Shri RamCharitManas Part 75 श्रीरामचरितमानस भाग ७५

 

Shri RamCharitManas Part 75 

Doha 338 to 341 

श्रीरामचरितमानस भाग ७५ 

दोहा ३३८ ते ३४१

श्रीरामचरितमानस बालकाण्ड

दोहा—प्रेमबिबस परिवारु सबु जानि सुलगन नरेस ।

कुअँरि चढ़ाईं पालकिन्ह सुमिरे सिद्धि गनेस ॥ ३३८ ॥

संपूर्ण परिवार प्रेमाने व्याकूळ झाला होता. राजांनी सुंदर मुहूर्त पाहून सिद्धींसह श्रीगणेशाचे स्मरण करुन कन्यांना पालख्यांमध्ये बसविले. ॥ ३३८ ॥

बहुबिधि भूप सुता समुझाईं । नारिधरमु कुलरीति सिखाईं ॥

दासीं दास दिए बहुतेरे । सुचि सेवक जे प्रिय सिय केरे ॥

राजांनी मुलींची अनेक प्रकारे समजूत घालून त्यांना स्त्रीधर्म व कुळाचार शिकविले. तसेच सीतेच्या विश्र्वासातील तिला प्रिय असणारे अनेक दासी-दास दिले. ॥ १ ॥

 सीय चलत ब्याकुल पुरबासी । होहिं सगुन सुभ मंगल रासी ॥

भूसुर सचिव समेत समाजा । संग चले पहुँचावन राजा ॥

सीता निघाली, तेव्हा मिथिलावासी व्याकूळ झाले. मंगल-शकून होऊ लागले. ब्राह्मण व मंत्री यांच्या समूहासह राजा जनक त्यांना पोहोचविण्यासाठी निघाले. ॥ २ ॥

समय बिलोकि बाजने बाजे । रथ गज बाजि बरातिन्ह साजे ॥

दसरथ बिप्र बोलि सब लीन्हे । दान मान परिपूजन कीन्हे ॥

वेळ पाहून वाद्ये वाजू लागली. वर्‍हाडी मंडळींनी रथ, हत्ती आणि घोडे सज्ज केले. राजा दशरथांनी सर्व ब्राह्मण लोकांना बोलावून घेतले आणि त्यांना दान देऊन सन्मानित केले. ॥ ३ ॥

चरन सरोज धूरि धरि सीसा । मुदित महीपति पाइ असीसा ॥

सुमिरि गजानन कीन्ह पयाना । मंगलमूल सगुन भए नाना ॥

त्यांच्या चरण-कमलांची धूळ माथी धरुन आणि आशीर्वाद प्राप्त करुन राजांना आनंद वाटला आणि श्रीगणेशाचे स्मरण करुन त्यांनी प्रस्थान केले. त्यावेळी अनेक मंगल शकून झाले. ॥ ४ ॥

दोहा—सुर प्रसून बरषहिं हरषि करहिं अपछरा गान ।

चले अवधपति अवधपुर मुदित बजाइ निसान ॥ ३३९ ॥

देव आनंदित होऊन फुले उधळू लागले आणि अप्सरा गाऊ लागल्या. अयोध्यापती दशरथ नगारे वाजवून आनंदाने अयोध्येला निघाले. ॥ ३३९ ॥

नृप करि बिनय महाजन फेरे । सादर सकल मागने टेरे ॥

भूषन बसन बाजि गज दीन्हे । प्रेम पोषि ठाढ़े सब कीन्हे ॥

राजा दशरथांनी सर्व प्रतिष्ठित मंडळींना विनंती करुन परत पाठविले आणि सर्व याचकांना आदराने बोलाविले. त्यांना दागिने-कपडे, हत्ती-घोडे दिले आणि प्रेमाने वागून सर्वांना संपन्न व बलशाली केले. ॥ १ ॥

बार बार बिरिदावलि भाषी । फिरे सकल रामहि उर राखी ॥

बहुरि बहुरि कोसलपति कहहीं । जनकु प्रेमबस फिरै न चहहीं ॥

ते सर्व वारंवार राजांच्या कुलकीर्तीची वाखाणणी करीत श्रीरामचंद्रांना हृदयी धरुन परतले. कोशलाधीश राजा दशरथ परत जाण्यासाठी वारंवार सांगत होते, परंतु राजा जनक प्रेमवश झाल्यामुळे परतू इच्छित नव्हते. ॥ २ ॥

पुनि कह भूपति बचन सुहाए । फिरिअ महीस दूरि बड़ि आए ॥

राउ बहोरि उतरि भए ठाढ़े । प्रेम प्रबाह बिलोचन बाढ़े ॥

मग दशरथ म्हणाले, ‘ हे राजन, फार दूरवर आलात, आता परत जा.’ राजा दशरथ रथातून उतरुन उभे राहिले. त्यांच्या नेत्रांतून प्रेमाश्रू वाहू लागले. ॥ ३ ॥             

तब बिदेह बोले कर जोरी । बचन सनेह सुधॉं जनु बोरी ॥ 

करौं कवन बिधि बिनय बनाई । महाराज मोहि दीन्हि बड़ाई ॥

तेव्हा राजा जनक हात जोडून प्रेमरुपी अमृतात ओथंबलेले शब्द बोलले, ‘ मी आपल्याला कसे सांगू ? हे महाराज, तुम्ही मला मोठी थोरवी दिली आहे. ‘ ॥ ४ ॥

दोहा—कोसलपति समधी सजन सनमाने सब भॉंति ।

मिलनि परसपर बिनय अति प्रीति न हृदयँ समाति ॥ ३४० ॥

अयोध्यानाथ दशरथांनी आपल्या व्याह्यांना सर्व प्रकारे सन्मानित केले. त्यांच्या परस्पर भेटीमध्ये अत्यंत नम्रता होती आणि हृदयात न मावणारे प्रेम होते. ॥ ३४० ॥

मुनि मंडलिहि जनक सिरु नावा । आसिरबादु सबहि सन पावा ॥

सादर पुनि भेंटे जानाता । रुप सील गुन निधि सब भ्राता ॥

जनकांनी मुनींच्या पुढे मस्तक नमविले आणि सर्वांचे आशीर्वाद प्राप्त केले. नंतर आदराने ते रुप, शील व गुण संपन्न आपल्या जावयांना भेटले. ॥ १ ॥

जोरि पंकरुह पानि सुहाए । बोले बचन प्रेम जनु जाए ॥

राम करौं केहि भॉंति प्रसंसा । मुनि महेस मन मानस हंसा ॥

आणि सुंदर कर-कमल जोडून प्रेमोत्पन्न शब्द बोलले, ‘ हे राम, मी कशा प्रकारे तुमची स्तुती करु ? तुम्ही मुनींच्या आणि महादेवांच्या मनरुपी मानस सरोवरातील हंस आहात. ॥ २ ॥

करहिं जोग जोगी जेहि लागी । कोहु मोहु ममता मदु त्यागी ॥

ब्यापकु ब्रह्मु अलखु अबिनासी । चिदानंदु निरगुन गुनरासी ॥

योगिजन क्रोध, मोह, ममता आणि मद यांचा त्याग करुन ज्यांच्यासाठी योगसाधन करतात, जे सर्वव्यापक, ब्रह्म, अव्यक्त, अविनाशी, चिदानंद, निर्गुण आणि गुणांचे निधान आहेत. ॥ ३ ॥

मन समेत जेहि जान न बानी । तरकि न सकहिं सकल अनुमानी ॥

महिमा निगमु नेति कहि कहई । जो तिहुँ काल एकरस रहई ॥

मनासह वाणी ज्यांना जाणत नाही आणि सर्वजण ज्यांच्याविषयी फक्त अनुमानच करतात, कोणताही तर्क करु शकत नाहीत, ज्यांचा महिमा वेद ‘ नेति नेति ‘ म्हणून वर्णन करतात आणि जे सच्चिदानंद तिन्ही कालांमध्ये एकरस, सर्वदा आणि सर्वथा निर्विकार असतात; ॥ ४ ॥

दोहा—नयन बिषय मो कहुँ भयउ सो समस्त सुख मूल ।

सबइ लाभु जग जीव कहँ भएँ ईसु अनुकूल ॥ ३४१ ॥

तेच सर्व सुखांचे मूळ असलेले तुम्ही माझ्या नेत्रांना दिसू शकला. ईश्र्वर अनुकूल असल्यावर जगात जिवाला लाभच लाभ मिळतो. ॥ ३४१ ॥      

सबहि भॉंति मोहि दीन्हि बड़ाई । निज जन जानि लीन्ह अपनाई ॥

होहिं सहस दस सारद सेषा । करहिं कलप कोटिक भरि लेखा ॥

तुम्ही मला सर्व प्रकारे मोठेपण दिले आणि आपला समजून आपला बनविले. जरी दहा हजार सरस्वती व शेष असलेले आणि ते  कोट्यावधी कल्पांपर्यंत गणना करीत राहिले, ॥ १ ॥

मोर भाग्य राउर गुन गाथा । कहि न सिराहिं सुनहु रघुनाथा ॥

मैं कछु कहउँ एक बल मोरें । तुम्ह रीझहु सनेह सुठि थोरें ॥

तरीही हे रघुनाथा, माझे सद्भाग्य आणि तुमच्या गुणांची कथा पूर्ण होऊ शकत नाही. मी जे काही सांगत आहे, ते फक्त एवढ्याच एका बळावर की, तुम्ही अत्यंत थोड्याशा प्रेमाने प्रसन्न होता. ॥ २ ॥

बार बार मागउँ कर जोरें । मनु परिहरै चरन जनि भोरे ॥

सुनि बर बचन प्रेम जनु पोषे । पूरनकाम रामु परितोषे ॥

मी वारंवार हात जोडून हे मागतो की, माझ्या मनाने चुकूनही तुमचे चरण सोडू नयेत.’ जनकांची ही श्रेष्ठ प्रेमपूर्ण वचने ऐकून पूर्णकाम श्रीराम संतुष्ट झाले. ॥ ३ ॥

करि बर बिनय ससुर सनमाने । पितु कौसिक बसिष्ठ सम जाने ॥

बिनती बहुरि भरत सन कीन्ही । मिलि सप्रेम पुनि आसिष दीन्ही ॥

त्यांनी सुंदर शब्दांत विनंती करुन पिता दशरथ, गुरु 

विश्र्वामित्र व कुलगुरु वसिष्ठांसमान मानून श्वशुर जनक

 यांचा सन्मान केला. नंतर जनकांनी भरताला तसेच

 सांगितले आणि प्रेमाने भेटून त्याला आशीर्वाद दिले. ॥ ४

 ॥

Custom Search