कैसा नेणों मोहो वाढीनला । तेणें बहुतेक काळु व्यर्थ गेला ।
म्हणोनि योगु हा लोपला । लोकीं इये ॥ २६ ॥
२६) हा मोह इतका कसा वाढला कोण जाणें ! त्यामुळें बहुतेक
काळ व्यर्थ गेला आणि म्हणून या लोकांतला हा निष्काम कर्मयोग बुडाला.
तोचि हा आजि आतां । तुजप्रती कुंतीसुता ।
सांगितला आम्ही तत्त्वता । भ्रांति न करीं ॥ २७ ॥
२७) तोच हा योग अर्जुना, आम्हीं तुला आज खरोखर सांगितला,
याविषयीं संशय ठेवूं नकोस.
हें जीवींचें निज गुज । परी केवीं राखों तुज ।
जे पढियेसी तूं मज । म्हणऊनियां ॥ २८ ॥
२८) हा योग ( म्हणजे ) माझ्या जिवाची अगदीं गुप्त गोष्ट
आहे; पण तुझ्यापासून ती कशी चोरुन ठेवूं ? कारण तूं माझा अगदी लाडका पडलास.
तूं प्रेमाचा पुतळा । भक्तीचा जिव्हाळा ।
मैत्रियेची चित्कळा । धनुर्धरा ॥ २९ ॥
२९) अर्जुना, तूं प्रेमाचा पुतळा, भक्तीचा जिव्हाळा व
सख्याची जीवनकला आहेस.
तूं अनुसंगाचा ठावो । आतां तुज काय वंचूं जावों ।
जरी संग्रामारुढ आहों । जाहलों आम्ही ॥ ३० ॥
३०) अर्जुना, तुझा व माझा संबंध अगदीं निकटचा आहे. या वेळीं
तुझी फसवणूक कशी करावी ? जरी आम्ही युद्धाला सज्ज झालों आहों;
तरी नावेक हें सहावें । गाजाबज्यही न धरावें ।
परी तुझें अज्ञानत्व हरावें । लागे आधीं ॥ ३१ ॥
३१ तरी क्षणभर तें बाजूला ठेवून, या गडबडीचाहिं विचार मनांत
न आणतां पहिल्यानें तुझें अज्ञान घालवून टाकलें पाहिजे.
तंव अर्जुन म्हणे हरी । माय आपुलेयाचा स्नेहो करी ।
एथ विस्मयो काय अवधारीं । कृपानिधी ॥ ३२ ॥
३२) तेव्हां अर्जुन म्हणाला, कृपानिधि श्रीहरि, पाहा बरें,
आई आपल्या ( मुलांवर ) ममता करते, त्यांत नवल तें काय ?
तूं संसारश्रांतांची साउली । अनाथा जीवांची माउली ।
आमुतें कीर प्रसवली । तुझी कृपा ॥ ३३ ॥
३३) संसारतापानें थकलेल्यांची तूं सावली आहेस; अनाथ जीवाची
आई आहेस, आम्हांला तर केवळ तुझ्या कृपेनेंच जन्मास घातलें आहे.
देवा पांगुळ एकादें विइजे । तरी जन्मौनि जोजारु साहिजे ।
हें बोलों काय तुझें । तुजचि पुढां ॥ ३४ ॥
३४) देवा, ( आईनें ) एखाद्या पांगळ्या मुलाला जन्म दिला, तर
जन्मापासून त्याचा त्रास तिला काढावाच लागतो; या तुझ्या ( गोष्टीं ) तुझ्यासमोर
काय बोलाव्या.
आतां पुसेन जें मी कांहीं । तेथ निकें चित्त देईं ।
तेवींचि देवें कोपावें ना कांहीं । बोला एका ॥ ३५ ॥
३५) आतां मी जें काहीं विचारीन, त्याकडे चांगलें चित्त दे. त्याचप्रमाणें देवा, माझ्या या बोलाचा (
प्रश्र्णाचा ) मुळीं राग धरुं नकोस.
तरी मागील जे वार्ता । तुवां सांगितली होती अनंता ।
ते नावेक मज चित्ता । मानेचिना ॥ ३६ ॥
३६) अनंता, पूर्वींची गोष्ट म्हणून जी तूं मला सांगितलीस,
ती क्षणभर माझ्या मनाला पटतच नाहीं.
जे तो विवस्वतु म्हणजे कायी । ऐसें हें वडिलां ठाउकें नाहीं
।
तरी तुवांचि केवीं पाहीं । उपदेशिला ॥ ३७ ॥
३७) पाहा, तो विवस्वत म्हणजे कोण हें वाडवडिलांनासुद्धां
ठाऊक नाहीं; तर तूं त्याला उपदेश केलास, हे कसें शक्य आहे ?
तो तरी आइकिजे बहुतां काळांचा । आणि तूं तंव कृष्ण सांपेचा
।
म्हणोनि गा इये मातुचा । विसंवादु ॥ ३८ ॥
३८) तो तर फार पूर्वींच्या काळाचा, म्हणजे देवा, हें तुझें
बोलणें विसंगत आहे.
तेवींचि देवा चरित्र तुझें । आपण कांहीं काय जाणिजे ।
हें लटिकें केवीं म्हणिजे । एकिहेळां ॥ ३९ ॥
३९) तसेंच; देवा, तुझें चरित्र मला कसें काय समजणार ?
तेव्हा हें एकदम खोटें तरी कसें म्हणावें ?
परी हेचि मातु आघवी । मी परियेसें तैशी सांगावी ।
जे तुवांचि तया रवीं केवीं । उपदेशु केला ॥ ४० ॥
४०) तेव्हां तूंच त्या सूर्याला उपदेश कसा केलास, हीच सगळी
हकीकत मला पटेल तशी सांग.
तंव कृष्ण म्हणे पंडुसुता । तो विवस्वतु जैं होता ।
तैं आम्ही नसों ऐसीचित्ता । भ्रांति जरी तुज ॥ ४१ ॥
४१) त्यावर श्रीकृष्ण म्हणाला, अर्जुना, जेव्हा तो
विवस्वान् होता, तेव्हां आम्ही नव्हतों, अशी जर तुझ्या चित्ताला भ्रांति झाली आहे,
तरी तूं गा हें नेणसी । पैं जन्में आम्हां तुम्हांसी ।
बहुतें गेलीं परी तियें न समरसी । आपलीं तूं ॥ ४२ ॥
४२) तरी अरे, तुला हें माहीत नाहीं कीं, तुमचे व आमचे (
आजपर्यंत ) कितीतरी जन्म होऊन गेलेले आहेत; पण तुला आपल्या जन्मांची आठवण नाही.
मी जेणें जेणें अवसरें । जें जें होऊनि अवतरें ।
तें समस्तही स्मरें । धनुर्धरा ॥ ४३ ॥
४३) ज्या ज्या वेळीं जें जें रुप घेऊन मी अवतरलों, तें तें
सगळे अर्जुना मला आठवतें.
म्हणोनि आघवें । मागील मज आठवें ।
मी अजुही परि संभवें । प्रकृतियोगें ॥ ४४ ॥
४४) म्हणून मागचें सगळें मला आठवतें. मी जन्मरहित आहें. पण
मायेच्या योगानें जन्म घेतों.
माझें अव्ययत्व तरी न नसे । परी होणें जाणें एक दिसे ।
तें प्रतिबिंबे मायावशें । माझांचि ठायीं ॥ ४५ ॥
४५) माझा अविनाशीपणा तर नाहींसा होत नाहीं. पण अवतार घेणें
व संपविणें ही जी एक क्रिया ( माझ्या संबंधानें ) दिसते, ती माझ्या ठिकाणीं
मायेच्या योगानें भासते.
माझी स्वतंत्रता तरी न मोडे । परी कर्माधीनु ऐसा आवडे ।
तेंही भ्रांतिबुद्धि तरी घडे । एर्‍हवीं नाहीं ॥ ४६ ॥
४६) माझी स्वतंत्रता तर बिघडतच नाहीं; परंतु मी कर्माधीन
आहे, असें जें दिसतें, ते भ्रांत ( अज्ञान ) बुद्धि असली तरच दिसतें, एरव्हीं
नाहीं.
कीं एकचि दिसे दुसरें । तें दर्पणाचेनि आधारें ।
एर्‍हवीं काय वस्तुविचारें । दुजें आहे ॥ ४७ ॥
४७) किंवा एकाच वस्तूचीं दोन रुपें दिसतात; पण तीं केवळ
आरशाच्या योगानें दिसतात; एर्‍हवीं ( त्या मूळ ) वस्तूचा विचार केला तर, तिला
दुसरें ( रुप ) आहे काय ?
तैसा अमूर्तचि मी किरीटी । परी प्रकृति जैं अधिष्ठीं ।
तैं साकारपणें नटें नटीं । कार्यालागीं ॥ ४८ ॥
४८) तसा अर्जुना, मी निराकारच आहें; पण जेव्हां मायेचा आश्रय करतों तेव्हां कांहीं
विशेष कार्यासाठी मी सगुण रुपाच्या वेषानें नटतों.
जे धर्मजात आघवें । युगायुगीं म्या रक्षावें ।
ऐसा ओघु हा स्वभावें । आद्य असे ॥ ४९ ॥
४९) कारण कीं, जेवढे धर्म म्हणून आहेत, तेवढ्या सर्वांचे
प्रत्येक युगांत मी रक्षण करावें, असा क्रम स्वभावतः अगदीं मुळापासून चालत आलेला
आहे.
म्हणोनि अजत्व परतें ठेवीं । मी अव्यक्तपणही नाठवीं ॥
जे वेळीं धर्मातें अभिभवी । अधर्मु हा ॥ ५० ॥
५०) म्हणून ज्या वेळेला अधर्म हा धर्माचा पराभव करतों, त्या
वेळेला मी आपला जन्मरहितपणा बाजूला ठेवतों व आपलें अव्यक्तपणहि मनांत आणीत नाहीं.
