ShriRamCharitManas
दोहा---क्रोधवंत तब रावन लीन्हिसि
रथ बैठाइ ।
चला गगनपथ आतुर भयँ रथ
हॉंकि न जाइ ॥ २८ ॥
नंतर रागारागाने
रावणाने सीतेला रथात बसविले आणि तो मोठ्या लगबगीने आकाशमार्गाने निघाला. परंतु
भीतीमुळे त्याला रथ हाकता येत नव्हता. ॥ २८ ॥
हा जग एक बीर रघुराया ।
केहिं अपराध बिसारेहु दाया ॥
आरति हरन सरन सुखदायक । हा
रघुकुल सरोज दिननायक ॥
सीता विलाप करु लागली
की, ‘ हे जगातील अद्वितीय वीर रघुनाथ, कोणत्या अपराधासाठी तुम्ही माझ्यावरील दया
विसरलात. हे दुःखांचे हरण करणारे, हे शरणागताला सुख देणारे,हे रघुकुलरुपी कमळाचे
सूर्य, ॥ १ ॥
हा लछिमन तुम्हार नहिं दोसा
। सो फलु पायउँ कीन्हेउँ रोसा ॥
बिबिध बिलाप करति बैदेही ।
भूरि कृपा प्रभु दूरि सनेही ॥
हे लक्ष्मणा, तुझा दोष
नाही. मी तुझ्यावर रागावले, त्याचे फळ मला मिळाले.’ जानकी अनेक प्रकारे विलाप करीत
होती की, ‘ अरेरे, प्रभूंची कृपा फार मोठी आहे, परंतु ते प्रेमळ प्रभू फार दूर
राहिले. ॥ २ ॥
बिपति मोरि को प्रभुहि
सुनावा । पुरोडास चह रासभ खावा ॥
सीता कै बिलाप सुनि भारी ।
भए चराचर जीव दुखारी ॥
प्रभूंना माझी ही
विपत्ती कोण सांगणार ? यज्ञातील पुरोडाश गाढव खाऊ पाहात आहे.’ सीतेचा विलाप ऐकून
चराचर जीव दुःखी झाले. ॥ ३ ॥
गीधराज सुनि आरत बानी । रघुकुलतिलक
नारि पहिचानी ॥
अधम निसाचर लीन्हें जाई ।
जिमि मलेछ बस कपिला गाई ॥
गृध्रराज जटायूने
सीतेचे दुःखी बोलणे ऐकून ओळखले की, ही रघुकुलतिलक श्रीरघुनाथांची पत्नी आहे.
त्याला दिसले की, कपिला गाय एखाद्या म्लेंच्छाच्या तावडीत सापडावी, तसा नीच राक्षस
जबरदस्तीने तिला नेत आहे. ॥ ४ ॥
सिते पुत्रि करसि जनि
त्रासा । करिहउँ जातुधान कर नासा ॥
धावा क्रोधवंत खग कैसें ।
छूटइ पबि परबत कहुँ जैसें ॥त
तो म्हणाला, ‘ हे सीते,
भिऊ नकोस. मी या राक्षसाचा नाश करतो.’ असे म्हणून तो पक्षी रागारागाने धावून गेला.
पर्वतावर वज्र कोसळावे तसा. ॥ ५ ॥
रे रे दुष्ट ठाढ़ किन होही ।
निर्भय चलेसि न जानेहि मोही ॥
आवत देखि कृतांत समाना ।
फिरि दसकंधर कर अनुमाना ॥
तो आह्वान देऊन
म्हणाला, ‘ अरे दुष्टा, थांबत का नाहीस ? निर्भयपणे निघाला आहेस. तू मला ओलखले
नाहीस ? यमाप्रमाणे तो येत असल्याचे पाहून रावण वलला आणि मनात विचार करु लागला की,
॥ ६ ॥
की मैनाक कि खगपति होई । मम
बल जान सहित पति सोई ॥
जाना जरठ जटायु एहा । मम कर
तीरथ छॉंड़िहि देहा ॥
हा एक तर मैनाक पर्वत
आहे किंवा पक्ष्यांचा राजा गरुड. परंतु तो गरुड तर आपला स्वामी विष्णूप्रमाणे माझे
बळ जाणतो. जवळ आल्यावर रावणाने ओळखले की, ‘ हा तर म्हातारा जटायू आहे. माझ्या
हातरुपी तीर्थांत हा आपले शरीर सोडील. ‘ ॥ ७ ॥
सुनत गीध क्रोधातुर धावा ।
कह सुनु रावन मोर सिखावा ॥
तजि जानकिहि कुसल गृह जाहू
। नाहिं त अस होइहि बहुबाहू ॥
हे ऐकताच जटायू रागाने
मोठ्या वेगाने धावून गेला आणि म्हणाला, ‘ रावणा, माझे म्हणणे ऐक. जानकीला सोडून
सुखरुप आपल्या घरी जा. नाहीतर अनेक भुजा असणार्‍या, रावणा ! असे होईल की, ॥ ८ ॥
राम रोष पावक अति घोरा ।
होइहि सकल सलभ कुल तोरा ॥
उतरु न देत दसानन जोधा ।
तबहिं गीध धावा करि क्रोधा ॥
श्रीरामांच्या अत्यंत
भयानक क्रोधाग्नीमध्ये तुझा संपूर्ण वंश पतंगाप्रमाणे भस्म होईल. ‘ वीर रावणाने
काही उत्तर दिले नाही, तेव्हा तो क्रोधाने धावला. ॥ ९ ॥
धरि कच बिरथ कीन्ह महि गिरा
। सीतहि राखि गीध पुनि फिरा ॥
चोचन्ह मारि बिदारेसि देही
। दंड एक भइ मुरुछा तेही ॥
त्याने रावणाचे केस
पकडून त्याला रथातून खाली खेचले. रावण पृथ्वीवर पडला. जटायूने सीतेला एका बाजूला
बसविले आणि चोची मार-मारुन रावणाचे शरीर विदीर्ण केले. त्याला थोडा वेळ मूर्छा
आली. ॥ १० ॥
तब सक्रोध निसिचर खिसिआना ।
काढ़ेसि परम कराल कृपाना ॥
काटेसि पंख परा खग धरनी ।
सुमिरि राम करि अदभुत करनी ॥
जेव्हा चिडलेल्या
रावणाने क्रोधाने अत्यंत भयानक कट्यार घेतली आणि जटायूचे पंख कापून टाकले, तेव्हा
अशाप्रकारे अद्भुत पराक्रम गाजवून जटायू श्रीरामांच्या लीलांचे स्मरण करीत
पृथ्वीवर पडला. ॥ ११ ॥
सीतहि जान चढ़ाइ बहोरि । चला
उताइल त्रास न थोरी ॥
करति बिलाप जाति नभ सीता ।
ब्याध बिबस जनु मृगी सभीता ॥
सीतेला पुन्हा रथात
घालून रावण लगबगीने निघाला. त्याला खूप भीती वाटत होती. सीता आकाशातून विलाप करीत
जात होती. जणू व्याधाच्या जाळ्यात सापडलेली एखादी भयभीत हरिणी. ॥ १२ ॥
गिरि पर बैठे कपिन्ह निहारी
। कहि हरि नाम दीन्ह पट डारी ॥
एहि बिधि सीतहि सो लै गयऊ ।
बन असोक महँ राखत भयऊ ॥
पर्वतावर बसलेल्या
वानरांनी पाहून सीतेने हरिनाम घेऊन आपली ओढणी खाली टाकली. अशाप्रकारे रावण सीतेला
घेऊन गेला आणि तिला त्याने अशोकवनात नेऊन ठेवले. ॥ १३ ॥
दोहा---हारि परा खल बहु
बिधि भय अरु प्रीति देखाइ ।
तब असोक पादप तर राखिसि जतन
कराइ ॥ २९ ( क ) ॥
सीतेला अनेक प्रकारे
भीती व प्रेम दाखवून तो दुष्ट थकला, तेव्हा त्याने तिच्या रक्षणाची व्यवस्था करुन
तिला अशोक वृक्षाखाली ठेवले. ॥ २९ ( क ) ॥
नवाह्न पारायण, सहावा
विश्राम
जेहि बिधि कपट कुरंग सँग
धाइ चले श्रीराम ।
सो छबि सीता राखि उर रटति
रहति हरिनाम ॥ २९ ( ख ) ॥
श्रीराम ज्या रुपात
कपट-मृगामागे धावत गेले, ते रुप हृदयात धरुन सीता रामनाम जपत होती. ॥ २९ ( ख ) ॥
रघुपति अनुजहि आवत देखी ।
बाहिज चिंता कीन्हि बिसेषी ॥
जनकसुता परिहरिहु अकेली ।
आयहु तात बचन मम पेली ॥
इकडे श्रीरघुनाथ
लक्ष्मणाला येत असलेला पाहून बाह्यतः आपल्याला मोठी काळजी वाटत असल्याचे दाखवून
म्हणाले, ‘ हे बंधू, तू जानकीला एकटीला सोडलेस, आणि माझ्या आज्ञेचे उल्लंघन करुन
येथे आलास ! ॥ १ ॥
निसिचर निकर फिरहिं बन
माहीं । मम मन सीता आश्रम नाहीं ॥
गहि पद कमल अनुज कर जोरी ।
कहेउ नाथ कछु मोहि न खोरी ॥
वनात राक्षसांच्या
झुंडी फिरत असतात. सीता आश्रमात नसावी, असे मला वाटत आहे. ‘ लक्ष्मणाने
श्रीरामांचे चरण-कमल धरुन व हात जोडून म्हटले, ‘ हे नाथ, यात माझा काही दोष नाही.
‘ ॥ २ ॥
अनुज समेत गए प्रभु तहवॉं ।
गोदावरि तट आश्रम जहवॉं ॥
आश्रम देखि जानकी हीना । भए
बिकल जस प्राकृत दीना ॥
मग प्रभू श्रीराम
लक्ष्मणासह गोदावरीच्या तटावरील आपल्या आश्रमाच्या ठिकाणी गेले. आश्रमात जानकी
नसल्याचे पाहून श्रीराम सामान्य मनुष्याप्रमाणे व्याकूळ व दुःखी झाले. ॥ ३ ॥
हा गुन खानि जानकी सीता । रुप
सील ब्रत नेम पुनीता ॥
लछिमन समुझाए बहु भॉंती ।
पूछत चले लता तरु पॉंती ॥
ते विलाप करु लागले, ‘
हे गुणनिधान जानकी, रुप, शील, व्रत आणि नियमांनी पवित्र असलेल्या सीते ! ‘
लक्ष्मणाने श्रीरामांना पुष्कळ समजावले, परंतु श्रीराम लता-वृक्षांच्या रांगांना विचारत
निघाले. ॥ ४ ॥
हे खग मृग हे मधुकर श्रेनी
। तुम्ह देखी सीता मृगनैनी ॥
खंजन सुक कपोत मृग मीना ।
मधुप निकर कोकिला प्रबीना ॥
‘ हे पक्ष्यांनो, हे
पशूंनो, हे भ्रमरांच्या झुंडींनो, तुम्ही माझ्या मृगनयनी सीतेला पाहिले काय ?
खंजन, पोपट, कबूतर, हरीण, मासे, भ्रमर-समूह, गायनप्रवीण कोकिळ, ॥ ५ ॥
कुंद कली दाड़िम दामिनी ।
कमल सरद ससि अहिभामिनी ॥
बरु पास मनोज धनु हंसा । गज
केहरि निज सुनत प्रसंसा ॥
कुंदकळ्या , डाळिंब,
वीज, कमळ, शरदातील चंद्रमा, नागीण, वरुणाचा पाश, कामदेवांचे धनुष्य, हंस, हत्ती
आणि सिंह, हे सर्वजण आज आपली प्रशंसा ऐकत होते. ॥ ६ ॥
श्रीफल कनक कदलि हरषाहीं ।
नेकु न संक सकुच मन माहीं ॥
सुनु जानकी तोहि बिनु आजू ।
हरषे सकल पाइ जनु राजू ॥
श्रीफळ, सुवर्ण आणि
केळी आज आनंदित होत होत्या. त्यांच्या मनात जरासुद्धा शंका व संकोच नव्हता. हे
जानकी, ऐक. तुझ्याविना हे सर्व आज असे आनंदात आहेत की, जणू त्यांना राज्य मिळाले
आहे. ( तुझ्या अंगांपुढे सर्वजण तुच्छ, अपमानित व लज्जित होते. तू नसल्यामुळे हे
आपल्या शोभेच्या अभिमानाने प्रफुल्लित आहेत. ) ॥ ७ ॥
किमि सहि जात अनख तोहि
पाहीं । प्रिया बेगि प्रगटसि कस नाहीं ॥
एहि बिधि खोजत बिलपत स्वामी
। मनहु महा बिरही अति कामी ॥
तुला ही त्यांची घमेंड
कशी सहन होते ? हे प्रिये, तू लवकर प्रकट का होत नाहीस ? ‘ अशा प्रकारे अनंत
ब्रह्मांडांचे व स्वरुपशक्ती सीतेचे स्वामी श्रीराम सीतेला शोधत असा विलाप करीत
होते की, जसा एखादा महाविरही आणि अत्यंत कामी पुरुष करतो. ॥ ८ ॥
पूरनकाम राम सुख रासी ।
मनुजचरित कर अज अबिनासी ॥
आगें परा गीधपति देखा ।
सुमिरत राम चरन जिन्ह रेखा ॥
पूर्णकाम, आनंदाची खाण, अजन्मा व अविनाशी श्रीराम
मनुष्यासारखी लीला करीत होते. पुढे गेल्यावर त्यांना
गृध्रपती जतायू पडलेला दिसला. तो श्रीरामांच्या ध्वज,
कुलिश इत्यादी चिह्नांनी अंकित चरणांचे स्मरण करीत
होता. ॥ ९ ॥
No comments:
Post a Comment