ShriRamcharitmans Part 59
दोहा—सांत बेषु करनी कठिन बरनि न जाइ सरुप ।
धरि मुनितनु जनु बीर रसु आयउ जहँ सब भूप ॥ २६८ ॥
वेष शांत, परंतु कृती मात्र उग्र. त्या सर्व
राजांच्या सभेत वीर-रसच जणु शरीर धारण करुन प्रकट झाला होता. ॥ २६८ ॥
देखत भृगुपति बेषु कराला । उठे सकल भय बिकल भुआला
॥
पितु समेत कहि कहि नीज नामा । लगे करन सब दंड
प्रनामा ॥
परसुरामांचे ते उग्र रुप पाहून सर्व राजे
भयाने व्याकूळ होऊन उठून उभे राहिले आणि आपल्या पित्याचे नाव घेत आपली ओळख देऊन
दंडवत करु लागले. ॥ १ ॥
जेहि सुभायँ चितवहिं हितु जानी । सो जानइ जनु आइ
खुटानी ॥
जनक बहोरि आइ सिरु नावा । सीय बोलाइ प्रनामु
करावा ॥
त्यांनी आपुलकीने सहजपणे कोणाकडे पाहिले तरी
त्याला वाटे की आता आपला काळ आला. नंतर जनक राजांनी येऊन ( परशुरामांच्या चरणांवर
) मस्तक ठेवले आणि जानकीला बोलावून प्रणाम करायला लावला. ॥ २ ॥
आसिष दीन्ही सखीं हरषानीं । निज समाज लै गईं
सयानीं ॥
बिस्वामित्रु मिले पुनि आई । पद सरोज मेले दोउ
भाई ॥
परशुरामांनी सीतेला आशीर्वाद दिला. सख्यांना
आनंद झाला आणि ( आता तेथे आणखी थांबणे योग्य न समजून ) त्या चतुर सख्या सीतेला
घेऊन आपल्या मंडळींमध्ये गेल्या. नंतर विश्र्वामित्र येऊन भेटले व त्यांनी दोन्ही
भावांना परशुरामांच्या चरणी घातले. ॥ ३ ॥
रामु लखनु दसरथ के ढोटा । दीन्ही असीस देखि भल
जोटा ॥
रामहि चितइ रहे थकि लोचन । रुप अपार मार मद मोचन
॥
विश्र्वामित्र म्हणाले, ‘ हे राम व लक्ष्मण
राजा दशरथांचे पुत्र आहेत. ‘ त्यांची सुंदर जोडी पाहून परशुरामांनी आशीर्वाद दिला.
कामदेवाचा अहंकार उतरविणारे श्रीरामांचे अपार लावण्य पाहून त्यांचे नेत्र थक्क झाले.
॥ ४ ॥
दोहा—बहुरि बिलोकि बिदेह सन कहहु काह अति भीर ।
पूँछत जानि अजान जिमि ब्यापेउ कोपु सरीर ॥ २६९ ॥
नंतर सर्व पाहून व जाणूनही काहीच माहीत
नसल्यासारखे त्यांनी विचारले, सांगा, ही मोठी गर्दी कसली जमली आहे ? ‘ हे
विचारताना ते संतापले होते. ॥ २६९ ॥
समाचार कहि जनक सु नाए । जेहि कारन महीप सब आए ॥
सुनत बचन फिरि अनत निहारे । देखे चापखंड महि डारे
॥
राजा जनकांनी सर्व राजे लोक कशासाठी आले
होते, तो वृत्तांत सांगितला. जनकांचे बोलणे ऐकून परशुरामांनी वळून दुसरीकडे
पाहिले, तर धनुष्याचे तुकडे जमिनीवर पडलेले दिसले. ॥ १ ॥
अति रिस बोले बचन कठोरा । कहु जड़ जनक धनुष कै
तोरा ॥
बेगि देखाउ मूढ़ न त आजू । उलटउँ महि जहँ लहि तव
राजू ॥
अत्यंत क्रोधाने व कठोर शब्दात ते म्हणाले, ‘
अरे, मूर्ख जनका, धनुष्य कोणी मोडले ? ते सांग. मला तो तत्काळ दाखव, नाही तर
मूर्खा, जितके तुझे राज्य आहे, तितकी पृथ्वी मी उलथून टाकीन, ‘ ॥ २ ॥
अति डरु उतरु देत नृपु नाहीं । कुटिल भूप हरषे मन
माहीं ॥
सुर मुनि नाग नगर नर नारी । सोचहिं सकल त्रास उर
भारी ॥
राजा घाबरला, त्यामुळे उत्तर देऊ शकला नाही.
ते पाहून दुष्ट राजे मनातून खूष झाले. देव, नाग, मुनी, आणि नगरातील स्त्री-पुरुष
काळजीत पडले. सर्वांच्या मनात भयंकर भीती होती. ॥ ३ ॥
मन पछिताति सीय महतारी । बिधि अब सँवरी बात
बिगारी ॥
भृगुपति कर सुभाउ सुनि सीता । अरध निमेष कलप सम
बीता ॥
सीतेची आई मनात पश्र्चात्ताप करु लागली की, ‘
अरेरे, विधात्याने सगळे जुळून आलेले बिघडवून टाकले. ‘ परशुरामांचा स्वभाव ऐकून सीतेला
अर्धा क्षणही कल्पासारखा वाटू लागला. ॥ ४ ॥
दोहा—सभय बिलोके लोग सब जानि जानकी भीरु ।
हृदयँ न हरषु बिषादु कछु बोले श्रीरघुबीरु ॥ २७०
॥
तेव्हा श्रीरामचंद्रांनी सर्व लोकांना भयभीत
झालेले पाहून व सीतेला घाबरलेली बघून म्हटले, त्यावेळी त्यांच्या मनात हर्ष नव्हता
की विषाद नव्हता. ॥ २७० ॥
मासपारायण, नववा विश्राम
नाथ संभुधनु भंजनिहारा । होइहि केउ एक दास
तुम्हरा ।
आयसु काह कहिअ किन मोही । सुनि रिसाइ बोले मुनि
कोही ॥
‘ हे नाथ, शिवांचे धनुष्य मोडणारा कुणी तुमचा
दासच असणार. काय आज्ञा आहे ? मला का नाही विचारत ? हे ऐकून क्रुद्ध मुनी
रागारागाने म्हणाले, ॥ १ ॥
सेवकु सो जो करै सेवकाई । अरि करनी करि करिअ लराई
॥
सुनहु राम जेहिं सिवधनु तोरा । सहसबाहु सम सो
रिपु मोरा ॥
‘ जो सेवेचे काम करतो, तो सेवक असतो.
शत्रूसारखे काम केल्यावर युद्धच केले पाहिजे. हे रामा, ऐक. ज्याने शिवांचे धनुष्य
मोडून टाकले, तो सहस्रार्जुनासारखा माझा शत्रू होय. ॥ २ ॥
सो बिलगाउ बिहाइ समाजा । न त मारे जैहहिं सब राजा
॥
सुनि मुनि बचन लखन मुसुकाने । बोले परसुधरहि
अपमाने ॥
ज्याने हे केले आहे त्याने या समाजातून
बाजूला व्हावे, नाहीतर सर्व राजे मारले जातील.’ मुनींचे बोलणे ऐकून लक्ष्मणाने
स्मित केले आणि परशुरामांचा अपमान करण्यासाठी तो म्हणाला, ॥ ३ ॥
बहु धनुहीं तोरीं लरिकाईं । कबहुँ न असि रिस कीन्हि
गोसाईं ॥
एहि धनु पर ममता केहि हेतु । सुनि रिसाइ कह
भृगुकुलकेतू ॥
महाराज, लहानपणी आम्ही अशा पुष्कळ धनुकल्या
मोडल्या आहेत, परंतु तेव्हा तुम्ही कधी असे रागावला नाही ? या धनुष्याबद्दल
तुम्हांला एवढी ममता का वाटते ? हे ऐकून भृगुवंशाला ध्वजास्वरुप असलेले परशुराम
तावातावाने बोलू लागले, ॥ ४ ॥
दोहा—रे नृप बालक काल बस बोलत तोहि न सँभार ।
धनुही सम तिपुरारि धनु बिदित सकल संसार ॥ २७१ ॥
‘ अरे राजपुत्रा, कालाला वश झाल्यामुळे तुला
बोलण्याचीसुद्धा शुद्ध उरली नाही. सार्‍या जगात प्रसिद्ध असलेले शिवांचे धनुष्य
काय धनुकलीप्रमाणे आहे ? ‘ ॥ २७१ ॥
लखन कहा हँसि हमरें जाना । सुनहु देव सब धनुष
समाना ॥
का छति लाभु जून धनु तोरें । देखा राम नयन के
भोरें ॥
लक्ष्मण हसत म्हणाला, ‘ हे देवा, ऐका. आमच्या
लेखी सर्व धनुष्ये एकसारखीच आहेत. जुने धनुष्य मोडले, त्यात हानि-लाभ कसला ? श्रीरामचंद्रांना
हे नवीन असल्याचे वाटले होते. ॥ १ ॥
छुअत टूट रघुपतिहु न दोसू । मुनि बिनु काज करिअ
कत रोसू ॥
बोले चितइ परसु की ओरा । रे सठ सुनेहि सुभाउ न
मोरा ॥
मग स्पर्श करताच हे मोडून गेले. यात
श्रीरघुनाथांचा काय दोष ? मुनी तुम्ही विनाकारण का रागावता ? परशुरामांनी आपल्या
कुर्‍हाडीकडे पाहात म्हटले,’ अरे दुष्टा, तू माझा स्वभाव ऐकलेला नाहीस ? ॥ २ ॥
बालकु बोलि बधउँ नहिं तोही । केवल मुनि जड़ जानहि
मोही ॥
बाल ब्रह्मचारी अति कोही । बिस्व बिदित छत्रियकुल
द्रोही ॥
तुला मी बालक समजून मारत नाही. अरे मूर्खा,
तू मला फक्त मुनी समजतोस काय ? मी बालब्रह्मचारी आणि अत्यंत क्रोधी आहे.
क्षत्रियकुलाचा शत्रू म्हणून मी जगात विख्यात आहे. ॥ ३ ॥
भुजबल भूमि भूप बिनु कीन्ही । बिपुल बार
महिदेवन्ह दीन्ही ॥
सहसबाहु भुज छेदनिहारा । परसु बिलोकु महीपकुमारा
॥
आपल्या बाहुबलाने मी पृत्वी राजारहित केली आहे आणि पुष्कळ वेळा ती
ब्राह्मणांना दान दिलेली आहे. हे राजकुमारा, सहस्रबाहुच्या भुजा तोडून टाकणारी ही
माझी कुर्‍हाड बघ. ॥ ४ ॥
