Monday, September 30, 2013

Gurucharitra Adhyay 16 गुरुचरित्र अध्याय १६

Gurucharitra Adhyay 16 
Gurucharitra Adhyay 16 is in Marathi. In this Adhyay Guru NrusinhaSaraswati is telling the importance of Guru to a Brahman muni. Here he tells a story of Dhoumya Rushi- the Guru and his three disciples Aaruni, Baida and Upamanyu. Every Guru always takes a test of his disciples whether they really are interested in learning/knowledge. In these old days it was a practice to judge the disciple’s earnest desire for acquiring knowledge. If disciple is found lazy, not so keen to learn then no knowledge was imparted to them. So here in this Adhyay 16 the importance of Guru is told. 


गुरुचरित्र अध्याय १६  
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥ 
विनवी शिष्य नामांकित । सिद्धासी असे पुसत । 
सांगा स्वामी वृतांत । गुरुचरित्र विस्तारुनि ॥ १ ॥ 
शिष्य समस्त गेले यात्रेसी । राहिले कोण गुरुपाशीं । 
पुढें कथा वर्तली कैसी । विस्तारावें दातारा ॥ २ ॥ 
ऐकोनि शिष्याची वाणी । संतोषी झाले सिद्ध मुनि । 
धन्य धन्य शिष्या शिरोमणि । गुरुभक्ता नामधारका ॥ ३ ॥ 
अविद्यामायासुषुप्तींत । निजले होतें माझे चित्त । 
तुजकरितां जाहले चेत । ज्ञानज्योति-उदय मज ॥ ४ ॥ 
तूंचि माझा प्राणसखा । ऐक शिष्या नामधारका । 
तुजकरितां जोडलों सुखा । गुरुचरित्र आठवलें ॥ ५ ॥ 
अज्ञानतिमिरउष्णांत । पीडोनि आलों कष्टत । 
सुधामृतसागरांत । तुवां मातें लोटिलें ॥ ६ ॥ 
तुवां केले उपकारासी । संतुष्ट झालो मानसीं । 
पुत्रपौत्रीं तूं नांदसी । दैन्य नाहीं तुझे घरीं ॥ ७ ॥ 
गुरुकृपेचा तूं बाळक । तुज मानिती सकळ लोक । 
संदेह न करी घे भाक । अष्टैश्र्वर्ये नांदसी ॥ ८ ॥ 
गुरुचरित्रकामधेनु । सांगेन तुज विस्तारुनु । 
श्रीगुरु राहिले गौप्ये होऊन । वैजनाथसंनिधेसी ॥ ९ ॥ 
समस्त शिष्य तीर्थेसी । स्वामीनिरोपें गेले परियेसीं । 
होतों आपण गुरुपाशी । सेवा करीत अनुक्रमे ॥ १० ॥ 
संवत्सर एक तया स्थानीं । होते गौप्य श्रीगुरु मुनि । 
अंबा आरोग्यभवानी । स्थान बरवें मनोहर ॥ ११ ॥ 
असतां तेथे वर्तमानी । आला ब्राह्मण एक मुनि । 
श्रीगुरुतें देखोनि । नमन करी भक्तिभावें ॥ १२ ॥ 
माथा ठेवूनि चरणांवरी । स्तोत्र करी परोपरी । 
स्वामी मातें तारीं तारीं । अज्ञानसागरी बुडालो ॥ १३ ॥ 
तप करितों बहु दिवस । स्थिर नव्हे गा मानस । 
याचि कारणें ज्ञानास । न दिसे मार्ग आपणातें ॥ १४ ॥ 
ज्ञानाविणें तापसा । वृथा होती सायास । 
तुम्हां देखतां मानसा । हर्ष झाला आजि मज ॥ १५ ॥ 
गुरुची सेवा बहुत दिवस । केली नाहीं सायासें । 
याचिकारणें मानस । स्थिर नव्हे स्वामिया ॥ १६ ॥ 
तूं तारक विश्र्वासी । जगद्गुरु तूंचि होसी । 
उपदेश करावा आम्हांसी । ज्ञान होय त्वरितेसी ॥ १७ ॥ 
ऐकोनि मुनीचे वचन । श्रीगुरु पुसती हांसोन । 
जाहलासि तूं केवीं मुनि । गुरुविणें सांग मज ॥ १८ ॥ 
ऐसे म्हणतां श्रीगुरुमूर्ति । मुनीच्या डोळां अश्रुपाती । 
दुःख दाटले अपरमिति । ऐक स्वामी गुरुराया ॥ १९ ॥ 
गुरु होता आपणासि एक । अतिनिष्ठुर त्याचें वाक्य । 
मातें गांजिले अनेक । अकृत्य सेवा सांगे मज ॥ २० ॥ 
न सांगे वेदशास्त्र आपण । तर्कभाष्यादि व्याकरण । 
म्हणे तुझें अंतःकरण । स्थिर नव्हे अद्यापि ॥ २१ ॥ 
म्हणोनि सांगे आणिके कांहीं । आपुलें मन स्थिर नाहीं । 
करी त्याचे बोल वायी । आणिक कोप करी मज ॥ २२ ॥ 
येणेंपरी बहुत दिवशीं । होतों तया गुरुपाशी । 
बोले मातें निष्ठुरेसी । कोपोनि आलों तयावरी ॥ २३ ॥ 
ऐकोनि तयाचें वचन । श्रीगुरुमूर्ति हास्यवदन । 
म्हणती ऐकें ब्राह्मणा । आत्मघातकी तूंचि होसी ॥ २४ ॥ 
एखादा मूर्ख आपुले घरीं । मळ विसर्जी देव्हारीं । 
आपुले अदृष्ट ऐसेपरी । म्हणोनि सांगे सकळिकां ॥ २५ ॥ 
तैसे तुझें अंतःकरण । आपुलें नासिक छेदून । 
पुढिल्यातें अपशकुन । करुनि रहासी तूंचि एक ॥ २६ ॥ 
न विचारिसी आपुले गुण । तूंतें कैचे होय ज्ञान । 
गुरुद्रोही तूंचि जाण । अल्पबुद्धि परियेसा ॥ २७ ॥ 
आपुले गुरुचे गुणदोष । सदा उच्चार करिसी हर्षें । 
ज्ञान कैंचे होय मानस । स्थिर होय केवीं आतां ॥ २८ ॥ 
जवळी असतां निधानु । कां हिंडावें रानोरानु । 
गुरु असतां कामधेनु । वंचूनि आलासि आम्हांजवळी ॥ २९ ॥ 
गुरुद्रोही कवण नर । त्यासी नाही इह पर । 
ज्ञान कैंचे होय पुरें । तया दिवांधकासी ॥ ३० ॥ 
जो जाणे गुरुची सोय । त्यासी सर्व ज्ञान होय । 
वेदशास्र सर्व होये । गुरु संतुष्ट होतांचि ॥ ३१ ॥ 
संतुष्टवितां श्रीगुरुसी । अष्टसिद्धि आपुले वशी । 
क्षण न लागतां परियेसीं । वेदशास्र त्यासी साध्य ॥ ३२ ॥ 
ऐकोनि श्रीगुरुचें वचन । माथा श्रीगुरुचरणीं ठेवून । 
विनवीतसे कर जोडून । करुणावचनेंकरुनियां ॥ ३३ ॥ 
जय जया जगद्गुरु । निर्गुण तूं निर्विकारु । 
ज्ञानसागर अपरांपरु । उद्धरावें आपणातें ॥ ३४ ॥ 
अज्ञानमाया वेष्टोन । नेणे गुरु कैसा कवण । 
सांगा स्वामी प्रकाशोन । ज्ञान होय आपणासी ॥ ३५ ॥ 
कैसा गुरु ओळखावा । कोणेपरी आहे सेवा । 
प्रकाश करोनि सांगावा । विश्ववंद्य गुरुमूर्ति ॥ ३६ ॥ 
जेणें माझे मन स्थिरु । होऊनि ओळखे सोयगुरु । 
तैसा करणें उपकारु । म्हणोनि चरणीं लागला ॥ ३७ ॥ 
करुणावचन ऐकोनि । श्रीगुरुनाथ संतोषोनि । 
सांगताति विस्तारोनि । गुरुसेवाविधान ॥ ३८ ॥ 
श्रीगुरु म्हणती ऐक मुनि । गुरु म्हणजे जनकजननी । 
उपदेशकर्ता आहे कोणी । तोचि जाण परम गुरु ॥ ३९ ॥ 
गुरु विरिंचि हर जाण । स्वरुप तोचि नारायण । 
मन करुनि निर्वाण । सेवा करावी भक्तीनें ॥ ४० ॥ 
यदर्थी कथा एक । सांगो आम्ही तत्पर ऐक । 
आदिपर्वी असे निक । गुरुसेवा भक्तिभावें ॥ ४१ ॥ 
द्वापारांतीं परियेसीं । विप्र एक धौम्य्रऋषी । 
तिघे शिष्य होते त्यासी । वेदाभ्यास करावया ॥ ४२ ॥ 
एक ' आरुणी पांचाळ ' । दुसरा ' बैद ' केवळ । 
तिसरा ' उपमन्यु ' बाळ । सेवा करिती विद्येलागीं ॥ ४३ ॥ 
पूर्वी गुरुची ऐसी रीति । शिष्याकरवीं सेवा घेती । 
अंतःकरण त्याचें पहाती । निर्वाणवरी शिष्याचें ॥ ४४ ॥ 
पाहोनियां अंतःकरण । असे भक्ति निर्वाण । 
कृपा करिती तत्क्षण । मनकामना पुरविती ॥ ४५ ॥ 
ऐसा धौम्यमुनि भला । तया आरुणी-पांचाळा । 
एके दिवशीं निरोप दिल्हा । ऐक द्विजा एकचित्तें ॥ ४६॥ 
शिष्यासी म्हणे धौम्यमुनि । आजि तुवां जावोनि रानीं । 
वृत्तीसी न्यावें तटाकपाणी । जंववरी होय तृप्त भूमि ॥ ४७ ॥ 
असे वृ्त्ति तळें खालीं । तेथे पेरिली असे साळी । 
तेथें नेवोनि उदक घालीं । शीघ्र म्हणे शिष्यासी ॥ ४८ ॥ 
ऐसा गुरुचा निरोप होतां । गेला शिष्य धांवत । 
तटाक असे पाहतां । कालवा थोर वहातसे ॥ ४९ ॥ 
जेथें उदक असे वहात । अतिदरारा गर्जत । 
वृत्तिभूमि उन्नत । उदक केवीं चढों पाहे ॥ ५० ॥ 
म्हणे आतां काय करुं । कोपतील मातें श्रीगुरु । 
उदक जात असे दरारु । केवीं बांधू म्हणतसे ॥ ५१ ॥ 
आणूनियां शिळा दगड । बांधिता जाहला उदका आड । 
पाणी जात असे धडाड । जाती पाषाण वाहोनियां ॥ ५२ ॥ 
प्रयत्न करी नानापरी । कांहीं केलिया न चढे वारी । 
म्हणे देवा श्रीहरि । काय करुं म्हणतसे ॥ ५३ ॥ 
मग मनीं विचार करी । गुरुचें शेती न चढे वारी । 
प्राण त्याजीन निर्धारीं । गुरुचे वृत्तीनिमित्त ॥ ५४ ॥ 
निश्र्चय करुनि मानसीं । मनीं ध्याई श्रीगुरुसी । 
म्हणे आतां उपाय यासी । योजूनि यत्न करावा ॥ ५५ ॥ 
घालितां उदकप्रवाहांत । जाती पाषाण वहात । 
आपण आड पडों म्हणत । निर्धारिले तया वेळी ॥ ५६ ॥ 
दोन्ही हातीं धरी दरडी । पाय टेकी दुसरेकडी । 
झाला आपण उदकाआड । मनी श्रीगुरुसी ध्यातसे ॥ ५७ ॥ 
ऐसा शिष्यशिरोमणि । निर्वाण मन करितांक्षणी । 
वृत्तीकडे गेले पाणी । प्रवाहाचे अर्ध देखा ॥ ५८ ॥ 
अर्ध पाणी जैसें तैसे । वाहतसे नित्यसरिसें । 
तयामध्ये शिष्य संतोषे । बुडाला असे अवधारा ॥ ५९ ॥ 
ऐसा शिष्य तया स्थानीं । बुडाला असे प्रवाहपाणी । 
गुरुची वृत्ती जहली धणी । उदकपूर्ण परियेसा ॥ ६० ॥ 
त्याचा गुरु धौम्यमुनि । विचार करी आपुले मनीं । 
दिवस गेला अस्तमानीं । अद्या शिष्य न ये म्हणे ॥ ६१ ॥ 
ऐसें आपण विचारीत । गेला आपुले वृत्तींत । 
जाहले असे उदक बहुत । न देखे शिष्य तया स्थानीं ॥ ६२ ॥ 
म्हणे शिष्या काय जाहले । किंवा भक्षिले व्याघ्रव्याळे । 
उदकानिमित्त कष्ट केले । कोठे असे म्हणतसे ॥ ६३ ॥ 
ऐसे मनी विचारीत । उंच स्वरे पाचारीत । 
अरे शिष्या सखया म्हणत । प्रेमभावे बोलावी ॥ ६४ ॥ 
येणेंपरी करुणावचनीं । पाचारीतसे धौम्यमुनीं । 
शब्द पडे शिष्यकानीं । तेथूनि मग निघाला ॥ ६५ ॥ 
येवोनियां श्रीगुरुसी । नमन केलें भावेसीं । 
धौम्यमुनीं महाहर्षी । आलिंगोनि आश्र्वासिलें ॥ ६६ ॥ 
वर दिधला तया वेळी । ऐक शिष्या स्तोममौळी । 
तूंते विद्या आली सकळी । वेदशास्रादि व्याकरण ॥ ६७ ॥ 
ऐसें म्हणतां तत्क्षणीं । झाला विद्यावंत ज्ञानी । 
लागतसे गुरुचरणीं । भक्तिभावेंकरुनियां ॥ ६८ ॥ 
कृपानिधि धौम्यमुनि । आपुले आश्रमा नेऊनि । 
निरोप दिल्हा संतोषोनि । विवाहादि आतां करी म्हणे ॥ ६९ ॥ 
निरोप घेऊनि शिष्यराणा । गेला आपुले स्थाना । 
आणिक दोघे शिष्य जाणा । होते तया गुरुजवळी ॥ ७० ॥ 
दुसरा शिष्य ' बैद ' जाणा । गुरुची करी शुश्रूषणा । 
त्याचे पहावया अंतःकरणा । धौम्य गुरु म्हणतसे ॥ ७१ ॥ 
धौम्य म्हणे शिष्यासी । सांगेन एक तुजसी । 
तुवां जाऊनि अहर्निशी । वृत्ति आमुची रक्षिजे ॥ ७२ ॥ 
रक्षूनियां वृत्तीसी । आणावे धान्य घरासी । 
ऐसे म्हणतां महाहर्षी । गेला तया वृत्तीकडे ॥ ७३ ॥ 
वृत्ति पिके जंववरी । अहोरात्रीं कष्ट करी । 
राशी होतां अवसरीं । आला आपुले गुरुपाशीं ॥ ७४ ॥ 
सांगता जाहला श्रीगुरुसी । म्हणे व्रीही भरले राशीं । 
आतां आणावे घरासी । काय निरोप म्हणतसे ॥ ७५ ॥ 
मग म्हणे धौम्यमुनि । बा रे शिष्या शिरोमणि । 
कष्ट केले बहुत रानीं । आतां धान्य आणावें ॥ ७६ ॥ 
म्हणोनि देती एक गाडा । तया जुंपोनि एक रेडा । 
गुरु म्हणे जावें पुढा । शीघ्र यावे म्हणतसे ॥ ७७ ॥ 
एकीकडे जुंपी रेडा । आपण ओढी दुसरीकडा । 
येणेपरि घेवोनि गाडा । आला तया वृत्तीजवळी ॥ ७८ ॥ 
दोनी खंडी साळीसी । भरी शिष्य गाडियासी । 
एकीकडे रेडियासी । जुंपोनि जोडी आपण देखा ॥ ७९ ॥ 
रेडा चाले शीघ्रेसी । आपण न ये तयासरसी । 
मग आपुले कंठासी । बांधितां झाला जूं देखा ॥ ८० ॥ 
सत्राणे तयासरसी । चालत अला मार्गासी । 
रुतला रेडा चिखलेसीं । आपुले गळां ओढीतसे ॥ ८१ ॥ 
चिखलीं रुतला रेडा म्हणोनि । चिंता करी बहु मनीं । 
आपण ओढी सत्राणी । गळां फांस पडे जैसा ॥ ८२ ॥ 
सोडूनियां रेडियासी । काढिलें शिष्य गाडियासी । 
ओढितां आपुलें गळा फांसी । पडूनि प्राण त्यजूं पाहे ॥ ८३ ॥ 
इतुकें होता निर्वाणीं । सन्मुख पातला धौम्यमुनि । 
त्या शिष्यातें पाहोनि नयनीं । कृपा अधिक उपजली ॥ ८४ ॥ 
सोडूनियां शिष्यांते । आलिंगोनि करुणाभरितें । 
वर दिधला अभिमते । संपन्न होसी वेदशास्री ॥ ८५ ॥ 
वर देतां तत्क्षणेसीं । सर्व विद्या आली त्यासी । 
निरोप घेऊनियां घरासी । गेला शिष्य परियेसा ॥ ८६ ॥ 
तिसरा शिष्य उपमन्यु । सेवेविषयीं महानिपुण । 
गुरुची सेवा-शुषूषण । बहु करी परियेसा ॥ ८७ ॥ 
त्यासी व्हावा बहुत आहार । म्हणोनि विद्या नोहे स्थिर । 
त्यासी विचार करीत तो गुरु । यांते करावा उपाय एक ॥ ८८ ॥ 
त्यासी म्हणे धौम्यमुनि । तुज सांगतो म्हणोनि । 
नित्य गुरें नेऊनि रानीं । रक्षण करी तृणचरे ॥ ८९ ॥ 
ऐसे म्हणतां गुरुमुनि । नमन करी त्याचे चरणी । 
गुरें नेऊनियां रानीं । चारवीत बहुवस ॥ ९० ॥ 
क्षुधा लागतां आपणासी । शीघ्र आणिली घरासी । 
कोपें गुरु तयासी । म्हणे शीघ्र येतोसि कां रे ॥ ९१ ॥ 
सूर्य जाय अस्तमानीं । तंववरी राखी गुरें रानी । 
येणेपरी प्रतिदिनीं । वर्तावें तुवां म्हणतसे ॥ ९२ ॥ 
अंगीकारोनि शिष्यराणा । गुरें घेवोनि गेला राना । 
क्षुधाक्रांत होऊनि जाणा । चिंतीतसे श्रीगुरुसी ॥ ९३ ॥ 
चरतीं गुरें नदीतीरी । आपण तेथें स्नान करी । 
तयाजवळी घरें चारी । असती विप्रआश्रम तेथे ॥ ९४ ॥ 
जाऊनियां तया स्थाना । भिक्षा मागे परिपूर्ण । 
भोजन करी सावधान । गोधन रक्षी येणेपरी ॥ ९५ ॥ 
येणेंपरी प्रतिदिवशी । रक्षूनि आणी गुरें निशीं । 
वर्ततां ऐसे येरे दिवशीं । पुसता झाला धौम्यमुनि ॥ ९६ ॥ 
गुरु म्हणे शिष्यासी । तूं नित्य उपवासी । 
तुझा देह पुष्टीसी । कवणेपरी होतसे ॥ ९७ ॥ 
ऐकोनि श्रीगुरुचें वचन । सांगे शिष्य उपमन्य । 
 भिक्षा करितो प्रतिदिन । विप्रांघरीं तेथे देखा ॥ ९८ ॥ 
भोजन करुनि प्रतिदिवसीं । गुरें घेवोनि येतों निशीं । 
श्रीगुरु म्हणती तयासी । आम्हां सांडूनि केवी भुक्ती ॥ ९९ ॥ 
भिक्षा मागोनि घरासी । आणोनि द्यावी प्रतिदिवसीं । 
मागुती जावें गुरांपाशीं । घेऊनि यावें निशिकाळीं ॥ १०० ॥ 
गुरुनिरोपें येरे दिवशी । गुरे नेऊनि रानासी । 
मागे भिक्षा नित्य जैसी । नेऊनि दिधली घरांत ॥ १०१ ॥ 
घरीं त्यासी भोजन । कधी नव्हे परिपूर्ण । 
पुनरपि जाई तया स्थाना । भिक्षा करुनि जेवीतसे ॥ १०२ ॥ 
नित्य भिक्षा वेळां दोनी । पहिली भिक्षा देवोनि सदनीं । 
दुसरी आपण भक्षूनि । काळ ऐसा कंठीतसे ॥ १०३ ॥ 
येणेपरी किंचित्काळ । वर्ततां जाहला महास्थूळ । 
एके दिवशी गुरु कृपाळ । पुसतसे शिष्यातें ॥ १०४ ॥ 
शिष्य सांगे वृत्तांत । जेणें आपुली क्षुधा शमत । 
नित्य भिक्षा मागत । वेळ दोनी म्हणतसे ॥ १०५ ॥ 
एक वेळ घरासी । आणोनि देतों प्रतिदिवसीं । 
भिक्षा दुसरे खेपेसी । करितों भोजन आपण ॥ १०६ ॥ 
ऐसें म्हणतां धौम्यमुनि । तया शिष्यावरी कोपोनि । 
म्हणे भिक्षा वेळ दोनी । आणूनि घरीं देईं पां ॥ १०७ ॥ 
गुरुनिरोपे जेणेपरी । दोनी भिक्षा आणूनि घरी । 
देता जाहला प्रीतिकरीं । मनीं क्लेश न करीच ॥ १०८ ॥ 
गुरेंसहित रानांत । असे शिष्य क्षुधाक्रांत । 
गोवत्स होतें स्तन पीत । देखता जाहला तयासी ॥ १०९ ॥ 
स्तन पीतां वांसुरासी । उच्छिष्ट गळे संधीसी । 
वायां जातें भूमीसी । म्हणोनि आपण जवळी गेला ॥ ११० ॥ 
आपण असे क्षुधाक्रांत । म्हणोनि गेला धांवत ॥ १११ ॥ 
ऐसें क्षीरपान करीं । घेऊनि आपुलें उदर भरी । 
दोनी वेळ भिक्षा घरीं । देतसे भावभक्तीनें ॥ ११२ ॥ 
अधिक पुष्ट जाहला त्याणें । म्हणे गुरु अवलोकून । 
पहा हो याचें शरीरलक्षण । कैसा स्थूळ होतसे ॥ ११३ ॥ 
मागुती पुसे तयासी । कवणेपरी पुष्ट होसी । 
सांगे आपुलेवृत्तांतासी । उच्छिष्ट क्षिर पान करितो ॥ ११४ ॥ 
ऐकोनि म्हणे शिष्यासी । मतिहीन होय उच्छिष्टेसी ।
दोष असे बहुवसी । भक्षूं नको आजिचेनि ॥ ११५ ॥ 
भक्षूं नको म्हणे गुरु । नित्य नाही तया आहारु । 
दुसरे दिवशीं म्हणे येरु । काय करुं म्हणतसे ॥ ११६ ॥ 
येणेपरी गुरेंसहित । जात होता रानांत । 
गळत होतें क्षीर बहुत । एका रुईचे झाडासी ॥ ११७ ॥ 
म्हणे बरवें असे क्षीर । उच्छिष्ट नव्हे निर्धार । 
पान करुं धणीवर । तंव भरिलें अक्षियांते ॥ ११८ ॥ 
पानें तोडूनि कुसरी । तयामध्यें क्षीर भरी । 
 घेत होता धणीवरी । तंव भरिलें अक्षियांते ॥ ११९ ॥ 
तेणें गेले नेत्र दोनी । हिंडतसे रानोवनीं । 
गुरे न दिसती नयनीं । म्हणोनि चिंता करीतसे ॥ १२० ॥ 
काष्ट नाही अक्षिहीन । करीतसे चिंता गोधना । 
गुरें पाहों जातां राना । पडिला एका आडांत ॥ १२१ ॥ 
पडोनियां आडांत । चिंता करी तो अत्यंत । 
आतां गुरें गेलीं सत्य । बोल गुरुचा आला मज ॥ १२२ ॥ 
पडिला शिष्य तया स्थानीं । दिवस गेला अस्तमानीं । 
चिंता करी धौम्यमुनि । अजून शिष्य न येचि कां ॥ १२३ ॥ 
म्हणोनि गेला रानासी । देखे तेथें गोधनासी । 
शिष्य नाहीं म्हणोनि क्लेशी । दीर्घस्वरे पाचारी ॥ १२४ ॥ 
पाचारितां धौम्यमुनि । ध्वनि पडला शिष्यकानीं । 
प्रत्योत्तर देतांक्षणी । जवळी गेला कृपाळू ॥ १२५ ॥ 
ऐकोनियां वृतांत । उपजे कृपा अत्यंत । 
अश्विनी देवा स्तवीं म्हणत । निरोप दिधला तये वेळी ॥ १२६ ॥ 
निरोप देतां तये क्षणी । अश्विनी देवता ध्याय मनीं । 
दृष्टि आली दोनी नयनी । आला श्रीगुरुसन्मुखेसीं ॥ १२७ ॥ 
येवोनि श्रीगुरुसी । नमन केलें भक्तीसीं । 
स्तुति केली बहुवसी । शिष्योत्तमे तये वेळीं ॥ १२८ ॥ 
संतोषोनि धौम्यमुनि । तया शिष्या आलिंगोनि । 
म्हणे शिष्या शिरोमणी । तुष्टलो तुझ्या भक्तीसी ॥ १२९ ॥ 
प्रसन्न होऊनि शिष्यासी । हस्त स्पर्शीं मस्तकेसी । 
वेदशास्रदि त्तक्षणेसी । आली तया शिष्यातें ॥ १३० ॥ 
गुरु म्हणे शिष्यासी । जावें आपुले घरासी । 
विवाहादि करुनि सुखेसी । नांदत ऐस म्हणतसे ॥ १३१ ॥ 
होईल तुझी बहु कीर्ति । शिष्य होतील तुज अत्यंती । 
' उत्तंक ' नाम विख्याति । शिष्य तुझा परियेसीं ॥ १३२ ॥ 
तोचि तुझ्या दक्षिणेसी । आणील कुंडलें परियेसी । 
जिंकोनियां शेषासी । किर्तिवंत होईल ॥ १३३ ॥ 
जन्मेजय रायासी । तोच करील उपदेशी । 
मारवील समस्त सर्पांसी । याग करुनि परियेसा ॥ १३४ ॥ 
तोचि उत्तंक जाऊन । पुढें केला सर्पयज्ञ । 
जन्मेजयातें प्रेरुन । समस्त सर्प मारविले ॥ १३५ ॥ 
ख्याति जाहली त्रिभुवनांत । तक्षक आणिला इंद्रासहित । 
गुरुकृपेचे सामर्थ्य । ऐसे असे परियेसा ॥ १३६ ॥ 
जो नर असेल गुरुदूषक । त्यासी कैंचा परलोक । 
अंतीं होय कुंभीपाक । गुरुद्रोह-पातक्यासी ॥ १३७ ॥ 
संतुष्ट करितां गुरुसी । काय न साधे तयासी । 
वेदशास्र तयासी । लाधे क्षण न लागतां ॥ १३८ ॥ 
ऐसें तूं जाणोनि मानसी । वृथा हिंडसी अविद्येसीं । 
जावें आपुले गुरुपाशीं । तोचि तुज तारील सत्य ॥ १३९ ॥ 
त्याचें मन संतुष्टवितां । तुज मंत्र साध्य तत्त्वता । 
मन करुनि सुनिश्र्चिता । त्वरित जाईं म्हणितलें ॥ १४० ॥ 
ऐसा श्रीगुरु निरोप देतां । विप्र जाहला अतिज्ञाता । 
चरणांवरी ठेवूनि माथा । विनवीतसे तया वेळी ॥ १४१ ॥ 
जय जया गुरुमूर्ति । तूंचि साधन परमार्थी । 
मातें निरोपिलें प्रीतीं । तत्तवबोध कृपेनें ॥ १४२ ॥ 
गुरुद्रोही आपण सत्य । अपराध घडले मज बहुत । 
गुरुचें दुखविलें चित्त । आतां केवीं संतुष्टवावें ॥ १४३ ॥ 
सुवर्णादि लोह सकळ । भिन्न होतां सांधवेल । 
भिन्न होतां मुक्ताफळ । केवीं पुन्हा ऐक्य होय ॥ १४४ ॥ 
अंतःकरण भिन्न होतां । प्रयास असे ऐक्य करितां । 
ऐसे माझे मन पतित । काय उपयोग जीवूनि ॥ १४५ ॥ 
ऐसे शरिर माझे द्रोही । काय उपयोग वांचून पाहीं । 
जीवित्वाची वासना नाहीं । प्राण त्यजीन गुरुप्रति ॥ १४६ ॥ 
ऐसेपरि श्रीगुरुसी । विनवितो ब्राह्मण हर्षी । 
नमूनि निघे वैराग्येसीं । निश्र्चय केला प्राण त्यजूं ॥ १४७ ॥ 
अनुतप्त जाहला तो ब्राह्मण । निर्मळ जाहलें अंतःकरण । 
अग्नि लागतां जैसे तृण । भस्म होय तत्क्षणीं ॥ १४८ ॥ 
जैसा कापूरराशीस । वन्ही लागतां परियेसीं । 
जळोनि जाय त्वरितेसी । तैसे तयासी जहालें ॥ १४९ ॥ 
याकारणें पापासी । अनुतप्त होतां मानसीं । 
क्षालण होय त्वरितेसी । शतजन्मींचे पाप जाय ॥ १५० ॥ 
निर्वाणरुपें द्विजवर । निघाला त्यजूं कलेवर । 
ओळखोनियां जगद्गुरु । पाचारिती तयावेळी ॥ १५१ ॥ 
बोलावोनि ब्राह्मणासी । निरोप देती कृपेसीं । 
 न करी चिंता तूं मानसी । गेले तुझे दुरितदोष ॥ १५२ ॥ 
वैराग्य उपजले तुझ्या मनीं । दुष्कृतें गेली जळोनि । 
एकचित्त करुनि मनी । स्मरें आपुले गुरुचरण ॥ १५३ ॥ 
तये वेळी श्रीगुरुसी । नमन केले चरणासी । 
जगद्गुरु तूंचि होसी । त्रिमूर्तीचा अवतार ॥ १५४ ॥ 
तुझी कृपा होय जरी । पापें कैची या शरीरीं । 
उदय होतां भास्करीं । अंधकार राहे केवी ॥ १५५ ॥ 
ऐसेपरि श्रीगुरुसी । स्तुति करी तो भक्तीसी । 
रोमांचळ उठती हर्षी । सद्गदित कंठ जाहला ॥ १५६ ॥ 
निर्मळ मानसी तयावेळी । माथा ठेवी चरणकमळी । 
विनवीतसे करुणाबहाळी । म्हणे तारीं तारीं श्रीगुरुमूर्ति ॥ १५७ ॥ 
निर्वाण देखोनि अंतःकरण । प्रसन्न जाहला श्रीगुरु आपण । 
मस्तकीं ठेविती कर दक्षिण । तया ब्राह्मणासी परियेसा ॥ १५८ ॥ 
परीस लागतां लोहासी । सुवर्ण होय बावनकसी । 
तैसे तया द्विजवरासी । ज्ञान जाहलें परियेसा ॥ १५९ ॥ 
वेदशास्रादि तात्काळी । मंत्रशास्रे आलीं सकळीं । 
प्रसन्न जहाला चंद्रमौळी । काय सांगूं दैव त्या द्विजाचें ॥ १६० ॥ 
आनंद जाहला ब्राह्मणासी । श्रीगुरु निरोपिती तयासी । 
आमुचें वाक्य तूं परियेसीं । जाय त्वरित आपुले गुरुपाशी ॥ १६१ ॥ 
जावोनियां गुरुपाशी । नमन करी भावेसीं । 
संतोषी होईल भरंवसीं । तोचि आपण सत्य मानीं ॥ १६२ ॥ 
ऐसेपरि श्रीगुरुमूर्ति । तया बाह्मणा संभाषिती । 
निरोप घेऊनियां त्वरिती । गेला आपल्या गुरुपाशीं ॥ १६३ ॥ 
निरोप देऊनि ब्राह्मणासी । श्रीगुरु निघाले परियेसीं । 
' भिल्लवडी ' ग्रामासी । आले भुवनेश्र्वरी-संनिध ॥ १६४ ॥ 
कृष्णापश्र्चिमतटाकेसी । औदुंबर वृक्ष परियेसीं । 
श्रीगुरु राहिले गुप्तेसी । एकचित्तें परियेसा ॥ १६५ ॥ 
सिद्ध म्हणे नामधारकासी । राहिले श्रीगुरु भिल्लवडीसी । 
महिमा जाहली बहुवसी । प्रख्यात तुज सांगेन ॥ १६६ ॥ 
म्हणोनि सरस्वतीगंगाधर । सांगे गुरुचरित्रविस्तार । 
ऐकतां होय मनोहर । सकळाभीष्टें साधती ॥ १६७ ॥ 
॥ इति श्रीगुरुचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने 
सिद्ध-नामधारकसंवादे गुरुशुश्रुषणमाहात्म्यवर्णनं 
नाम षोडशोऽध्यायः ॥ श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु ॥ श्रीगुरुदेवदत्त ॥ 
Gurucharitra Adhyay 16 
 गुरुचरित्र अध्याय १६


Custom Search

Monday, September 23, 2013

Nitya Pathachya Bechalis Ovya नित्य पाठाच्या बेचाळीस ओव्या

Nitya Pathachya Bechalis Ovya 
Nitya Pathachya Bechalis Ovya is in Marathi. Many families use to chant the ovyas every day. These ovyas are praise of God Shiva. God Shiva’s virtues are described. Many things done by God Shiva to protect other Gods, Rushies and people are described. There is a holy Pothi (book) known as “Shivlilamrut” which describes in detail about God Shiva., his virtues, his war against demons to protect/help people, rushies and gods. Finally there is a prayer address to God Shiva to remove the difficulties from the life and protect the reciter. 
नित्य पाठाच्या बेचाळीस ओव्या 
ॐ नमोजी अपरिमिता । आदि अनादि मायातीता । 
पूर्ण ब्रह्मानंदा शाश्र्वता । हेरंबतात जगद्गुरु ॥ १ ॥ 
ज्योतिर्मयस्वरुपा पुराणपुरुषा । अनादिसिद्धा आनंदवनविलासा । 
मायाचक्रचाळका अविनाशा । अनंतवेषा जगत्पते ॥ २ ॥ 
जयजय विरुपाक्षा पंचवदना । कर्माध्यक्षा शुद्धचैतन्या । 
मनोजदमनी मनमोहना । कर्ममोचका विश्र्वभरा ॥ ३ ॥ 
जेथे सर्वदा शिवस्मरण । तेथे भुक्ति मुक्ति आनंद कल्याण । 
नाना संकटें विघ्नें दारुण । न बाधती कालत्रयीं ॥ ४ ॥ 
संकेतें अथवा हास्येंकरुन । भलत्या मिषें घडो शिवस्मरण । 
न कळतां परिस लोहालागुन । झगटतां सुवर्ण करीतसे ॥ ५ ॥ 
न कळतां प्राशितां अमृत । अमर काया होय यथार्थ । 
औषध नेणतां भक्षित । परी रोग हरे तत्काळ ॥ ६ ॥ 
जय जय मंगलधामा । निजजनतारका आत्मारामा ।  
चराचरफलांकित कल्पद्रुमा । नामा अनामा अतीता ॥ ७ ॥ 
हिमाचलसुतामनरंजना । स्कंदजनका शफरीध्वजदहना । 
 ब्रह्मानंदा भाललोचना । भवभंजन महेश्र्वर ॥ ८ ॥ 
हे वामदेवा अघोरा । तत्पुरुषा ईशाना ईश्र्वरा । 
अर्धनारीनटेश्र्वरा । गिरिजारंगा गिरीशा ॥ ९ ॥ 
धराधरेंद्र मानससरोवरीं । तू शुद्ध मराळ क्रीडसी निर्धारीं । 
तव अपार गुणांसी परोपरी । सर्वदा वर्णिती आम्नाय ॥ १० ॥ 
न कळे तुझें आदिमध्यावसान । आपणचि सर्वकर्ता कारण । 
कोठें प्रगटशी याचें अनुमान । ठायीं न पडे ब्रह्मांदिका ॥ ११ ॥ 
जाणोनि भक्तांचे मानस । तेथेंचि प्रगटशी जगन्निवास । 
सर्वकाळ भक्तकार्यास । स्वांगे उडी घालिसी ॥ १२ ॥ 
' सदाशिव ' ही अक्षरें चारी । सदा उच्चारी ज्याची वैखरी । 
तो परमपावन संसारी । होऊनि तारी इतरांतें ॥ १३ ॥ 
बहुत शास्रवक्ते नर । प्रायश्र्चित्तांचा करितां विचार । 
 परी शिवनाम एक पवित्र । सर्व प्रायश्र्चित्तां आगळें ॥ १४ ॥ 
नामाचा महिमा अद्भुत । त्यावरी प्रदोषव्रत आचरत । 
 त्यासी सर्व सिद्धि प्राप्त होत । सत्य सत्य त्रिवाचा ॥ १५ ॥ 
जय जयाची पचंवदना । महापापद्रुमनिकृंतना । 
मदमत्सरकाननदहना । निरंजना भवहारका ॥ १६ ॥ 
हिमाद्रिजामाता गंगाधरा । सुहास्यवदना कर्पूरगौरा । 
पद्मनाभ मनरंजना त्रिनेत्रा । त्रिदोषशमना त्रिभुवनेशा ॥ १७ ॥ 
नीलग्रीवा अहिभूषणा । नंदिवाहना अंधकमर्दना । 
दक्षप्रजापतिमखभंजना । दानवदमना दयानिधे ॥ १८ ॥ 
जय जय किशोर चंद्रशेखरा । उर्वी धरेंद्रनंदिनीवरा । 
त्रिपुरमर्दना कैलासविहारा । तुझ्या लीला विचित्र ॥ १९ ॥ 
कोटि भानुतेजा अपरिमिता । विश्र्वव्यापका विश्र्वनाथा । 
समाधिप्रिया भूतादिनाथा । मूर्तामूर्तत्रयीमूर्ते ॥ २० ॥ 
परमानंदा परमपवित्रा । परात्परा पंचदशनेत्रा । 
पशुपते पयःफेनगात्रा । परममंगला परब्रह्मा ॥ २१ ॥ 
जय जय श्रीब्रह्मानंदमूर्ति । तू वंद्य भोळा चक्रवर्ति । 
शिवयोगीरुपें भद्रायूप्रती । अगाध नीति कथिलीस ॥ २२ ॥ 
जय जय भस्मोद्धूलितांगा । योगध्येया भक्तभवभंगा । 
सकलजनआराध्यलिंगा । नेईं वेगीं तुजपाशीं ॥ २३ ॥ 
जेथें नाही शिवाचें नाम । तो धिक् ग्राम धिक् आश्रम । 
धिक् गृह पर उत्तम । आणि दानधर्मा धिक्कार ॥ २४ ॥ 
जेथें शिवनामाचा उच्चार । तेथें कैंचा जन्ममृत्युसंसार । 
ज्यासी शिव शिव छंद निरंतर । त्यांहीं जिंकिलें कळिकाळा ॥ २५ ॥ 
जयाची शिवनामीं भक्ति । तयाचीं पापें सर्व जळती । 
आणि चुके पुनरावृत्ति । तो केवळ शिवरुप ॥ २६ ॥ 
जैसें प्राणियाचें चित्त । विषयीं गुंते अहोरात्र । 
तैसें शिवनामीं लागत । तरी मग बंधन कैचें ॥ २७ ॥ 
कामगजविदारकपंचानना । क्रोधजलप्रभंजना । 
लोभांधकार चंडकिरणा । धर्मवर्धना दशभुजा ॥ २८ ॥ 
मत्सरविपिनकृशाना । दंभनगभेदका सहस्रनयना । 
लोभ महासागरशोषणा । अगस्त्यमहामुवर्या ॥ २९ ॥ 
आनंदकैलासविहारा । निगमागमवंद्या दीनोद्धारा । 
रुडंमालांकितशरीरा । ब्रह्मानंदा दयानिधे ॥ ३० ॥ 
धन्य धन्य तेचि जन । जे शिवभजनीं परायण । 
सदा शिवलीलामृत पठण । किंवा श्रवण करिती पैं ॥ ३१ ॥ 
सूत सांगे शौनकांप्रति । जे भस्मरुद्राक्ष धारण करिती । 
त्यांच्या पुण्यासि नाहीं गणती । त्रिजगतीं धन्य ते ॥ ३२ ॥ 
जे करिती रुद्राक्ष धारण । त्यांसी वंदिती शक्र द्रुहिण । 
केवळ तयांचे घेतां दर्शन । तरती जन तत्काळ ॥ ३३ ॥ 
ब्राह्मणादि चारी वर्ण । ब्रह्मचर्यादि आश्रमीं संपूर्ण । 
स्त्री बाल वृद्ध आणि तरुण । यांहीं शिवकीर्तन करावें ॥ ३४ ॥ 
शिवकीर्तन नावडे अणुमात्र । ते अत्यंत जाणूनि अपवित्र । 
लेइले नाना वस्त्रालंकार । तरी केवळ प्रेतचि ॥ ३५ ॥ 
जरी भक्षिती मिष्टान्न । तरी ते केवळ पशूसमान । 
मयूरांगींचे व्यर्थ नयन । तैसे नेत्र तयांचे ॥ ३६ ॥ 
शिव शिव म्हणतां वाचें । मूळ न राहे पापाचें । 
ऐसें माहात्म शंकराचें । निगमागम वर्णिती ॥ ३७ ॥ 
जो जगदात्मा सदाशिव । ज्यासि वंदितीं कमलोद्भव । 
गजास्य इंद्र माधव । आणि नारदादि योगींद्र ॥ ३८ ॥ 
जो जगद्गुरु ब्रह्मानंद । अपर्णाह्रदयाब्जमिलिंद । 
शुद्ध चैतन्य जगदादिकद । विश्र्वंभर दयाब्धी ॥ ३९ ॥ 
जो पंचमुख दशनयन । भार्गववरद भक्तजीवन । 
अघोर भस्मसुरमर्दन । भेदातीत भूतपति ॥ ४० ॥ 
तो तूं स्वजन भद्रकारका । संकटीं रक्षिसी भोळे भाविकां । 
ऐसी कीर्ति अलोलिका । गाजतसे ब्रह्मांडी ॥ ४१ ॥ 
म्हणोनि भावें तुजलागून । शरण रिघालों असें मी दीन । 
तरी या संकटांतून काढुनि पूर्ण संरक्षी ॥ ४२ ॥ 
॥ नित्य पाठाच्या बेचाळीस ओव्या समाप्त ॥
Nitya Pathachya Bechalis Ovya
नित्य पाठाच्या बेचाळीस ओव्या



Custom Search

Thursday, September 19, 2013

GuruCharitra Adhyay 15 गुरुचरित्र अध्याय १५

GuruCharitra Adhyay 15 
Gurucharitra Adhyay 15 is in Marathi. In this Adhyay Guru NrusinhaSaraswati had decided to leave Kuravapur as many people calling themselves as his disciples are only gathering in Kuravpur for obtaining his blessings and not had any devotion in their mind. So he would be invisible for such people but his real devotee can see him. Guru is telling his disciples to perform Tirth Yatra (to visit different holy places). After they have completed their Tirth Yatra, they can meet him at ShriShailya in Bahudhanya Sanwastsar. They being Sanyasi they can’t be at the same place for more than 5 days at a time. As such this is a rule for them to visit different holy places.
गुरुचरित्र अध्याय १५ 
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥ 
ऐकशिष्या नामकरणी । धन्य धन्य तुझी वाणी । 
तुझी भक्ति गुरुचरणीं । लीन जाहली परियेसा ॥ १ ॥ 
तूं मातें पुसतोसी । होत मन संतोषी । 
गौप्य व्हावया कारण कैसी । सांगेन एकचित्तें ॥ २ ॥ 
महिमा प्रगट जाहली बहुत । तेणे भजती लोक अमित । 
काम्यार्थ व्हावे म्हणूनि समस्त । येती श्रीगुरुच्या दर्शना ॥ ३ ॥ 
साधु असाधु धूर्त सकळी । समस्त येती श्रीगुरुजवळी । 
वर्तमानी खोटा कळी । सकळही शिष्य होऊं म्हणती ॥ ४ ॥ 
पाहें पां पूर्वी भार्गवराम अवतरोनि । निःक्षत्र केली मेदिनी । 
राज्य विप्रांसी देउनी । गेला आपण पश्र्चिमसमुद्रासी ॥ ५ ॥ 
पुनरपि जाती तयापासी । तोही ठाव मागावयासी । 
याकारणें विप्रांसी । कांक्षा न सुटे परियेसा ॥ ६ ॥ 
उबगोनि भार्गवराम देखा । गेला सागरा मध्योदका । 
गौप्यरुपें असे ऐका । आणिक मागतील म्हणोनि ॥ ७ ॥ 
तैसे श्रीगुरुमूर्ति ऐक । राहिले गुप्त कारणिक । 
वर मागतील सकळिक । नाना याती येवोनियां ॥ ८ ॥ 
विश्र्वव्यापक जगदीश्र्वर । तो काय देऊं न शके वर । 
पाहूनि भक्ति पात्रानुसार । प्रसन्न होय परियेसा ॥ ९ ॥ 
याकारणें तया स्थानीं । श्रीगुरु होते गौप्यगुणीं । 
शिष्यां सकळांसि बोलावुनि । निरोप देती तीर्थयात्रे ॥ १० ॥ 
सकळ शिष्यां बोलावोनि । निरोप देती नृसिंहमुनि । 
समस्त तीर्थें आचरोनि । यावें भेटी श्रीशैल्या ॥ ११ ॥ 
ऐकोनि श्रीगुरुचे वचना । समस्त शिष्य धरिती चरणा । 
कृपामूर्ति श्रीगुरुराणा । कां उपेक्षिसी आम्हांसी ॥ १२ ॥ 
तुमचे दर्शनमात्रेंसी । समस्त तीर्थे आम्हांसी । 
आम्हीं जावें कवण ठायासी । सोडोनि चरण श्रीगुरुचे ॥ १३ ॥ 
समस्त तीर्थें श्रीगुरुचरणीं । ऐसें बोलती वेदवाणी । 
शास्रींही तेंचि विवरण । असे स्वामी प्रख्यात ॥ १४ ॥ 
जवळी असतां निधान । केवीं हिंडावे रानोरान । 
कल्पवृक्ष सांडून । केवीं जावें देवराया ॥ १५ ॥ 
श्रीगुरु म्हणती शिष्यांसी । तुम्ही आश्रमी संन्यासी । 
राहूं नये पांच दिवशीं । एके ठायीं वास करीत ॥ १६ ॥ 
चतुर्थाश्रम घेऊनि । आचरावीं तीर्थें भुवनीं । 
तेणें मनीं स्थिर होऊनि । मग रहावें एकस्थानीं ॥ १७ ॥ 
विशेष वाक्य आमुचें एक । अंगीकारणें धर्म अधिक । 
तीर्थें हिंडूनि सकळिक । मग यावें आम्हांपाशीं ॥ १८ ॥ 
' बहुधान्य ' नाम संवत्सरासी । येऊं आम्हीं श्रीशैल्यासी । 
तेथें आमचे भेटीसी । यावें तुम्हीं सकळिक हो ॥ १९ ॥ 
ऐसेंपरी शिष्यांसी । श्रीगुरु सांगती उपदेश । 
समस्त लागती चरणांस । ऐक शिष्या नामधारका ॥ २० ॥ 
शिष्य म्हणती श्रीगुरुस । तुमचें वाक्य आम्हां परीस । 
जाऊं आम्ही भरंवसे । करुं तीर्थे भूमीवरी ॥ २१ ॥ 
गुरुचें वाक्य जो न करी । तोचि पडे रौरव-घोरीं । 
पयस्वी त्याचे घर यमपुरी । अखंड नरक भोगी जाणा ॥ २२ ॥ 
जावें आम्हीं कवण तीर्था । निरोप द्यावा गुरुनाथा । 
तुझें वाक्य दृढ चित्ता । धरुनि जाऊं स्वामिया ॥ २३ ॥ 
जे जे स्थानीं निरोप देसी । जाऊं तेथे भरंवसीं । 
तुझे वाक्येचि आम्हांसी । सिद्धि होय स्वामिया ॥ २४ ॥ 
ऐकोनि शिष्यांचे वचन । श्रीगुरुमूर्ति प्रसन्न वदन । 
निरोप देती साधारण । तीर्थयात्रे शिष्यांसी ॥ २५ ॥ 
या ब्रह्मांडगोलकांत । तीर्थराज काशी विख्यात । 
तेथें तुम्हीं जावे त्वरित । सेवा गंगाभागीरथी ॥ २६ ॥ 
भागीरथीतटाकयात्रा । साठी योजनें पवित्रा । 
साठी कृच्छ्र-फळ तत्र । प्रयाग गंगा द्वारीं द्विगुण ॥ २७ ॥ 
यमुनानदीतटाकेसी । यात्रा वीस गांव परियेसीं । 
कृच्छ्र तितुकेचि जाणा ऐसी । एकोमनें अवधारा ॥ २८ ॥ 
सरस्वती म्हणजे गंगा । भूमीवरी असे चांगा । 
चतुर्विशति गांवें अंगा । स्नान करावें तटाकीं ॥ २९ ॥ 
तितुकेंचि कृच्छ्रफल त्यासी । यज्ञाचें फल परियेसीं । 
ब्रह्मलोकीं शाश्र्वतेसीं । राहे नर पितृसहित ॥ ३० ॥ 
वरुणानदी कुशावतीं । शतद् विपाशका ख्याती । 
वितस्ता नदी शरावती । नदी असती मनोहर ॥ ३१ ॥ 
मरुद्वृधा नदी थोर । असिवनी मधुमती येर । 
पयस्वी घृतवतीतीर । तटाकयात्रा तुम्ही करा ॥ ३२ ॥ 
देवनदी म्हणिजे एक । असे ख्याति भूमंडळीक । 
पंधरा गावें तटाक- । यात्रा तुम्हीं करावी ॥ ३३ ॥ 
जितुके गांव तितके कृच्छ्र । स्नानमात्रें पवित्र । 
ब्रह्महत्यादि पातकें नाश तत्र । मनोभावें आचरावें ॥ ३४ ॥ 
चंद्रभागा रेवतीसी । शरयू नदी गोमतीसी । 
वेदिका नदी कौशिकेसी । नित्यजला मंदाकिनी ॥ ३५ ॥ 
सहस्रवक्त्रा नदी थोर । पूर्णा पुण्यनदी येर । 
बाहुदा नदी अरुणा थोर । षोडश गांवें तटाकयात्रा ॥ ३६ ॥ 
जेथें नदीसंगम असती । तेथें स्नानपुण्य अमिती । 
त्रिवेणीस्नानफळें असती । नदीचे संगमी स्नान करा ॥ ३७ ॥ 
पुष्करतीर्थ वैरोचिनी । सन्निहिता नदी म्हणूनि । 
नदीतीर्थ असे सगुणी । गयातीर्थी स्नान करा ॥ ३८ ॥ 
सेतुबंध रामेश्र्वरी । श्रीरंग पद्मनाभ-सरी । 
पुरुषोत्तम मनोहरी । नैमिषारण्य तीर्थ असे ॥ ३९ ॥ 
बदरीतीर्थ नारायण । नदी असती अति पुण्य । 
कुरुक्षेत्रीं करा स्नान । अनंतरश्रीशैल्य यात्रेसी ॥ ४० ॥ 
महालयतीर्थ देखा । पितृप्रीति तर्पणें ऐका । 
द्विचत्वारि कुळें निका । स्वर्गासी जाती भरंवसी ॥ ४१ ॥ 
केदारतीर्थ पुष्करतीर्थ । कोटिरुद्र नर्मदातीर्थ । 
 मातृकेश्र्वर कुब्जतीर्थ । कोकामुखी विशेष असे ॥ ४२ ॥ 
प्रभासतीर्थ विजयतीर्थ । पुरी चंद्रनदीतीर्थ । 
गोकर्ण शंखकर्ण ख्यात । स्नान बरवे मनोहर ॥ ४३ ॥ 
अयोध्या मथुरा कांचीसी । द्वारावती गयेसी । 
शालग्रामतीर्थासी । शबलग्राम मुक्तिक्षेत्र ॥ ४४ ॥ 
गोदावरीतटाकेसी । योजनें सहा परियेसीं । 
तेथिल महिमा आहे ऐसी । वाजपेय तितुकें पुण्य ॥ ४५ ॥ 
सव्यअपसव्य वेळ तीनी । तटाकयात्रा मनोनेमी । 
स्नान करितां होय ज्ञानी । महापातकी शुद्ध होय ॥ ४६ ॥ 
आणिक दोनी तीर्थे असती । प्रयागासमान असे ख्याति । 
भीमेश्र्वर तीर्थ म्हणती । वंजरासंगम प्रख्यात ॥ ४७ ॥ 
कुशतर्पण तीर्थ बरवें । तटाकयात्रा द्वादश गांवें । 
गोदावरी-समुद्रसंगमे । षट्त्रिंशत कृच्छ्रफळ ॥ ४८ ॥ 
पूर्णा नदी तटाकेंसी । चारी गांवे आचरा हर्षी । 
कृष्णावेणीतीरासी । पंधरा गांवें तटाकयात्रा ॥ ४९ ॥ 
तुंगभद्रातीर बरवें । तटाकयात्रा वीस गांवें । 
पंपासरोवर स्वभावें । अनंतमहिमा परियेसा ॥ ५० ॥
हरिहरक्षेत्र असे ख्याति । समस्त दोष परिहरती । 
तैसेच असे भीमरथी । दहा गांवे तटाकयात्रा ॥ ५१ ॥ 
पांडुरंग मातुलिंग । क्षेत्र बरवें पुरी गाणग । 
तीर्थे असती तेथें चांग । अष्टतीर्थे मनोहर ॥ ५२ ॥ 
अमरजासंगमांत । कोटि तीर्थे असती ख्यात । 
 वृक्ष असे अश्र्वत्थ । कल्पवृक्ष तोचि जाणा ॥ ५३ ॥ 
तया अश्र्वत्थसन्मुखेसी । नृसिंहतीर्थ परियेसीं । 
तया उत्तरभागेसी । वाराणसी तीर्थ असे ॥ ५४ ॥ 
तया पूर्वभागेसी । तीर्थ पापविनाशी । 
 तदनंतर कोटितीर्थ विशेषी । पुढें रुद्रपादतीर्थ असे ॥ ५५ ॥ 
चक्रतीर्थ असे एक । केशव देवनायक । 
 ते प्रत्यक्ष द्वारावती देख । मन्मयतीर्थ पुढें असे ॥ ५६ ॥ 
कल्लेश्र्वर देवस्थान । असे तेथे गंधर्वभुवन । 
ठाव असे अनुपम्य । सिद्धभूमि गाणगापुर ॥ ५७ ॥ 
तेथें जे अनुष्ठान करिती । तया इष्टार्थ होय त्वरिती । 
कल्पवृक्ष आश्रयती । काय नोहे मनकामना ॥ ५८ ॥ 
काकिणीसंगम बरवा । भीमातीर क्षेत्र नांवा । 
अनंत पुण्य स्वभावा । प्रयागासमान असे देखा ॥ ५९ ॥ 
तुंगभद्रा वरदा नदी । संगमस्थानीं तपोनिधि । 
मलापहारीसंगमीं आधीं । पापें जातीं शतजन्मांचीं ॥ ६० ॥ 
निवृत्तिसंगम असे ख्याति । ब्रह्महत्या नाश होती । 
जावें तुम्हीं त्वरिती । श्रीगुरु म्हणती शिष्यांसी ॥ ६१ ॥ 
सिंहराशीं बृहस्पति । येतां तीर्थे संतोषती । 
समस्त तीर्थी भागीरथी । येऊनियां ऐक्य होय ॥ ६२ ॥ 
कन्यागतीं कृष्णेप्रती । त्वरीत येते भागीरथी । 
तुंगभद्रा तूळागतीं । सुरनदीप्रवेश परियेसा ॥ ६३ ॥ 
कर्काटकासी सूर्य येतां । मलप्रहरा कृष्णासंयुता । 
सर्व जन स्नान करितां । ब्रह्महत्या पापें जाती ॥ ६४ ॥ 
भीमाकृष्णासंगमेसीं । स्नान करितां परियेसीं । 
साठ जन्म विप्रवंशीं । उपजे नर परियेसा ॥ ६५ ॥ 
तुंगभद्रासंगमी देखा । त्याहूनि त्रिगुण अधिका । 
निवत्तिसंगमीं ऐका । चतुर्गुण त्याहूनि ॥ ६६ ॥ 
पाताळगंगेचिये स्नानीं । मल्लिकार्जुनदर्शनीं । 
षड्गुण फल तयाहूनि । पुनरावृत्ति त्यासी नाहीं ॥ ६७ ॥ 
लिंगालयीं पुण्य द्विगुण । समुद्रकृष्णासंगमी अगण्य । 
कावेरीसंगमी पंधरा गुण । स्नान करा मनोभावें ॥ ६८ ॥ 
ताम्रपर्णीं याचिपरी । पुण्य असंख्य स्नानमात्रीं । 
कृतमालानदीतीरीं । सर्व पापें परिहरे ॥ ६९ ॥ 
पयस्विनी नदी आणिक । भवनाशिनी अतिविशेष । 
सर्व पापें हरती ऐक । समुद्रस्कंधदर्शनें ॥ ७० ॥ 
शेषाद्रिक्षेत्र श्रीरंगनाथ । पद्मनाभ श्रीमदनंत । 
पूजा करोनि जावें त्वरित । त्रिनामल्लक्षेत्रासी ॥ ७१ ॥ 
समस्त तीर्थासमान । असे आणिक कुंभकोण । 
कन्याकुमारी-दर्शन । मत्स्यतीर्थी स्नान करा ॥ ७२ ॥ 
पक्षितीर्थ असे बरवे । रामेश्र्वर धनुष्कोटी नांवे । 
कावेरी तीर्थ बरवें । रंगनाथा संनिध ॥ ७३ ॥ 
पुरुषोत्तम चंद्रकुंडेसीं । महालक्ष्मी कोल्हापुरासी । 
कोटितीर्थ परियेसीं । दक्षिण काशी करवीरस्थान ॥ ७४ ॥ 
महाबळेश्र्वर तीर्थ बरवें । कृष्णाउगम तेथें पहावें । 
जेथें असे नगर ' बहें ' । पुण्यक्षेत्र रामेश्र्वर ॥ ७५ ॥ 
तयासंनिध असे ठाव । कोल्हग्रामीं नृसिंहदेव । 
परमात्मा सदाशिव । तोचि असे प्रत्यक्ष ॥ ७६ ॥ 
भिल्लवडी कृष्णातीरीं । शक्ति असे भुवनेश्र्वरी । 
तेथें तप करिती जरी । तेचि ईश्र्वरीं ऐक्यता ॥ ७७ ॥ 
वरुणासंगमी बरवें । तेथें तुम्ही मनोभावे । 
स्नान करा मार्कंडेय-नांवे । संगमेश्र्वरु पूजावा ॥ ७८ ॥ 
ऋषींचे आश्रम । कृष्णातीरीं असती उत्तम । 
स्नान करितां होय ज्ञान । तयासंनिध कृष्णेपुढें ॥ ७९ ॥ 
पुढें कृष्णाप्रवाहांत । अमरापुर असे ख्यात । 
पंचगंगासंगमांत । प्रयागाहूनि पुण्य अधिक ॥ ८० ॥ 
अखिल तीर्थे तया स्थानीं । तप करिती सकळ मुनि । 
सिद्ध होय त्वरित ज्ञानी । अनुपम क्षेत्र परियेसा ॥ ८१ ॥ 
ऐसें प्रख्यात तया स्थानीं । अनुष्ठितां दिवस तीनी । 
 अखिलाभीष्ट पावोनि । पावती त्वरित परमार्थी ॥ ८२ ॥ 
जुगालय तीर्थ बरवें । दृष्टीं पडतां मुक्त व्हावें । 
शूर्पालय तीर्थ बरवे । असे पुढे परियेसा ॥ ८३ ॥ 
विश्र्वामित्रऋषि ख्याति । तप ' छायो ' भगवती । 
तेथें समस्त दोष जाती । मलप्रहरासंगमीं ॥ ८४ ॥ 
कपिलऋषि विष्णुमूर्ति । प्रसन्न त्यासि गायत्री ।
श्वेतश्रृंगीं प्रख्याति । उत्तरवाहिनी कृष्णा असे ॥ ८५ ॥ 
तया स्थानीं स्नान करितां । काशीहूनि शतगुणिता । 
एक मंत्र तेथे जपतां । कोटिगुणें फळ असे ॥ ८६ ॥ 
आणिक असे तीर्थ बरवें । केदारेश्वराते पहावें । 
पीठापुरी दत्तात्रयदेव- । वास असे सनातन ॥ ८७ ॥ 
आणिक असे तीर्थ थोरी । प्रख्यात नामें मणिगिरि । 
सप्तऋषीं प्रीतिकरीं । तप केले बहु दिवस ॥ ८८ ॥ 
वृषभाद्रि कल्याण नगरी । तीर्थे असती अपरंपारी । 
नव्हे संसारयेरझारी । तया क्षेत्रा आचरावें ॥ ८९ ॥ 
अहोबळाचें दर्शन । साठी यज्ञ पुण्य जाण । 
श्रीगिरीचें दर्शन । नव्हे जन्म मागुती ॥ ९० ॥ 
समस्त तीर्थे भूमीवरी । आचरावीं परिकरी । 
रजस्वला होतां सरी । स्नान करितां दोष होय ॥ ९१ ॥ 
संक्रांति कर्काटक धरुनि । त्यजावें तुम्हीं मास दोनी । 
नदीतीरीं वास करिती कोणी । त्यांसी कांही दोष नाहीं ॥ ९२ ॥ 
तयांमध्यें विशेष । त्यजावें तुम्ही तीन दिवस । 
रजस्वला नदी सुरस । महानदी येणेंपरी ॥ ९३ ॥ 
भागीरथी गौतमीसी । चंद्रभागा सिंधूनदीसी । 
नर्मदा शरयू परियेसीं । त्यजावें तुम्ही दिवस तीनी ॥ ९४ ॥ 
ग्रीष्मकाळीं सर्व नदींस । रजस्वला दहा दिवस । 
वापी-कूप-तटकांस । एक रात्र वर्जावें ॥ ९५ ॥ 
नवें उदक जया दिवसीं । येतां ओळखा रजस्वलेसीं । 
स्नान करितां महादोषी । येणेंपरी वर्जावें ॥ ९६ ॥ 
साधारण पक्ष तुम्हांसी । सांगितलीं तीर्थे परियेसी । 
जें जें पहाल दृष्टीसी । विधिपूर्वक आचरावें ॥ ९७ ॥ 
ऐकोनि श्रीगुरुंचे वचन । शिष्य सकळ करिती नमन । 
गुरुनिरोप कारण । म्हणोनि निघती सकळिक ॥ ९८ ॥ 
सिद्ध म्हणे नामदारकासी । निरोप घेऊनि श्रीगुरुसी । 
शिष्य गेले यात्रेसी । राहिले गुरु गौप्यरुपें ॥ ९९ ॥ 
म्हणे सरस्वतीगंगाधर । पुढील कथेचा विस्तार । 
ऐकतां होय मनोहर । सकळाभीष्टें साधती ॥ १०० ॥ 
गुरुचरित्र कामधेनु । श्रोते होवोनि सावधानु । 
जे ऐकती भक्तजनु । लाधती चारी पुरुषार्थ ॥ १०१ ॥ 
ब्रह्मरसाची गोडी । सेवितों आम्ही घडोघडी । 
ज्यांसी होय आवडी । साधे त्वरित परमार्थ ॥ १०२ ॥ 
इति श्रीगुरुचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने 
सिद्ध-नामधारकसंवादे तीर्थयात्रानिरुपणं नाम पंचदशोऽध्यायः ॥ 
श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु ॥ श्रीगुरुदेवदत्त ॥
GuruCharitra Adhyay 15 
गुरुचरित्र अध्याय १५


Custom Search