्याला मोजतां येत नाहींत, त्याचप्रमाणें माझ्याच
विभूति असून त्यांची गणाना मला होत नाहीं.
एर्‍हवीं तरी मी कैसा केवढा
। म्हणोनि आपणपयाही नव्हेचि फुडा ।
यालागीं प्रधान जिया रुढा ।
तिया विभूती आइकें ॥ २११ ॥
२११) खरोखर मी कसा व
केवढा आहे, हें माझें मला देखील पक्कें ठाऊक नाहीं; म्हणून ज्या मुख्य नामांकित
विभूति आहेत, त्या ऐक.
जिया जाणितलियासाठीं ।
आघविया जाणितलिया होती किरीटी ।
जैसें बीज आलिया मुठीं ।
तरुचि आला होय ॥ २१२ ॥
२१२) अर्जुना, ज्या
विभूति समजल्या असतां बाकीच्या सर्व जाणल्यासारख्या होतील. ज्याप्रमाणें बीं
हातांत आलें असतां झाडच ताब्यांत आल्याप्रमाणें होतें;
कां उद्यान हातां चढिलें ।
तरी आपैसीं सांपडलीं फळें फुलें ।
तेवीं देखिलिया जिया
देखवलें । विश्र्व सकळ ॥ २१३ ॥
२१३) किंवा बगीचा
ताब्यांत आला असतां, फळाची व फुलांची प्राप्ति सहजच होते, त्याप्रमाणें त्या
विभूतींचा विचार केला असतां, सर्व विश्व विचारांत घेतल्याचें श्रेय येतें.
एर्‍हवीं साचचि गा धनुर्धरा
। नाहीं शेवटु माझिया विस्तारा ॥
पैं गगना ऐसिया अपारा । मजमाजीं लपणें ॥ २१४ ॥
२१४) एर्‍हवीं अर्जुना, खरोखरच माझ्या व्याप्तीचा अंत
नाहीं. अमर्याद अशा आकाशालाहि माझ्यांत लपून
बसतां
येतें.
No comments:
Post a Comment