Shri Dnyaneshwari Adhyay 11
मूळ श्लोक
द्यावापृथिव्योरिदमन्तरं हि
व्याप्तं त्वयैकेन दिशश्च सर्वाः ।
दृष्ट्वाऽद्भुतं रुपमुग्रं
तवेदं लोकत्रयं प्रव्यथितं महात्मन् ॥ २० ॥
२०) स्वर्ग पृथ्वी
यांच्यामधील हा ( सर्व ) प्रदेश ( अंतरिक्ष ) व सर्व दिशाहि तूं एकट्यानें
व्यापिल्या आहेस. हे विश्वरुपा, हें तुझें अद्भुत व उग्र रुप पाहून त्रैलोक्य
भयानें व्याकुळ झाले आहे.
कां जे भूर्लोक पाताळ ।
पृथिवी हन अंराळ ।
अथवा दशदिशा समाकुळ ।
दिशाचक्र ॥ ३१५ ॥
३१५) किंवा जे भू-लोक,
पाताळ, पृथ्वी, अंतरिक्ष अथवा दहा दिशा व सर्व क्षितिज
तें आघवेंचि तुवां एकें । भरलें
देखत आहें कौतुकें ।
परि गगनाहीसकट भयानकें ।
आप्लविजे जेवीं ॥ ३१६ ॥
३१६) हे सर्व तूं
एकट्यानें भरलेले आहे, हें मी कौतुकानें पाहात आहें; परंतु जसें एखाद्या भयंकर (
वस्तूनें ) आकाशासुद्धा सर्व जग बुडवावें ( तसें तुझ्या भयंकर स्वरुपानें वरील
सर्व ठिकाणे व्यापलेलीं मी पाहातों. )
ना तरी अद्भुतरसाचां
कल्लोळीं । जाहली चवदाही भुवनांसि कडियाळी ।
तैसें आश्र्चर्यचि मग मी
आकळीं । काय एक ॥ ३१७ ॥
३१७) अथवा ज्याप्रमाणें
अद्भुत रसाच्या लाटांनी चौदाही भुवनांना वेढा पडावा, त्याप्रमाणे ही अत्यंत
आश्चर्यकारक गोष्ट आहे. मग मी कशा कशाचे आकलन करावें ?
नावरे व्याप्ती हे असाधारण
। न साहवे रुपाचें उग्रपण ।
सुख दूरी गेलें परी प्राण ।
विपायें धरी जग ॥ ३१८ ॥
३१८) तुझी (
विश्वरुपाची ) व्यापकता विलक्षण असल्यामुळें तुझें आकलन होत नाहीं व तुझ्या रुपाची
प्रखरता सहन होत नाहीं. ( यामुळें ) सुख तर दूरच राहिलें परंतु जग आपलें प्राण
मोठ्या कष्टानें धरुन राहिलें आहे.
देवा देखोनियां तूंतें ।
नेणों कैसें आलें भयाचें भरितें ।
आतां दुःखकल्लोळीं झळंबतें ।
तिन्हीं भुवनें ॥ ३१९ ॥
३१९) देवा, तुला पाहून
भयाची भरती कशी आली, हें कळत नाही. प्रस्तुत दुःखांच्या लाटांत तिन्ही लोक
गटांगळ्या खात आहेत.
एर्‍हवीं तुज महात्मयाचें
देखणें । तरि भयदुःखासि कां मेळवणें ।
परि हें सुख नव्हेचि जेणें
गुणें । तें जाणवत आहे मज ॥ ३२० ॥
३२०) सहज विचार करुन
पाहिलें तर तूं जो महात्मा, त्याचें दर्शन झालें तर भय व दुःख यांचा योग कां
व्हावा ? परंतु हें ( विश्वरुपाचें दर्शन ) सुखकारक ज्या कारणांमुळे होत नाही, तें
कारण मला ( आतां ) कळून आलें.
जंव तुझें रुप नोहे दिठें ।
तंव जगासि संसारिक गोमटें ।
आतां देखिलासि तरी
विषयाविटें । उपनला त्रासु ॥ ३२१ ॥
३२१) जोपर्यंत तुझें
रुप दृष्टीस पडलें नाही, तोपर्यंत जगास विषयसुख चांगले वाटतें; आतां ज्या अर्थी
तुझ्या स्वरुपाचें दर्शन झालें; त्या अर्थी विषयाचा वीट आल्यामुळें कंटाळा उत्पन्न
झालेला आहे.
तेवींचि तूंतें
देखिलियासाठीं । काइ सहसा तुज देवों येईल मिठी ।
आणि नेदीं तरी संकटीं ।
राहों केवीं ॥ ३२२ ॥
३२२) त्याचप्रमाणें
तुला पाहिल्याबरोबर तुला एकदम आलिंगन देता येईल काय ? बरें आलिंगन न जर न द्यावें
तर या संकटांत कसें राहावें ?
म्हणोनि मागां सरों तंव
संसारु । आडवीत येतसे अनिवारु ।
आणि पुढां तूं तंव अनावरु ।
न येसि घेवों ॥ ३२३ ॥
३२३) म्हणून ( तुला
मिठी न देतां ) मागें सरावें, तर अनिवार असा जन्ममरणरुप संसार मागें सरण्याला आडवा
येतो, आणि पुढें असणारा तूं तर अनावर असल्याकारणानें आकळता येत नाहीस.
ऐसा माझारिलीं सांकडां ।
बापुड्या त्रैलोक्याचा होतसे हुरडा ।
हा ध्वनि जी फुडा । चोजवला
मज ॥ ३२४ ॥
३२४) याप्रमाणें मध्येच
असलेल्या संकटांत ( सापडलेल्या ) बिचार्‍या त्रैलोक्याचा हुरडा होत आहे. असा माझा
खरोखर अभिप्राय झाला आहे.
जैसा आरंबळला आगी । समुद्रा
ये निवावयालागीं ।
तंव कल्लोळपाणियांचा तरंगीं
। आगळा बिहे ॥ ३२५ ॥
३२५) जसा अग्नीनें
पोळलेला ( मनुष्य ) थंड होण्याकरितां समुद्राजवळ येतो, त्या वेळीं खवळलेल्या
पाण्याच्या लाटांनीं जसा तो अधिकच भितो;
तैसें या जगासि जाहलें ।
तूंतें देखोनि तळमळित ठेलें ।
यामाजीं पैल भले ।
ज्ञानसुरांचे मेळावे ॥ ३२६ ॥
३२६) या जगाची तशी
स्थिति झाली आहे. तुला पाहून ( तुझ्या विश्वरुपाचें दर्शन झाल्यावर ) तें तळमळत
राहिलें.
अमी हि त्वां सुरसंघा
विशन्ति केचित् भीताः प्राञ्जलयो गृणन्ति ।
स्वस्तीत्युक्त्वा महर्षिसिद्धसंघाः
स्तुवन्ति त्वां स्तुतिभिः पुष्कलाभिः ॥ २१ ॥
२१) हे देवांचे समुदाय
तुझ्यामध्यें प्रवेश करीत आहेत; कोणी भयभीत होऊन हात जोडून ( तुझें ) स्तवन करीत
आहेत; महर्षि व सिद्ध यांचे समुदाय ‘ स्वस्ति ‘ असें म्हणून दीर्घ स्तोत्रांनी
तुझी स्तुति करीत आहेत.
हे तुझेनि आंगिकें तेजें ।
जाळूनि सर्व कर्मांचीं बीजें ।
मिळत तुजआंतु निजें ।
सद्भावेंसीं ॥ ३२७ ॥
३२७) यांपैकीं पलीकडे
गेलेले जे ज्ञानसंपन्न देवांचे चांगले समुदाय आहेत; हे ज्ञानसंपन्न देवांचे
समुदाय, तुझ्या अंगाच्या तेजानें सर्व कर्मांची बीजें ( जी अज्ञान, वासना वगैरे ती
) जाळून, आपल्या चांगल्या भावनेच्या जोरावर तुझ्या स्वरुपांत मिळतात.
आणिक एक साविया भयभीरु ।
सर्वस्वें धरुनि तुझी मोहरु ।
तुज प्रार्थिताति करु ।
जोडोनियां ॥ ३२८ ॥
३२८) आणखी कित्येक जे
स्वभावतः भयभीत झालेले आहेत, ते सर्व प्रकारांनी तुझ्या मार्गाचा आश्रय करुन, हात
जोडून तुझी प्रार्थना करतात.
देवा अविद्यार्णवीं पडिलों
। जी विषयवागुरें आंतुडलों ।
स्वर्गसंसाराचां सांकडलों ।
दोन्हीं भागीं ॥ ३२९ ॥
३२९) हे देवा, आम्ही
अज्ञानरुपीं समुद्रांत पडलों आहोंत व महाराज, विषयरुपी जाळ्यांत गुंतलों आहोंत व स्वर्ग
आणि संसार या दोहोंच्या कचाटांत सांपडलो आहोत.
ऐसा आमुचें सोडवणें ।
तुजवांचोनि कीजेल कवणें ।
तुज शरण गा सर्वप्राणें ।
म्हणत देवा ॥ ३३० ॥
३३०) अशा आमची मुक्तता,
तुझ्या वांचून कोण करील ? देवा, आम्ही तुला सर्व प्राणांनी शरण आलो आहोंत असें ते
म्हणतात.
आणि महर्षी अथवा सिद्ध ।
कां विद्याधरसमूह विविध ।
हे बोलत तुज स्वस्तिवाद ।
करिती स्तवन ॥ ३३१ ॥
३३१) आणि महर्षि अथवा सिद्ध ( कृतार्थ पुरुष ) अथवा
विद्याधरांचे नाना प्रकारचे समुदाय हे ’ तुझें कल्याण
असो ! ‘ असें म्हणतात आणि स्तुति करतात.
No comments:
Post a Comment