Shri Dnyaneshwari Adhyay 11 Part 19
चतुरंगा परिवारा । संजोडियां रहंवरां ।
दांत न लाविसी मा परमेश्र्वरा । कसा तुष्टलासि
बरवा ॥ ३९७ ॥
३९७) हत्ती, घोडे, रथ, पायदळ असा चतुरंग सेनेचा
परिवार व घोडे जोडलेले रथ यांस परमेश्र्वरा, तूं दांत न लावता गिळित आहेस व त्या
योगानें कसा चांगला संतुष्ट झाला आहेस बरें !
हां गा भीष्मऐसा कवणु । सत्यशौर्यानिपुणु ।
तोही आणि ब्राह्मण द्रोणु । ग्रासिलासि कटकटा ॥
३९८ ॥
३९८) अहो, भीष्मासारखा खरेपणांत प्रसिद्ध आणि
शौर्यांत तरबेज असा दुसरा कोण आहे ? तो देखील आणि द्रोणाचार्य ब्राह्मणहि, अरेरे,
तूं गिळलास.
अहा सहस्रकराचा कुमरु । एथ गेला गेला कर्णवीरु ।
आणि आमुचिया आघवयांचा केरु । फेडिला देखें ॥ ३९९
॥
३९९) अहाहा ! सूर्याचा मुलगा जो वीर कर्ण, तो
आपल्या मुखांत गेला हो गेला आणि आमच्याकडचे सर्व ( योद्धे ) तर तूं केसासारखें
नाहीसें केलेलें मी पाहात आहे.
कटकटा धातया । कसें जाहलें अनुग्रहा यया ।
मियां प्रार्थूनि जगा बापुडिया । आणिलें मरण ॥
४०० ॥
४००) हाय, हाय ! ब्रह्मदेवा, भगवंताच्या या
अनुग्रहानें कसें झालें ? या विपरीत फलप्राप्तीच्या योगानें असें झालें कीं, मला
आपले विश्वरुप दाखवा, अशी भगवंताची प्रार्थना करुन, या दीन जगास ( स्थितिकालीं )
मी मरण आणलें.
मागां थोडिया बहुवा उपपत्ती । येणें सांगितलिया
विभूती ।
तैसा नसेचि मा पुढती । बैसलों पुसों ॥ ४०१ ॥
४०१) आणि मागें देवानें थोड्याबहुत युक्तीनें
विभूती सांगितल्या; परंतु त्या व्यापकपणा प्रमाणें देव मला दिसेना, म्हणून विनंती
करण्यास मी सरसावलों.
म्हणोनि भोग्य तें त्रिशुद्धी न चुके । आणि
बुद्धिही होणारासारखी ठाके ।
माझां कपाळीं पिटावें लोकें । तें लोटेल काह्या ॥
४०२ ॥
४०२) म्हणून जें भोगावयाचें आहे, तें कधीहि
चुकणार नाही; आणि जसें होणर असेल, त्यासारखी बुद्धी होते. माझ्या प्रारब्धांत
लोकांनी मला दोष द्यावा असें असेल, तें चुकेल कसें ?
पूर्वीं अमृतही हातां आलें
। परि देव नसतीचि उगले ।
मग काळकूट उठविलें । शेवटीं
जैसें ॥ ४०३ ॥
४०३) पूर्वीं (
समुद्रमंथनकाली ) अमृतदेखील देवांच्या हातीं लागलें ( तेव्हां देवांनी उगीच बसावें
कीं नाहीं ? ) परंतु देव उगीच बसले नाहींत. मग शेवटीं ज्याप्रमाणें कालकूट विष
समुद्रमंथनापासून उत्पन्न केलें;
परि तें एकबगीं थोडें ।
केलिया प्रतिकारामाजिवडें ।
आणि तिये अवसरींचें तें
सांकडें । निस्तरविलें शंभू ॥ ४०४ ॥
४०४) परंतु तें एक
प्रकारानें थोडें होतें. कारण ती केलेली गोष्ट निराकरण करण्याजोग्या गोष्टीपैकीं
एक होती, आणि त्या वेळचें तें संकट शंकरानें निवारण केलें.
आतां हा जळता वारा कें
वेंटाळे । कोणाही विषा भरलें गगन गिळे ।
महाकाळेंसि खेळें । आंगवत
असे ॥ ४०५ ॥
४०५) पण हल्लींचा जो हा
विश्वरुपाचा प्रकार, हा प्रत्यक्ष पेटलेला वाराच आहे, तर कसा आवरेल ? विषानें
भरलेलें आकाश कोणास गिळतां येईल काय ? महाकाळाबरोबर खेळतां येईल काय ? असें
कोणाच्या अंगी सामर्थ्य आहे ?
ऐसा अर्जुन दुःखें शिणतु ।
शोचित असे जिवाआंतु ।
परि न देखे तो प्रस्तुतु ।
अभिप्रावो देवाचा ॥ ४०६ ॥
४०६) याप्रमाणें अर्जुन
दुःखानें कष्टी होऊन मनामध्यें शोक करीत होता, परंतु तो सांप्रत देवाचें मनोगत काय
आहे, हे ओळखत नव्हता.
जे मी मारित हे कौरव मरते ।
ऐसेनि चेंटाळिला होता मोहें बहुतें ।
तो फेडावयालागीं अनंतें ।
हें दाखविलें निज ॥ ४०७ ॥
४०७) कारण, मी अर्जुन
मारणारा आणि हे कौरव माझ्या हातून मरणारे, अशा मोठ्या मोहानें तो घेरला होता, ती
भुरळ दूर करण्याकरितां, श्रीकृष्णानें हें विश्वरुपरुपी आपलें खास स्वरुप त्याला
दाखविलें.
अरे कोण्ही कोणातें न मारी
। एथ मीचि हो सर्व संहारीं ।
हें विश्र्वरुपव्याजें हरी
। प्रकटित असे ॥ ४०८ ॥
४०८) ‘ अर्जुना,
वास्तविक कोणी कोणाला मारीत नाही. यांत मी स्वतःच सर्वांचा नाश करतों; ‘ हें
तत्त्व विश्वरुपाच्या निमित्तानें श्रीकृष्ण उघड करुन दाखवीत आहे.
परि वायांचि व्याकुळता । ते
न चोजवेचि पंडुसुता ।
मग अहा कंपु नव्हता ।
वाढवित असे ॥ ४०९ ॥
४०९) परंतु तें अर्जुनास
न कळल्यामुळे तो व्यर्थ शोककुल होऊन नसलेली भीति उगीचच वाढवीत आहे.
मूळ श्लोक
वक्त्राणि ते त्वरमाणा
विशन्ति दंष्ट्राकरालानि भयानकानि ।
केचिद्विलग्ना दशनान्तरेषु
संदृश्यन्ते चूर्णितैरुत्तमाङ्गैः ॥ २७ ॥
२७) हे ( अगोदर ) भयानक
व दाढाच्या योगानें ( अधिक ) भयानक अशा तुझ्या मुखामध्यें त्वरेनें शिरत आहेत.
कोणी चूर्ण झालेल्या मस्तकांनीं दांतांमध्ये अडकलेले दिसतात.
तेथ म्हणे पाहा हो एके वेळे
। सासिकवचेंसि दोन्ही दळें ।
वदनीं गेलीं आभाळें । गगनीं
कां जैसीं ॥ ४१० ॥
४१०) त्या प्रसंगांत तो
अर्जुन म्हणाला, ‘ अहो हें पाहा; ज्याप्रमाणें ढग आकाशामध्यें नाहीसें व्हावेत,
त्याप्रमाणें तलवार व चिलखत यांसह दोन्हींकडील सैन्यें एकाच वेळेला तोंडांत गेलीं
आहेत.
कां महाकल्पाचां शेवटीं ।
जैं कृतांतु कोपला होय सृष्टी ।
तैं एकविसाही स्वर्गा मिठी
। पाताळासकट दे ॥ ४११ ॥
४११) अथवा
महाकल्पान्ताच्या अखेरीस ज्या वेळेला विश्वावर सर्वनाशक यमाचा रोष होतो, त्या
वेळेला पाताळासह एकवीस स्वर्गांना तो ग्रासून टाकतो;
नातरी उदासीनें दैवें ।
संचकाचीं वैभवें ।
जेथींचीं तेथ स्वभावें ।
विलया जाती ॥ ४१२ ॥
४१२) अथवा प्रतिकूल दैवाच्या
योगानें कृपणाचे ठेवे सहजच असें जेथल्या तेथे नाश पावतात.
तैसीं सांचलीं सैन्यें
एकवाटें । इये मुखीं जाहलीं प्रविष्टें ।
परि एकही तोंडौनि न सुटे ।
कैसें कर्म देखा ॥ ४१३ ॥
४१३) त्याप्रमाणें
एकत्र झालेलीं सैन्यें या तोंडामध्यें एकदम शिरली आहेत. परंतु कसें कर्म विपरीत
आहे पाहा कीं, त्यापैकीं एक देखील तोंडाच्या सपाट्यांतून सुटत नाहीं !
अशोकाचे अंगवसे । चघळिले
कर्‍हेनि जैसे ।
वक्त्रामाजीं तैसे । वायां
गेले ॥ ४१४ ॥
४१४) ज्याप्रमाणें
उंटानें अशोक झाडाचे ढगळे चघळावेत, त्याप्रमाणें हे लोक तोंडामध्यें वाया गेलेले
आहेत.
परि सिसाळें मुकुटेंसीं ।
पडिलीं दाढांचां सांडसीं ।
पीठ होत कैसीं । दिसत आहाती
॥ ४१५ ॥
४१५) परंतु
मुकुटासुद्धा मस्तकें दाढांच्या चिमट्यांत पडलेलीं कशी पीठ होतांना दिसत आहेत
!
No comments:
Post a Comment