Shri Dnyaneshwari
आतां सुखेंसि जीविता ।
कैंची ग्राहिकी कीजेल पांडुसुता ।
काय राखोंडी फुंकितां ।
दिपु लागे ॥ ४९७ ॥
४९७) आतां अर्जुना,
सुखानें जगणें, हा माल येथे खरेदी कसा
करतां येईल ? राखुंडी फुंकून कधीं दिवा लागला आहे काय ?
अगा विषाचे कांदे वाटुनी ।
जो रस घेइजे पिळुनी ।
तया नाम अमृत ठेउनी । जैसें
अमर होणें ॥ ४९८ ॥
४९८) अर्जुना, विषाचे
कांदे वाटून जो रस निघेल, तो पिळून घ्यावा आणि त्या रसाचें नांव अमृत ठेवून (
त्याच्या सेवनानें ) ज्याप्रमाणें अमर होण्याची खात्री धरावी,
तेविं विषयांचें जें सुख ।
तें केवळ परम दुःख ।
परि काय कीजे मूर्ख । न
सेवितां न सरे ॥ ४९९ ॥
४९९) त्याप्रमाणें
विषयांमध्यें जें सुख आहे, तें निव्वळ कडेलोटीचें दुःखच आहे. परंतु काय करावें ?
लोक मूर्ख आहेत. विषयांचें सेवन केल्यावांचून त्यांचें चालतच नाहीं.
कां शीस खांडुनि आपुलें ।
पायींचां खतीं बांधिलें ।
तैसे मृत्युलोकींचें भलें । आहे आघवें ॥ ५०० ॥
५००) किंवा आपलें मस्तक
तोडून तें पायात पडलेल्या जखमेवर जसें बांधावें, तसें या मृत्युलोकांतील सर्व
व्यवहार चालले आहेत.
म्हणोनि मृत्युलोकीं सुखाची
कहाणी । ऐकिजेल कवणाचां श्रवणीं ।
कैंची सुखनिद्रा आंथरुणी ।
इंगळांचां ॥ ५०१ ॥
५०१) एवढ्या करितां या
मृत्यु लोकांत सुखाची नुसती गोष्ट कोणाला आपल्या कानानें ऐकतां येईल काय ? निखारे
असणार्‍या अंथरुणावर आनंदानें झोप कोठून येणार ?
जिये लोकींचा चंद्र
क्षयरोगी । जेथ उदयो होय अस्तालागीं ।
दुःख लेऊनी सुखाची आंगी ।
सळित जगातें ॥ ५०२ ॥
५०२) ज्या लोकांतील
चंद्र क्षयरोगानें ग्रासलेला आहे, जेथें मावळण्याकरितां ( सूर्याचा ) उदय होत
असतो; ( जेथें ) दुःख हें सुखाचा पोषाख करुन जगाला सारखें छळीत आहे;
जेथे मंगळाचां अंकुरीं ।
सवेंचि अमंगळाची पडे पोरी ।
म्रुत्यु उदराचां परिवरीं ।
गर्भु गिंवसी ॥ ५०३ ॥
५०३) जेथें मंगळरुप
अंकुराबरोबरच त्यावर अमंगळ गोष्टीची कीड पडते व ( जेथें ) पोटांत असतांनाच गर्भाला
मरण घेरतें;
जें नाहीं तयांतें चिंतवी ।
तंव तेंचि नेईजे गंधवीं ।
गेलियाची कवणे गांवीं ।
शुद्धि न लभे ॥ ५०४ ॥
५०४) जे प्राप्त नाहीं
त्याचें चिंतन करावयास ( मृत्युलोकची वस्ती ) लावते. ( बरें, तें प्राप्त झालें )
तेव्हां त्याच वेळीं ते गंधर्व ( अदृश्य पुरुष ) नेतात. बरें, तें घेऊन कोणाच्या
गांवाला गेले त्याचा शोधहि लागत नाहीं.
अगां गिवसितां आघवां वाटीं ।
परतलें पाउलचि नाहीं किरीटी ।
निमालियांचिया गोठी । तियें
पुराणें जेथिंचीं ॥ ५०५ ॥
५०५) अरे अर्जुना, सर्व
वाटांनीं शोध केला, तरी मृत्युच्या मुखांत गेलेल्यांचें एकहि पाऊल परत फिरलेलें
दिसत नाहीं व जेथलीं पुराणें, ही सर्व गेलेल्यांच्याच गोष्टींनीं भरलेली
आहेत.
जेथींचिये अनित्यतेची थोरी
। करितया ब्रह्मयाचें आयुष्यवेरी ।
कैसें नाहीं होणें अवधारीं
। निपटूनियां ॥ ५०६ ॥
५०६) या मृत्युलोकाची
रचना करणार्‍या ब्रह्मदेवाच्या आयुष्यापर्यंत जेथील क्षणभंगुरतेचा प्रभाव जाऊन
भिडतो. अर्जुना, हें नाहींसे होणें, कसें सरसकट व्यापकआहे तें नीट ऐक.
ऐसी लोकीची जिये नांदणूक ।
तेथ जन्मले आथि जे लोक ।
तयांचिये निश्र्चिंतीचें
कौतुक । दिसत असे ॥ ५०७ ॥
५०७) ( अशा तर्‍हेची )
ज्या लोकांतील वागणूक आहे, त्या लोकांना ज्यांनी जन्म घेतला आहे, त्या लोकांना
बेफिकीरपणाचें मोठे नवल दिसलें !
पैं दृष्टादृष्टींचिये जोडी-
। लागीं भांडवल न सुटे कवडी ।
जेथ सर्वस्वें हानि तेथ
कोडी । वेंचिती गा ॥ ५०८ ॥
अरे, ज्यापासून
इहपरलोकींचा लाभ होतो, त्याकरितां ( हे लोक ) एक कवडीदेखील भांडवल सोडीत नाहींत व
ज्या ठिकाणीं सर्वस्वाची हानि होते, तेथे कोट्यावधि रुपये खर्च करतात.
जो बहुवें विषयविलासें
गुंफे । तो म्हणती उवायें पडिला सापें ।
जो अभिलाषभारें दडपे ।
तयातें सज्ञान म्हणती ॥ ५०९ ॥
५०९) जो अनेक
विषयविलासांत निमग्न असतो, तो सध्या सुखांत आहे. असें म्हणतात व जो लोभाने ग्रस्त
झालेला आहे त्यास या जगांत ज्ञानी म्हणतात.
जयाचे आयुष्य धाकुटें होय ।
बळ प्रज्ञा जिरोनि जाय ।
तयाचे नमस्कारिती पाप ।
वडिल म्हणोनि ॥ ५१० ॥
५१०) ज्याचें आयुष्य
थोडें उरलें आहे व त्याचप्रमाणें ज्यांची
बल आणि बुद्धि हीं नाहींशीं झालीं आहेत, अशा म्हातार्‍यास वडील म्हणून
नमस्कार करतात.
जंव जंव बाळ बळिया वाढे ।
तंव तंव मोजें नाचती कोडें ।
आयुष्य निमालें अंतुलियेकडे
। ते म्लानीचि नाहीं ॥ ५११ ॥
५११) जसजसें मूल वयानें
वाढत जातें ( वयानें मोठे होतें ) तसतसें त्याचे आईबाप वगैरे आनंदानें व कौतुकाने
नाचतात. पण वरुन जरी ( तें मूल ) मोठें वाढतांना दिसलें, तरी वास्तविक पाहिलें तर
आंतून ( त्याचें ) आयुष्य सरुन जात आहे, त्याची ( त्यांना ) खंतीच नाहीं.
जन्मलिया दिवसदिवसें । हों
लागे काळाचियाचि ऐसें ।
कीं वाढती करिती उल्हासें ।
उभविती गुढिया ॥ ५१२ ॥
५१२) जन्मल्यापासून
दिवसेंदिवस तें मूल अधिकाधिक काळाच्या तावडींत जातें;
असें असून ( आईबाप ) आनंदानें त्याच्या वाढदिवसाचा उत्सव करतात व आनंदप्रदर्शक
गुढ्याहि उभारतात.
अगा मर हा बोलु न साहती ।
आणि मेलिया तरी रडती ।
परि असवें जात न गणिती ।
गहिंसपणें ॥ ५१३ ॥
५१३) अरे अर्जुना, कोणी
कोणाला ‘ तूं मर ‘ असें म्हटलें तर तें त्यास सहन होत नाही आणि ( त्याच्या निवृत्तीचा उपाय न करतां )
मेल्यावर रडत बसतात. पण असलेलें आयुष्य व्यर्थ जात आहे. हे त्यांना मूर्खपणानें
समजत नाही.
दर्दुर सापें गिळिजतु आहु
उभा । कीं तो मासिया वेटाळी जिभा ।
तैसे प्राणिये कवणा लोभा ।
वाढविती तृष्णा ॥ ५१४ ॥
५१४) बेडूक सापाकडून
उभा गिळला जात असतांना देखील, तो बेडूक उडत असलेल्या माशांना पकडण्यकरितां जीभ
बाहेर काढून वेटाळीत असतो, तशाच तर्‍हेनें प्राणी कोणत्या लोभानें तृष्णा वाढवितात
कोण जाणे !
अहा कटा हें वोखटें ।
मृत्युलोकींचें उफराटें ।
एथ अर्जुना जरी अवचटें ।
जन्मलासी तूं ॥ ५१५ ॥
५१५) अरेरे ! हे वाईट आहे ! मृत्यु लोकांतील सर्वच न्याय उफराटा
आहे. अर्जुना, तू जरी येथें अकस्मात् जन्मला आहेस,
तरि झडझडोनि वहिला निघ ।
इये भक्तीचिये वाटे लाग ।
जिया पावसी अव्यंग । निजधाम
माझें ॥ ५१६ ॥
५१६) तरी या मृत्युलोकाच्या राहाटीतून झटकन मोकळा
हो; आणि या भक्तीच्या मार्गाला लाग कीं, त्या भक्तीच्या
योगानें माझें निर्दोष स्वरुप पाहशील.
