Saturday, December 30, 2017

Adhyay Navava Kshetra Dnyatru Dnyey Vivek अध्याय नववा क्षेत्रज्ञातृज्ञेयविवेक योग


Adhyay Navava Kshetra Dnyatru Dnyey Vivek 
Ganesh Geeta Adhyay Navava Kshetra Dnyatru Dnyey Vivek is in Sanskrit. It is told by God Gajanan to King Varenya.
अध्याय नववा क्षेत्रज्ञातृज्ञेयविवेक योग
वरेण्य उवाच
अनन्यभावस्त्वां सम्यङ्मूर्तिमन्तमुपासते ।
योऽक्षरं परमव्यक्तं तयोः कस्ते मतोऽधिकः ॥ १ ॥
वरेण्य म्हणाला, जो अनन्यभावानें तुझ्या सगुण रुपाची उत्तम उपासना करतो व जो अक्षर, अव्यक्त अशा निर्गुण रुपाची उपासना करतो, या दोहोंत तुला अधिक मान्य कोण आहे? 
असि त्वं सर्ववित्साक्षी भूतभावन ईश्र्वरः ।
अतस्त्वां परिपृच्छामि वद मे कृपया विभो ॥ २ ॥
२) तूं सर्वज्ञ, सर्वसाक्षी, भूतांना उत्पन्न करणारा असा आहेस. म्हणून मी तुला विचारीत आहे. तरी कृपा करुन सांग.  
श्रीगजानन उवाच
यो मां मूर्तिधरं भक्त्या मद्भक्तः परिसेवते ।
स मे मान्योऽनन्यभक्तिर्नियुज्य हृदयं मयि ॥ ३ ॥
३) श्रीजगानन म्हणाले,  सगुण अशा माझी जो माझा भक्त अनन्य होऊन, माझ्यावर मन एकाग्र करुन, भक्तीनें मला भजतो तो मला मान्य आहे. 
खगजं स्ववशं कृत्वाऽखिलभूतहितार्थकृत् ।
ध्येयमक्षरमव्यक्तं सर्वगं कूटगं स्थिरम् ॥ ४ ॥
४) सर्व इंद्रियांना स्वाधीन ठेवून अखिल भूतांना हितप्रद असें कृत्य करणारा, अक्षर, अव्यक्त, कूटस्थ, स्थिर, सर्वव्यापक, अशा तत्त्वाचें ध्यान करणारा  
सोऽपि मामेत्य निर्देश्यं मत्परो य उपासते ।
संसारसागरादस्मादुद्धरामि तमप्यहम् ॥ ५ ॥
५) तो मत्पर होऊन अनिर्देश्य ( निर्गुण ) अशा माझी उपासना करितो तोही मलाच पावतो. अशा संसारसागरांतून मी त्याचा उद्धार करतो.  
अव्यक्तोपासनादुःखमधिकं तेन लभ्यते ।
व्यक्तस्योपासनात्साध्यं तदेवाऽव्यक्तभक्तितः ॥ ६ ॥
६) अव्यक्ताची ( निर्गुणाची ) उपासना करण्यांत त्याला कष्ट मात्र जास्त पडतात. व्यक्त व अव्यक्त यांच्या उपासनेंत फक्त एक मात्र असतें. 
भक्तिश्र्चैवाऽऽदराश्र्चाऽत्र  कारणं परमं मतम् ।
सर्वेषां विदुषां श्रेष्ठो ह्यकिंचिज्ज्ञोऽपि भक्तिमान् ॥ ७ ॥
७) या दोन्हीही उपासना आदर व भक्ति यांची जरुरी आहे. असें मान्य आहे. कांहीही येत नसेल व भक्तिमान् असेल तर तो विद्वानांहूनही श्रेष्ठ आहे.  
भजन्भक्त्या विहीनो यः स चाण्डालोऽभिधीयते ।
चाण्डालोऽपि भजन्भक्त्या ब्राह्मणेभ्योऽधिको मम ॥ ८ ॥
८) भक्ति नसतांना भजणारा चाण्डाल म्हटला जातो. चाण्डाल असून तो भक्तीनें भजत असेल तर द्विजाहूनही श्रेष्ठ आहे.  
शुकाद्याः सनकाद्याश्र्च पुरा मुक्ता हि भक्तितः ।
भक्त्यैव मामनुप्राप्ता नारदाद्याश्र्चिरायुषः ॥ ९ ॥
९) शुकादिक व सनकादिक हे पूर्वीं  या भक्तीनेंच मुक्त झाले आहेत. चिरंजीवी नारदादिकही भक्तीनेंच मला प्राप्त झालें आहेत.  
अतो भक्त्या मयि मनो निधेहि बुद्धिमेव च ।
भक्त्या भजस्व मां राजंस्ततो मामेव यास्यसि ॥ १० ॥
१०) म्हणून तूं भक्तीनें माझ्यावर मन व बुद्धि ठेव व मला भक्तीनें भज म्हणजे शेवटीं मला प्राप्त होशील.   
असमर्थोपिऽर्पितुं स्वान्तं ध्रुवं मयि नराधिप ।
अभ्यासेन च योगेन ततो गन्तुं यतस्व माम् ॥ ११ ॥
११) तूं आपलें अंतःकरण मला अर्पण करण्यास असमर्थ असशील तर अभ्यास व योग यांचे योगानें मला प्राप्त होण्याचा यत्न कर.   
तत्राऽपि त्वमशक्तश्र्चेत्कुरु कर्म मदर्पणम् ।
ममाऽनुग्रहतश्र्चैव परां निर्वृतिमेष्यसि ॥ १२ ॥
१२) हेंही तुझ्या शक्तीच्या बाहेरचें असेल तर सर्व कर्म मला अर्पण कर.म्हणजे माझ्या अनुग्रहानें तुला परम निर्वृति ( मोक्ष ) प्राप्त होशील.  
अथैतदप्यनुष्टातुं न शक्तोऽसि तदा कुरु ।
प्रयत्नतः फलत्यागं त्रिविधानां हि कर्मणाम् ॥ १३ ॥ 
१३) तुला हें करणेंही शक्तीच्या बाहेरचें वाटत असेल तर कायिक, वाचिक व मानसिक कर्मांच्या फलांचा यत्नपूर्वक त्याग कर.   
श्रेयसी बुद्धिरावृत्तेस्ततो ध्यानं परं मतम् ।
ततोऽखिलपरित्यागस्ततः शान्तिर्गरीयसी ॥ १४ ॥
१४) अहंकारापेंक्षा बुद्धि श्रेष्ठ आहे. बुद्धीहून ध्यान, ध्यानाहून अखिल परित्याग व त्यापेक्षांही शान्ति श्रेष्ठ आहे. 
निरहंममता बुद्धिरद्वेषः करुणा समः ।
लाभालाभे सुखे दुःखे मानामाने च मे प्रियः ॥ १५ ॥
१५) ज्याची अहंता, ममताबुद्धि गेली आहे, जो कोणाशींही द्वेष करीत नाहीं, सर्वांवर दया करतो, लाभ, हानि, सुखदुःख, मान, अपमान यांत ज्याची समता असते. ( तो मला प्रिय असतो ).       
यं वीक्ष्य न भयं याति जनस्तस्मान्न च स्वयम् ।
उद्वेगभीकोपमुद्भी रहितो यः स मे प्रियः ॥ १६ ॥
१६) ज्याला पाहून लोक भीत नाहींत व जो लोकांना पाहून भीत नाही; उद्वेग, भय, क्रोध, प्रीति, हेही ज्यांना असत नाहींत ते मला प्रिय आहेत. 
रिपौ मित्रेऽथ गर्हायां स्तुतौ शोके समः समुत् ।
मौनी निश्र्चलधीभक्तिरसङ्गः स च मे प्रियः  ॥ १७ ॥
१७) ज्याला शत्रु-मित्र, निन्दा-स्तुति सम वाटतात, पुत्रवियोगासारख्या शोकाच्या प्रसंगीही जो सुख मानतो, मौन धारण करणारा, ज्याची बुद्धि व भक्ति स्थिर असते, ज्यानें सर्वसंगाचा त्याग केलेला असतो, तो मला प्रिय आहे. 
संशीलयति यश्र्चैनमुपदेशं मया कृतम् ।
स वन्द्यः सर्वलोकेषु मुक्तात्मा मे प्रियः सदा ॥ १८ ॥
१८) हा मी केलेला उपदेश मनांत धरुन जो त्याप्रमाणें वागतो तो सर्वांना वंद्य होतो. असा मुक्त पुरुष मला प्रिय आहे. 
अनिष्टाप्तौ च न द्वेष्टीष्टप्राप्तौ  न तुष्यति ।
क्षेत्रतज्ज्ञौ च यो वेत्ति स मे प्रियतमो भवेत् ॥ १९ ॥
१९) ज्याला अनिष्ठ प्राप्तीविषयीं द्वेष असत नाही, व इष्ट प्राप्तीमुळें आनंदही वाटत नाहीं; तसेंच ज्याला क्षेत्र व क्षेत्राचें ज्ञान असते, तो मला अतिशय प्रिय असतो.  
वरेण्य उवाच
किं क्षेत्रं कश्र्च तद्वेत्ति किं तज्ज्ञानं गजानन ।
एतदाचक्ष्व मह्यं त्वं पृच्छते करुणाम्बुधे ॥ २० ॥
२०) वरेण्य म्हणतो, हे गजानना, तें क्षेत्र काय व त्याला कोण जाणतो ? त्याचें ज्ञान कसें असतें ? ते दयानिधे, मी आपणास विचारत आहे. तरी समजावून सांगा.  
श्रीगजानन उवाच 
पञ्च भूतानि तन्मात्राः पञ्च कर्मेन्द्रियाणि च ।
अहंकारो मनो बुद्धिः पञ्च ज्ञानेन्द्रियाणि च ॥ २१ ॥
इच्छाऽव्यक्तं धृतिद्वेषौ सुखदुःखे तथैव च ।
चेतनासहितश्र्चाऽयं समूहः क्षेत्रमुच्यते ॥ २२ ॥
२१-२२)  पंच स्थूल भूतें व पंच सूक्ष्म भूतें, पंच कर्मेंद्रियें, , पंच ज्ञानेंद्रियें, अहंकार, मन, बुद्धि, इच्छा, अव्यक्त ( मूलप्रकृति ). धैर्य, द्वेष, सुखदुःख, व चेतना, या सर्वांच्या समूहाला क्षेत्र अशी संज्ञा आहे.   
तज्ज्ञं त्वं विद्धि मां भूप सर्वान्तर्यामिणं दृढम् ।
अयं समूहोऽहं चापि यज्ज्ञाने विषयौ नृप ॥ २३ ॥
२३) त्या क्षेत्राच्या सर्वान्तर्यामी विभु ( व्यापक व दृढ असा मी ) जाणत असतो. म्हणून क्षेत्रज्ञ मीच आहेअसें समज. हा क्षेत्रसंज्ञकसमूह व मी हे ज्या ज्ञानाचे विषय आहोंत त्याला ज्ञान असें म्हणतात.
आर्जवं गुरुशुश्रूषा विरक्तिश्र्चेन्द्रियार्थतः ।
शौचं क्षान्तिरदंभश्र्च जन्मादिदोषवीक्षणम् ॥ २४ ॥
समदृष्टिर्दृढा भक्तिरेकान्तित्वं शमो दमः ।
एतैर्यच्च युतं ज्ञानं तज्ज्ञानं विद्धि बाहुज ॥ २५ ॥
२४-२५) सरळपणा, गुरुसेवा, शब्दादि विषयांविषयीं वैराग्य, द्विविध शौच, शांतता,दंभ नसणें, जन्म, जरा, व्याधि इत्यादिकांत दोष पाहणें, सर्वत्र समदृष्टि, दृढभक्ति, शम, दम, एकान्तवास या सर्व गोष्टी ज्या ज्ञानांत असतील त्याला ज्ञान असें म्हणतात.  
तज्ज्ञानविषयं राजन्ब्रवीमि ते श्रृणुष्व मे ।
यज्ज्ञात्वैति च निर्वाणं मुक्त्वा संसृतिसागरात् ॥ २६ ॥
२६) हे राजा ! आतां तुला ज्ञेय वस्तु काय आहे तें सांगतों, ऐक, ज्याला जाणलें असतां मनुष्य संसारसागरांतून मुक्त होऊन मोक्षास जातो. 
यदनादीन्द्रियैर्हीनं गुणभुग्गुणवर्जितम् ।
अव्यक्तं सद्सद्भिन्नमिन्द्रियार्थावभासकम् ॥ २७ ॥
२७) जें अनादि, इंद्रियें नसतांनाही गुणांचा भोग घेणारे, जे अव्यक्त, सत् व असत् यांहून भिन्न, इंद्रियांच्या शब्दादि विषयांना भासविणारें ( असें आहे. )
विश्र्वभृच्चाऽखिलव्यापि त्वेकं नानेव भासते ।
बाह्याभ्यन्तरतः पूर्णमसंगं तमसः परम् ॥ २८ ॥
२८) विश्र्वाचे धारणपोषण करणारें, अखिल व्यापक, एकच असून अनेकासारखें भासणारें, अंतर्बाह्य पूर्ण, निःसंगव तमाहून पर असें. 
दुर्ज्ञेयं चाऽतिसूक्ष्मत्वाद्दीप्तानामपि भासकम् ।
ज्ञेयमेतादृशं विद्धि ज्ञानगम्यं पुरातनम् ॥ २९ ॥
२९) अतिशय सूक्ष्म असल्यानें जें समजावयाला कठीण आहे, चंद्रसूर्यादि प्रकाशक पदार्थांनाही प्रकाशित करणारें आहे, अतिशय पुरातन, ज्ञानानें ज्याचें आकलन करतां येतें असें ज्ञेय आहे. 
एतदेव परं ब्रह्म ज्ञेयमात्मा परोऽव्ययः ।
गुणाप्रकृतिजान्भुङ्क्ते पुरुषः प्रकृते परः ॥ ३० ॥
३०) परब्रह्म, परमात्मा, अव्यय या शब्दांनीं याच ज्ञेय वस्तूबद्दल व्यवहार करतात. ( सांख्य ज्याला ) प्रकृतीहून पर व प्रकृतीच्या गुणांचा भोग घेणारा पुरुष असे म्हणतात तो, हें ज्ञेयच आहे.   
गुणैस्त्रिभिरियं देहे बध्नाति पुरुषं दृढम् ।
यदा प्रकाशः शान्तिश्र्च वृद्धे सत्त्वे तदाऽधिकम् ॥ ३१ ॥
३१) ही प्रकृति सत्त्वादि आपल्या त्रिगुणांनी पुरुषाला ( जीवाला ) देहांत दृढबद्ध करते. ( त्रिगुणांपैकी ) सत्त्वगुण जेव्हां अधिक होतो तेव्हां प्रकाश (ज्ञान ) व शान्तीची वाढ होते.    
लोभोऽशमः स्पृहाऽऽरम्भः कर्मणां रजसो गुणाः ।
मोहोऽप्रवृत्तिश्र्चाऽज्ञानं प्रमादस्तमसो गुणाः ॥ ३२ ॥
३२) लोभ, हव्यास, शांतता नसणें, कर्म करण्याकडे प्रवृति हे रजोगुणाचे गुण आहेत. तसेंच मोह, कांहीं करुं नये असे वाटणें, अज्ञान व प्रमाद हे तमोगुणाचे गुण आहेत.   
सत्ताधिकः सुखं ज्ञानं कर्मसंगं रजोधिकः ।
तमोधिकश्र्च लभते निद्राऽलस्यं सुखेतरत् ॥ ३३ ॥
३३) ज्याचा सत्त्वगुण वाढलेला असतो, त्याला ज्ञान व सुख मिळते. रजोगुण वाढला असतां कर्म करीत रहावें असें वाटते. तमोगुण वाढला कीं झोंप, आळस व दुःख प्राप्त होते.    
एषु त्रिषु प्रवृद्धेषु मुक्तिसंसृतिदुर्गतीः ।
प्रयान्ति मानवा राजंस्तस्मात्सत्त्वयुतो भव ॥ ३४ ॥
३४) सत्त्वगुण वाढलां असतां ( मृत्यु आला तर ) मुक्ति मिळते. रजोगुण वाढला तर पन्हां जन्माला यावें लागतें. व तमोगुणाच्या आधिक्यानें मनुष्य दुर्गतीला जातात. यासाठी राजा, तूं सत्वगुणानें युक्त हो. 
ततश्र्च सर्वभावेन भज त्वं मां नरेश्र्वर ।
भक्त्या चाऽव्यभिचारिण्या सर्वत्रैव च संस्थितम् ॥ ३५ ॥
३५) हे राजा ! तूं सत्त्वयुक्त होऊन सर्वव्यापक अशा मला अनन्यभावानें व अव्यभिचारिणी भक्तीनें भज. 
अग्नौ सूर्ये तथा सोमे यच्च तारासु संस्थितम् ।
विदुषि ब्राह्मणे तेजो विद्धि तन्मामकं नृप ॥ ३६ ॥
३६) अग्नि, सूर्य, नक्षत्रें, चंद्र व विद्वान ब्राह्मण यांच्यांत जें तेज असतें तें माझे आहे.
अहमेवाऽखिलं विश्र्वं सृजामि विसृजामि च ।
औषधीस्तेजसा सर्वा विश्र्वं चाऽऽप्याययाम्यहम् ॥ ३७ ॥
३७) सर्व विश्र्वाला मीच उत्पन्न करितों आणि त्याचा संहारही मीच करितों. आपल्या तेजानें औषधींना व विश्र्वाला पुष्ट करितो. 
सर्वेन्द्रियाण्यधिष्ठाय जाठरं च धनंजयम् ।
भुनज्मि चाऽखिलन्भोगान्पुण्यपापविवर्जितः ॥ ३८ ॥
३८) सर्व इंद्रियें व उदरांतील अग्नि यांचा आश्रय करुन सर्व भोग मी भोगीत असतो; पण मला त्याचे पुण्यपाप कांहींही लागत नाही.
अहं विष्णुश्र्च रुद्रश्र्च ब्रह्म गौरी गणेश्र्वरः ।
इन्द्राद्या लोकपालाश्र्च ममैवांऽशसमुद्भुवाः ॥ ३९ ॥
३९) ब्रह्मा, विष्णु, महेश, गणपति, गौरी मीच आहे. इन्द्रादिक लोकपाल हेही माझ्याच अंशापासून झाले आहेत.  
येन येन हि रुपेण जनो मां पर्युपासते ।
तथा तथा दर्शयामि तस्मै रुपं सुभक्तितः ॥ ४० ॥
४०) जन मला ज्या ज्या रुपाचा कल्पून भजत असतो, मीही त्याला त्या त्या प्रमाणें रुप दाखवितो.
इति क्षेत्रं तथा ज्ञाता ज्ञानं ज्ञेयं मयोरितम् ।
अखिलं भूपते सम्यगुपपन्नाय पृच्छते ॥ ४१ ॥ 
४१) याप्रमाणें क्षेत्र, ज्ञाता, ज्ञान, ज्ञेय यासंबंधीं तूं मला शरण येऊन जें विचारलेंस तें सर्व मी तुला सांगितलें आहे. 
ॐ तत्सदिति श्रीमद्गणेशगीतासूपनिषदर्थगर्भासु योगामृतार्थशास्त्रे श्रीगणेशपुराणे उत्तरखंडे श्रीगजाननवरेण्यसंवादे क्षेत्रज्ञातृज्ञेयविवेक योगो नाम नवमोऽध्यायः ॥   
Adhyay Navava Kshetra Dnyatru Dnyey Vivek
अध्याय नववा क्षेत्रज्ञातृज्ञेयविवेक योग


Custom Search

Friday, December 29, 2017

Adhyay Aathava Vishwarup Darshan अध्याय आठवा विश्र्वरुपदर्शन


Adhyay Aathava Vishwarup Darshan 
Ganesh Geeta Adhyay Aathava Vishwarup Darshan is in Sanskrit. It is told by God Gajanan to King Varenya.
अध्याय आठवा विश्र्वरुपदर्शन 
वरेण्य उवाच
भगवन्नारदो मह्यं तव नानाविभूतयः ।
उक्तवांस्ता अहं वेद न सर्वाः सोऽपि वेत्ति ततः ॥ १ ॥
१) वरेण्य म्हणाला, भगवान् नारदांनीं पूर्वीं मला तुझ्या अनेक विभुति सांगितल्या त्या सर्व मला त्या वेळी कळल्या नाहीत. व त्या मुनींनाही सर्व समजल्या नव्हत्या.  
त्वमेव तत्त्वतः सर्वा वेत्सि ता द्विरदानन ।
निजं रुपभिदानीं मे व्यापकं चारु दर्शय ॥ २ ॥
२) त्या सर्व विभूति, हे गजानना, तूंच जाणतोस. आतां सर्वव्यापक सुन्दर असे तुझें रुप मला दाखव.
श्रीगजानन उवाच
एकस्मिन्मयि पश्य त्वं विश्र्वमेतच्चराचरम् ।
नानाश्र्चर्याणि दिव्यानि पुरा दृष्टानि केनचित् ॥ ३ ॥
३) श्रीगजानन म्हणले, राजा, माझ्या एकातच तूं चराचर पहा. अशीं अनेक प्रकारची दिव्य आश्र्चर्यें पूर्वीं क्वचित् एखाड्यानें पाहिली असतील.  
ज्ञानचक्षुरहं तेऽद्य सृजामि स्वप्रभावतः ।
चर्मचक्षुः कथं पश्येद्विभुं मामजमव्ययम् ॥ ४ ॥  
४) हे राजा, मी स्वप्रभावानें आज तुला दिव्य नेत्र देतो. कारण सर्वव्यापक अज व अव्यय अशा मला चर्मचक्षूंनीं कसें पहातां येईल ? 
क उवाच
ततो राजा वरेण्यः स दिव्यचक्षुरवैक्षत ।
ईशितुः परमं रुपं गजास्यस्य महाद्भुतम् ॥ ५ ॥
५) ब्रह्मदेव म्हणाले, हे व्यास ! वरेण्य राजाला दिव्य दृष्टि प्राप्त झाली व त्या दृष्टीनें श्रीगजाननाचें अत्यंत अद्भुत असें रुप तो पाहूं लागला. 
असंख्यवक्त्रं ललितमसंख्यांघ्रिकरं महत् ।
अनुलिप्तं सुगन्धेन दिव्यभूषाम्बरस्त्रजम् ॥ ६ ॥
६) ज्याला असंख्य मुखें, अगणित हातपाय असून जें सुंदर व विशाल होते. सुगंधि द्रव्यांनीं लिप्त असलेलें, दिव्य अलंकार, वस्त्रे व माला ज्यावर दिसत आहेत.     
असंख्यनयनं कोटिसूर्यरश्मि धृतायुधम् ।
तदूर्ष्मणि ततो लोका दृष्टास्तेन पृथग्विधा ॥ ७ ॥
७) असंख्य नयनांनी युक्त, कोटिसूर्याप्रमाणें ज्याची कांती आहे, अनेक  आयुधें धारण केलेलें, असें रुप वरेण्यानें पाहिलें. ( ते इतकें विशाल होते ) कीं त्यावर भूरादिक लोक पृथक् पृथक् रहात होते.  
दृष्ट्वैश्र्वरं परं रुपं प्रणम्य स नृपोऽब्रवीत् ।
वरेण्य उवाच
वीक्षेऽहं तव देहेऽस्मिन्देवानृषिगणान्पितृन् ॥ ८ ॥
८) श्रीगजाननाचें दिव्यरुप पाहून वरेण्यानें त्याला वंदन केलें व म्हणाला, या तुझ्या देहावर देव, ऋषिगण व पितर मला दिसत आहेत.
पातालानां समुद्राणां द्विपानां चैव भूभृताम् ।
महर्षीणां सप्तकं च नानार्थैः संकुलं विभो ॥ ९ ॥
९) सप्त पातालें. सप्त समुद्र, सप्त द्वीपें, सप्त कुलाचल व सप्त महर्षि नाना प्रकारांची कर्में करीत असलेले मी पहात आहे.  
भुवाऽन्तरिक्षं स्वर्गांश्र्च मनुष्योरगराक्षसान् ।
ब्रह्मविष्णुमहेशेन्द्रान्देवाञ्जन्तूननेकधा ॥ १० ॥
१०) मी या तुझ्या स्वरुपांत भूमीसह आकाश, स्वर्ग, मनुष्य, सर्प, राक्षस तसेंच ब्रह्मदेव, विष्णु, शंकर, इंद्र व इतर देव व अनेक प्रकारच्या प्राण्यांना पहात आहे.   
अनाद्यनन्तं लोकादिमनन्तभुजशीर्षकम् ।
प्रदीप्तानलसंकाशमप्रमेयं पुरातनम् ॥ ११ ॥
११) आदिअन्तरहित, सर्व लोकांचा जनक, ज्याला कर व शिरें अनंत आहेत, प्रदीप्त अग्नीप्रमाणें दिसणारा, प्रमाणातीत व पुरातन 
किरीटकुणडलधरं दुर्निरीक्ष्यं मुदावहम् ।
एतादृशं च वीक्षे त्वां विशालवक्षसं प्रभुम् ॥ १२ ॥
१२) किरीटकुंडल धारण करणारा, भक्तांना सुख देणारा, ज्याला पहातांना डोळे दिपतात, वक्षस्थल ज्याचें विशाल आहे, हे प्रभो, अशा तुला मी पहातो.
सुरविद्याधरैर्यक्षैः किन्नरैर्मुनिमानुषैः ।
नृत्यद्भिरप्सरोभिश्र्च गन्धर्वैर्गानतत्परैः ॥ १३ ॥
१३) देव, विद्याधर, यक्ष, किन्नर, मुनि, मनुष्य, नाचणार्‍या अप्सरा, गायन करणारें गंधर्व,   
वसुरुद्रादित्यगणैः सिद्धैः साध्यैर्मुदायुतैः ।
सेव्यमानं महाभक्त्या वीक्ष्यमाणं सुविस्मितैः ॥ १४ ॥
१४) अष्टवसु, एकादश रुद्र, द्वादशादित्य, सिद्ध व साध्य हें आनंदानें व भक्तीनें तुझी सेवा करीत आहेत व आश्र्चर्यानें तुला पहात आहेत. 
वेत्तारमक्षरं वेद्यं धर्मगोप्तारमीश्र्वरम् ।
पातालानि दिशः स्वर्गान्भुवं व्याप्याऽखिलं स्थितम् ॥ १५ ॥
१५) सर्वज्ञ, अक्षर, वेद्य धर्माचा रक्षक, सर्वांचा नियन्ता, सप्त पाताले, दशदिशा , सप्तस्वर्ग, या सर्वांना व्यापून राहिलेल्या 
भीता लोकास्तथा चाऽहमेवं त्वां वीक्ष्य रुपिणम् ।
नानादंष्ट्राकरालं च नानाविद्याविशारदम् ॥ १६ ॥
१६) सर्व लोक व स्वतः मीही अशा तुझ्या स्वरुपाला पाहून भ्यालों आहोंत. अनेक दाढांनीं भयंकर अनेक विद्यांमध्ये प्रवीण.  
प्रलयानलदीप्तास्यं जटिलं च नभःस्पृशम् ।
दृष्ट्वा गणेश ते रुपं भ्रान्त इवाऽभवम् ॥ १७ ॥
१७) प्रलयकालच्या अग्नीप्रमाणें ज्याचें प्रदीप्त मुख आहे, जटांनीं युक्त व आकाशाला टेकलेलें, असें तुझे रुप पाहून मला भ्रम झाल्यासारखें झालें आहे. 
देवा मनुष्या नागाद्याः खलास्त्वदुदरेशयाः ।
नानायोनिभुजश्र्चाऽन्ते त्वय्येव प्रविशन्ति च ॥ १८ ॥
अब्धे रुत्पद्यमानास्ते यथा जीमूतबिन्दवः ।
१८) देव, मनुष्य, नाग वगैरे दुष्ट प्राणीही तुझ्या उदरांत रहात आहेत. अनेक योनींत भोग भोगून हे सर्व लोक शेवटीं तुझ्यांत प्रविष्ट होतात. जसें, समुद्रांतून उत्पन्न झालेले जलबिंदु शेवटीं समुद्रांत लीन होतात.  
त्वमिन्द्रोऽग्निर्यमश्र्चैव निर्ऋतिर्वरुणो मरुत् ॥ १९ ॥
गुह्यकेशस्तथेशानः सोमाः सूर्योऽखिलं जगत् ।
१९) इन्द्र, अग्नि, यम, निर्ऋति, वरुण, मरुत, कुबेर, रवि, चंद्र व हें सर्व जगत तूंच आहेस. 
नमामि त्वामतः स्वामिन्प्रसादं कुरु मेऽधुना ॥ २० ॥
दर्शयस्व निजं रुपं सौम्यं यत्पूर्वमीक्षितम् ।
२०) वरेण्य म्हणाला, हे स्वामिन् गजानना ! मी तुला नमन करितो. तरी मजवर कृपा करुन मी पूर्वीं पाहिले होतें तसलें सौम्य रुप मला दाखीव. 
को वेद लीलास्ते भूमन् क्रियमाणा निजेच्छया ॥ २१ ॥
अनुग्रहान्मया दृष्टमैश्र्वरं रुपमीदृशम् । 
ज्ञानचक्षुर्यतो दत्तं प्रसन्नेन त्वया विभो ॥ २२ ॥
२१-२२) तूं आपल्या इच्छेने ज्या लीला करतोस त्या जाणायला कोण समर्थ आहे? तूं माझ्यावर अनुग्रह केलास, म्हणूनच मी हें ऐश्र्वर्य (विश्र्वरुप) पाहूं शकलों. कारण तूं प्रसन्न होऊन मला ज्ञानचक्षु दिलास.   
श्रीगजानन उवाच
नेदं रुपं महाबाहो मम पश्यन्ति योगिनः ।
सनकाद्या नारदाद्याः पश्यन्ति मदनुग्रहात् ॥ २३ ॥
२३) श्रीगजानन म्हणतात, राजा ! हें माझें रुप कोणीही योगी पाहूं शकत नाहीत. सनकादिकव नारदादिकही माझ्या अनुग्रहानें पहातात.  
चतर्वेदार्थतत्त्वज्ञाश्र्चतुःशास्त्रविशारदाः ।
यज्ञदानतपोनिष्ठा न मे रुपं विदन्ति ते ॥ २४ ॥
२४) ज्यांना चारीही वेदार्थांचे तत्त्व समजते व जे चारीही शास्त्रांत निष्णात असतात व यज्ञदान व तप यांचेचवर ज्यांची निष्ठा असते अशानांही माझें हे रुप कळत नाही.  
शक्योऽहमीक्षितं ज्ञातुं प्रवेष्टुं भक्तिभावतः ।
त्यज भीतिं च मोहं च पश्य मां सौम्यरुपिणम् ॥ २५ ॥
२५) मला पहाणें, माझे ज्ञान व प्रवेश हीं भक्तिभवानेंच शक्य आहेत. तूं भीति व मोह सोडून, मीं आतां सौम्य रुप धारण केलेआहे त्या मला पहा.
मद्भक्तो मत्परः सर्वसंगहीनो मदर्थकृत् ।
निष्क्रोधः सर्वभूतेषु समो मामेति भूभुज ॥ २६ ॥
२६) ज्याला मी श्रेष्ठ वाटतो, सर्वसंगपरित्याग केलेला, निष्क्रोध, सर्व भूतांचे ठायीं समता ठेवणारा, असा माझा भक्त मला प्राप्त होतो. 
ॐ तत्सदिति श्रीमद्गणेशगीतासूपनिषदर्थगर्भासु योगामृतार्थशास्त्रे श्रीगणेशपुराणे उत्तरखंडे श्रीगजाननवरेण्यसंवादे विश्र्वरुपदर्शनो नाम अष्टमोऽध्यायः ॥ 
Adhyay Aathava Vishwarup Darshan
अध्याय आठवा विश्र्वरुपदर्शन 


Custom Search

Monday, December 25, 2017

Adhyay Satava Upasana Yogaha अध्याय सातवा उपासनायोग


Adhyay Satava Upasana Yogaha 
Ganesh Geeta Adhyay Satava Upasana Yogaha is in Sanskrit. It is told by God Gajanan to King Varenya.
अध्याय सातवा उपासनायोग
वरेण्य उवाच 
का सुक्ला गतिरुद्दिष्टा  का च कृष्णा गजानन ।
किं ब्रह्म संसृतिः का मे वक्तुमर्हस्यनुग्रहात् ॥ १ ॥
१) वरेण्य म्हणाला, हे गजानना शुक्ला गति कशी असते, कृष्णा गति कशी ओळखावी, ब्रह्म कसें व संसाराचें स्वरुप कसें असरें तें कृपा करुन मला सांगा. कारण या कामांत तूंच योग्य आहेस.   
श्रीगजानन उवाच
अग्निर्ज्योतिरहः शुक्ला कर्मार्हमयनं गतिः ।
चान्द्रं ज्योतिस्तथा धूमो रात्रिश्र्च दक्षिणायनम् ॥ २ ॥
२) श्रीगजानन म्हणाले, हे वरेण्या, अग्नि, ज्योति, दिवस आणि उत्तरायण मिळून शुक्ल गति होते. चान्द्र ज्योति, रात्र व दक्षिणायन मिळून होते, ती कृष्ण गति होते. 
कृष्णैते ब्रह्मसंसृत्योरवाप्तेः कारणं गती ।
दृश्यादृश्यमिदं सर्वं ब्रह्मैवेत्यवधातय ॥ ३ ॥
३) त्या दोन्ही गतींतील शुक्ला गति ब्रह्मप्रापक व कृष्णा गति ही पुन्हां संसाराला देणारी आहे. 
क्षरं पञ्चात्मकं विद्धि तदन्तक्षरं स्मृतम् ।
उभाभ्यां यदतिक्रान्तं शुद्धं विद्धि सनातनम् ॥ ४ ॥   
४) पंचभूतात्मकसर्व क्षर आहे. क्षराच्या आंत व्यापून असणारें तें अक्षर होय. या दोहोच्याही पलीकडील शुद्ध व सनातन असें ब्रह्म आहे.   
अनेकजन्मसंभूतिः संसृतिः परिकीर्तिता ।
संसृतिं प्राप्नुवन्त्येते ये तु मां गणयन्ति न ॥ ५ ॥
५) अनेक जन्म घेणें याला संसृति असें म्हणतात. जें मला मानीत नाहींत त्यांना संसृतींत यावें लागते.
ये मां सम्यगुपासन्ते परं ब्रह्म प्रयान्ति ते ।
ध्यानाद्यैरुपचारैर्मां तथा पय्चामृतादिभिः ।
स्नानवस्त्राद्यलंकारसुगन्धधूपदीपकैः ॥ ६ ॥  
६) या लोकीं जे माझी उत्तम उपासना करतात त्यांना परब्रह्माची प्राप्ति होते.मला ध्यानादिक उपचार तसेच पंचामृत, स्नान, वस्त्रें, अलंकार सुगंधित धूप,  
नैवेद्यैज्ः फलताम्बूलैर्दक्षिणाभिश्र्च योऽर्चयेत् ।
भक्त्यैकचेतसा चैव तस्येष्टं पूरयाम्यहम् ॥ ७ ॥
७) अनेक प्रकारचे नैवेद्य, फले, ताम्बूल, दक्षिणा इत्यादिक उपचारांनीं भक्तिपूर्वक एकाग्र अंतःकरणानें जो माझी पूजा करतो त्याचे मी सर्व इष्ट पुरवितो. 
एवं प्रतिदिनं भक्त्या मद्भक्तो मां समर्चयेत् ॥ ८ ॥
८) याप्रमाणे प्रत्येक दिवशीं भक्तानें भक्तीनें माझी पूजा करावी. 
अथवा मानसीं पूजां कुर्वीत स्थिरचेतसा ।
अथवा फलपत्राद्यैः पुष्पमूलजलादिभिः ॥ ९ ॥
९) किंवा एकाग्र अंतःकरणाने मानसपूजन करावें. अगर फल, पत्र, पुष्प, मूल, जल वगैरे उपचारांनी यत्नपूर्वक माझें पूजन करावें. असें जे करतील त्यांचे सर्व मनोरथ मी पूर्ण करितो.   
पूजयेन्मां प्रयत्नेन तत्तदिष्टं फलं लभेत् ।
त्रिविधाक्स्वपि पूजासु श्रेयसी मानसी मता ॥ १० ॥
साऽप्युत्तमा मता पूजाऽनिच्छया या कृता मम ।
१०) या तीनही प्रकारच्या पूजांमध्यें मानसिक पूजा श्रेयस्कर आहे. जी पूजा निष्कामबुद्धीनें केली असेल तीही मला उत्तम म्हणून मान्य आहे.  
ब्रह्मचारी गृहस्थो वा वानप्रस्थो यतिश्र्च यः ॥ ११ ॥
एकां पूजां प्रकुर्वाणोऽप्यन्यो वा सिद्धिमेष्यति ।
११) ब्रह्मचारी, गृहस्थ, वानप्रस्थ, संन्यासी अगर दुसरा कोणीही एकच माझी पूजा करीत असेल तर त्यालाही सिद्धि प्राप्त होईल. 
मदन्यदेवं यो भक्त्या द्विषन्मामन्यदेवताम् ॥१२ ॥
सोऽपि मामेव यजते परं त्वविधितो नृप ।
१२) ( ही आपली उपास्य देवता नव्हे असें मानून ) माझा द्वेष करुन दुसर्‍याच देवतेची भक्ति करतो, तो मलाच पूजीत असतो; पण तें पूजन विधियुक्त होत नाहीं. 
यो ह्यन्यदेवतां मां च द्विषन्नन्यां समर्चयेत् ॥ १३ ॥
याति कल्पसहस्त्रं स निरयान्दुःखभाक् सदा ।
१३) जो माझा व दुसर्‍या देवतेचा द्वेष करुन तिसर्‍यालाच भजतो. तो सहस्त्र कल्पपर्यंत दुःखें भोगीत नरकांत रहातो.
भूतशुद्धिं विधायाऽऽदौ प्राणानां स्थापनं ततः ॥ १४ ॥
आकृष्य चेतसो वृत्तिं ततो न्यासमुपक्रमेत् ।
१४) ( पूजेंतील क्रम सांगतात ) प्रथम ( शरिरांतील ) भूतांची शुद्धि करावी. नंतर प्राणायाम करुन चित्त स्थिर करावें. नंतर मंत्राचे न्यास करावे. 
कृत्वाऽन्तर्मातृकान्यासं बहिश्र्चाऽथ षडङ्गकम् ॥ १५ ॥
न्यासं च मूलमन्त्रस्य ततो ध्यात्वा जपेन्मनुम् ।
१५) प्रथम अंतबहिर्मातृका न्यास, मूलमंत्राचा न्यास व षडंगन्यास करुन देवतेचें ध्यान करावे. व नंतर मूलमंत्राचा जप करावा.
स्थिरचित्तो जपेन्मन्त्रं यथागुरुमुखागतम् ॥ १६ ॥
जपं निवेद्य देवाय स्तुत्वा स्तोत्रैरनेकधा ।
१६) एकाग्र चित्त करुन गुरुंनीं सांगितल्याप्रमाणें विधिपूर्वक जप करावा. जप पूर्ण झाल्यावर तो देवाला अर्पण करावा. नंतर अनेक स्तोत्रें म्हणून देवाची स्तुति करावी.  
एवं मां य उपासीत स लभेन्मोक्षमव्ययम् ॥ १७ ॥
य उपासनया हीनो धिङ् नरो व्यर्थजन्मभाक् ।
१७) अशी माझी उपासना जो करील त्याला अविनाशी असा मोक्ष मिळेतो. जो मनुष्य उपासना करीत नाही त्याचा धिक्कार असो. तो व्यर्थ जन्माला आला आहे असे समजावे. 
यज्ञोऽहमौषधं मन्त्रोऽग्निराज्यं च हविर्हुतम् ॥ १८ ॥
ध्यानं ध्येयं स्तुतिः स्तोत्रम् नतिर्भक्तिरुपासना ।
त्रयी ज्ञेयं पवित्रं च पितामहपितामहः ॥ १९ ॥
१८-१९) मी यज्ञ, औषध( व्रीहि वगैरे ), मंत्र, अग्नि, आज्य, हविर्द्रव्य, हवनक्रिया, ध्यान, ध्येय, स्तुति, स्तोत्र, नमस्कार, भक्ति, उपासना,वेदत्रयी अगर अग्नित्रयी, ज्ञेयवस्तु,पवित्र पदार्थ व जो पितामह ब्रह्मदेव त्याचाही मी पितामह आहे.   
ॐकारः पावनं साक्षी प्रभुर्मित्रं गतिंर्लयः ।   
उत्पत्तिः पोषको बीजं शरणं वास एव च ॥ २० ॥
२०) ॐकार, सर्वांचा साक्षी, पवित्र करणारा प्रभु, मित्र, गति, लयस्थान, उत्पत्ति, पोषण करणारा, बीज रक्षण करणारा, वसतिस्थान हें सर्वं मीच आहे.
असन्मृ त्युः सदमृतमात्मा ब्रह्माऽहमेव च ।
दानं होमस्तपो भक्तिर्जपः स्वाध्याय एव च ॥ २१ ॥
२१) सत्, असत, ( स्थूलसुक्ष्म ), अमृत, मृत्यु, आत्मा, ब्रह्मही, मीच आहे; तसेंच दान, होम, तप, भक्ति, जप, स्वाध्यायही मीच आहे. 
यद्यत्करोति तत्सर्वं स मे मयि निवेदयत् ॥ २२ ॥
२२) मनुष्य जें जें कर्म करितो तें तें त्यानें मला अर्पण करावें.
योषितोऽथ दुराचाराः पापस्त्रैवर्णिकास्तथा ।
मदाश्रया विमुच्यन्ते किं मद्भक्ता द्विजातयः ॥ २३ ॥
२३) स्त्रिया, दुराचारी, पापी, क्षत्रिय,वैश्य, शूद्र हेही माझ्या आश्रयानें पापमुक्त होतात. मग माझी भक्ति करणारें शुद्ध विप्र मुक्त होणार नाहीत काय? झालेच पाहिजेत.
न विनश्यति मद्भक्तो ज्ञात्वेमा मद्विभूतयः ।
प्रभवं मे विभूतीश्र्च न देवा ऋषयो विदुः ॥ २४ ॥
२४) या माझ्या विभूति जाणणारा माझा भक्त कधींही नष्ट होत नाहीं. माझाजन्म व विभूति देवांना व ऋषींनाही कळत नाहीत. 
नानाविभूतिभिरहं व्याप्य विश्र्वं प्रतिष्ठितः ।
यद्यच्छ्रेष्ठतमं लोके सा विभूतिर्निबोध मे ॥ २५ ॥
२५) हे वरेण्या, मी अनेक विभूतींच्या योगानें या विश्र्वाला व्यापून राहिलों आहे. या जगांत जें जें अतिशय श्रेष्ठ दिसते ती माझी विभूति आहे असे समज.  
ॐ तत्सदिति श्रीमद्गणेशगीतासूपनिषदर्थगर्भासु योगामृतार्थशास्त्रे श्रीगणेशपुराणे उत्तरखंडे श्रीगजाननवरेण्यसंवादे उपासनायोगो नाम सप्तमोऽध्यायः ॥
Adhyay Satava Upasana Yogaha
अध्याय सातवा उपासनायोग


Custom Search

Saturday, December 23, 2017

Adhyay Sahava Buddhi Yogaha अध्याय सहावा बुद्धियोग



Adhyay Sahava Buddhi Yogaha 
Ganesh Geeta Adhyay Sahava Buddhi Yogaha is in Sanskrit. It is told by God Gajanan to King Varenya.
अध्याय सहावा बुद्धियोग  
श्रीगजानन उवाच
ईदृशं विद्धि मे तत्त्वं कद्गतेनान्तऽरात्मना ।
यज्ज्ञात्वा मामसन्दिग्धं वेत्सि मोक्ष्यसि बन्धनात् ॥ १ ॥
१) श्रीगजानन म्हणाले, माझ्यावर अंतःकरण स्थिर करुन हें माझें तत्त्व तूं जाणून घे. सर्वव्यापक अशा मला तूं जाणशील तर निःसंशय मुक्त होशील. 
तत्तेऽहं श्रृणु वक्ष्यामि लोकानां हितकाम्यया ।
अस्ति ज्ञेयं यतो नाऽन्यन्मुक्तेश्र्च साधनं नृप ॥ २ ॥
२) लोकांचें हित होईल या इच्छेनें मीं हें तत्त्व तुला सांगणार आहे. तें तूं ऐक. हे राजा, ज्याच्या ज्ञानानें मोक्ष मिळतो तें हेंच ज्ञेय तत्त्व आहे. यावांचून दुसरें नाही.
ज्ञेया मत्प्रकृतिः पूर्वं ततः स्याज्ज्ञानगोचरः ।
ततो विज्ञानसंपत्तिर्मयि ज्ञाते नृणां भवेत् ॥ ३ ॥
३) प्रथम माझी प्रकृति जाणावी. म्हणजे माझे ज्ञान होते. माझे ज्ञान झाल्यावर विज्ञानरुपी संपत्ति त्याला मिळते. ( म्हणजे साक्षात्कार होतो. ) 
क्वनलौ खमहंकारः कं चित्तं धीः समीरणः ।
रवीन्दू यागकृच्चैकादशधा प्रकृतिर्मम ॥ ४ ॥
४) पृथ्वी, जल, तेज, वायु,, आकाश, चित्त, बुद्धि, अहंकार, चंद्र, सूर्य व (यज्ञकर्ता ) यजमान, अशी अकरा प्रकारची माझी प्रकृति आहे.
अन्यां मत्प्रकृतिं वृद्धां मुनयः संगिरन्ति च ।
तया त्रिविष्टपं व्याप्तं जीवत्वं गतयाऽनया ॥ ५ ॥
५) अशी माझी आणखी एक अनादि प्रकृति आहे, असे मुनि म्हणतात.जीवभावाला प्राप्त झालेल्या तिनें सर्व सर्व त्रैलोक्य व्यापून टाकिलें आहे.   
आभ्यामुत्पाद्यते सर्वं चराचरमयं जगत् ।
संगाद्विश्र्वस्य संभूतिः परित्राणं लयोऽप्यहम् ॥ ६ ॥
६) या प्रकृतिद्वयापासून स्थिरचर जगताची उत्पत्ति होते. याच्या संगानेंच मी जगाच्या उत्पत्ति स्थिति लयांना कारण होत असतो.
तत्त्वमेतन्निबोद्धुं मे यतते कश्र्चिदेव हि ।
वर्णाश्रमवतां पुंसां पुरा चीर्णेन कर्मणा ॥ ७ ॥
७) वर्णाश्रमधर्माचे पालन करणार्‍या अनेक लोकांपैकीज्यांचें पूर्वकर्म अनुकुल असेल असा कोणी तरी हें माझें तत्त्व जाणण्याचा यत्न करितो.
साक्षात्करोति मां कश्र्चिद्यत्नवत्स्वपि तेषु च ।
मत्तोऽन्यन्नेक्षते किंचिन्मयि सर्वं च वीक्षते ॥ ८ ॥
८) अशा यत्न करणार्‍या अनेक लोकांमध्ये क्वचित एखाद्याला माझा साक्षात्कार होतो. त्याला माझ्यावाचून दुसरें कांहींच दिसत नाही. सर्व विश्र्व तो माझ्यांतच पाहात असतो.  
क्षितौ सुगन्धरुपेण तेजोरुपेण चाऽग्निषु ।
प्रभारुपेण पूष्ण्यब्जे रसरुपेण चाऽप्सु च ॥ ९ ॥
९) भूमींत सुगंधाच्या रुपानें, सूर्यचंद्रांत प्रभेच्या रुपानें व उदकांत रसाच्या रुपानें मी रहात असतो.  
धीतपोबलिनां चाऽहं धीस्तपोबलमेव च ।
त्रिविधेषु विकारेषु मदुत्पन्नेष्वहं स्थितः ॥ १० ॥
१०) धीमान् तपस्वी व बलवान् यांच्यांतील धी, तप व बल मीच आहे. माझ्यापासून ( जागृति, स्वप्न व सुषुप्तीरुपी ) विकार उत्पन्न होतात, त्यांत विश्र्वतैजस आणि प्राज्ञरुपानें मी रहातो.    
न मां विन्दन्ति पापिष्ठा मायामोहितचेतसः ।
त्रिविकारा मोहयति प्रकृतिर्मे जगत्त्रयम् ॥ ११ ॥
११) ज्यांचे अंतःकरण मायेने मोहित झालेलें असते असे पापी लोक मला जाणत नाहीत. तीन विकारांनी युक्त असलेली माझी माया त्रैलोक्याला मोहित करते.
यो मे तत्त्वं विजानाति मोहं त्यजति सोऽखिलम् ।
अनेकैर्जन्मभिश्र्चैवं ज्ञात्वा मां मुच्यते ततः ॥ १२ ॥
१२) जो मनुष्य माझें तत्त्व जाणतो, तो अखिल मोहाचा त्याग करतो.अनेक जन्मांनी तो मला जाणून मुक्तीला जातो. 
अन्ये नाना विधान्देवान्यजन्ते तान्व्रजन्ति ते ।
यथा यथा मतिं कृत्वा भजते मां जनोऽखिलः ॥ १३ ॥
तथा तथाऽस्य तं भावं पूरयाम्यहमेव तम् ।
अहं सर्वं विजानामि मां न कश्र्चिद्विबुध्यते ॥ १४ ॥
१३-१४) दुसरें कांहीं लोक नाना प्रकारच्या देवांची भक्ति करितात. ते त्या देवांना प्राप्त होतात. सर्व लोक ज्या भावानें माझी भक्ति करितात, त्यांची त्यांची ती ती भावना मी पूर्ण करितो. सर्व मी जाणतो, परंतु मला कोणीही जाणत नाही. 
अव्यक्तं व्यक्तिमापन्नं न विदुः कामयोहिताः ।
नाऽहं प्रकाशतां यामि अज्ञानां पापकर्मणाम् ॥ १५ ॥
१५) मूळच्या अव्यक्त पण लोकोद्धाराकरितां व्यक्त झालेल्या मला कामाने मोहित झालेले कोणीही जाणत नाहीत. अशा पापरतअशांना मी माझें स्वरुप प्रकट करुन दाखवित नाही. 
यः स्मृत्वा त्यजति प्राणमन्ते मां श्रद्धयाऽन्वितः ।
स यात्यपुनरावृत्तिं प्रसादान्मम भूभुज ॥ १६ ॥
१६) अंतकाळी श्रद्धेनें माझे स्मरण करुन जो प्राणत्याग करितो, तो माझ्या प्रसादानें पुनः जन्मास येत नाही.  
यं यं देवं स्मरन्भक्त्या त्यजति स्वं कलेवरम् ।
तत्तत्सालोक्यमाप्नोति तत्तद्भक्त्या नरोत्तम ॥ १७ ॥   
१७) ज्या ज्या देवाला भक्तीनें स्मरुन देहत्याग करितो त्याला त्या त्या देवाच्या भक्तीनें त्या त्या देवाचें सालोक्य प्राप्त होते.
अतश्र्चाऽहर्निशं भूप स्मर्तव्योऽनेकरुपवान् ।
सर्वेषामप्यहं गम्यः स्त्रोतसामर्णवो यथा ॥ १८ ॥
१८) म्हणुन हे राजा, अनेक रुपें धारण करणार्‍या अशा माझें अहर्निश स्मरण करावें. मी सर्वांना प्राप्त होणारा आहे. जसें जगांतील नद्यानाले शेवटी समुद्रास मिळतात.
ब्रह्मविष्णुमहेन्द्राद्यॉंल्लोकान्प्राप्य पुनः पतेत् ।
यो मामुपैत्यसन्दिग्धं पतनं तस्य न क्वचित् ॥ १९ ॥
१९) ब्रह्मा, विष्णु , महेश्र्वर व इंद्र इत्यादि देवांच्या वैकुंठादि लोकांस जे जातात, त्यांना तेथून पुनः पतन आहे. पण जे मला पावतात. त्यांना पुनः पतन नाही.     
अनन्यशरणो यो मां भक्त्या भजति भूमिप ।
योगक्षेमौ च तस्याऽहं सर्वदा प्रतिपादये ॥ २० ॥
२०) हे राजा, अनन्यशरण होऊन जो भक्तीने मला भजतो, सर्व काळ मी त्याचे योगक्षेम पुरवीत असतो. 
द्विविधा गतिरुद्दिष्टा शुक्ला कृष्णा नृणां नृप ।
एकया परमं ब्रह्म परया याति संसृतिम् ॥ २१ ॥
२१) सत्कर्म करणार्‍या मनुष्यांना देहपातानंतर शुक्ल व कृष्ण अशा दोन गति मिळतात. शुक्ल गति ज्याला मिळते तो परब्रह्माला प्राप्त होतो. ( त्याला पुनरावृत्ति नाहीं ) जो कृष्ण गतीला जातो तो या जन्ममरणरुप संसारांत पुनः येतो.   
ॐ तत्सदिति श्रीमद्गणेशगीतासूपनिषदर्थगर्भासु योगामृतार्थशास्त्रे श्रीगणेशपुराणे उत्तरखंडे श्रीगजाननवरेण्यसंवादे बुद्धियोगो नाम षष्ठोऽध्यायः ॥    Adhyay Sahava Buddhi Yogaha
      अध्याय सहावा बुद्धियोग    
       

Custom Search

Tuesday, December 19, 2017

Adhyay Pachava YogaVruti Prashansany Yoga अध्याय पांचवा योगवृत्तिप्रशंसन


Adhyay Pachava YogaVruti Prashansany Yoga 
Ganesh Geeta Adhyay Pachava YogaVruti Prashansany Yoga is in Sanskrit. It is told by God Gajanan to King Varenya.
अध्याय पांचवा योगवृत्तिप्रशंसन
श्रीगजानन उवाच 
श्रौतस्मातर्तानि कर्माणि फलं नेच्छन्समारभेत् ।
शस्तः स योगी राजेन्द्र अक्रियाद्योगमाश्रितात् ॥ १ ॥
१) श्रीगजानन म्हणाले, श्रौतस्मार्त कर्मे फलाची इच्छा सोडून जो करतो तो योगी कर्में न करणार्‍या योग्यांपेक्षां श्रेष्ठ आहे. 
योगप्राप्त्यै महाबाहो हेतुः कर्मैव मे मतम् ।
सिद्धयोगस्य संसिद्ध्यै हेतू शमदमौ मतौ ॥ २ ॥  
२) योगप्राप्तीला कर्म हेच कारण आहे. असें माझें मत आहे. तो योगसाध्य झाल्यावर त्यांत विशेष सिद्धि मिळविण्याकरितां शमदम हे कारण आहेत.
इन्द्रियार्थांश्र्च संकल्प्य कुर्वन्स्वस्य रिपुर्भवेत् ।
एताननिच्छन्यः कुर्वन्सिद्धिं योगी स सिध्यति ॥ ३ ॥
३) विषयांचा संकल्प करुन जो कर्मे करितो, तो आपणच आपला वैरी होतो. जो फलाशा सोडून कर्म करितो त्याला कर्मसिद्धि मिळते. 
सुहृत्त्वे च रिपुत्वे च उद्धारे चैव बन्धने ।
आत्मनैवात्मनो ह्यात्माऽनात्मा भवति कश्र्चन ॥ ४ ॥
४) सुदृढत्व, रिपुत्व, उद्धार आणि बंधन, याला आपले आपणच कारण असतो; याशिवाय दुसरे कांहीहीं कारण असत नाही.   
मानेऽपमाने दुःखे च सुखे सुहृदि साधुषु ।
मित्रेऽमित्रेऽप्युदासीने द्वेष्ये लोष्टे च काञ्चने ॥ ५ ॥
५) मान, अपमान, सुख, दुःख, सज्जन, साधु, मित्र, शत्रु, उदासीन, द्वेष, ढेंकूळ व सुवर्ण, ( ही सर्व )  
समो जितात्मा विज्ञानी ज्ञानीन्द्रियजयावहः ।
अभ्यसेत्सततं योगं यदा युक्ततमो हि सः ॥ ६ ॥
६) ज्यास सम भासतात, मनाच्या व इंद्रियांचा ज्यानें जय केलेला असा ज्ञान व विज्ञान यांनीं युक्त पुरुष जेव्हां योगाभ्यास करतो तेव्हां तो अतिशय योगयुक्त होतो. 
तप्तः श्रान्तो व्याकुलो वा क्षुधितो व्यग्रचित्तकः ।
कालेऽतिशीतेऽत्युष्णेवाऽनिलाग्न्यम्बुसमाकुले ॥ ७ ॥
७) ( योगाभ्यासाला पुढील गोष्टी वर्ज कराव्या ) उन्हाने वगैरे तापलेला, दमलेला, व्याकुळ, क्षुधित, चित्त व्यग्र झालें असेल तर, अति शीत व अति उष्ण असा काल, वारा जास्त असेल, जवळ अग्नि पेटला असेल अगर जेथें पाणी खोल असेल, ( अशी परिस्थिती योगाला प्रतिकूल आहे. ) 
सध्वनावतिजीर्णे गोस्थाने साग्नौ जलान्तिके ।
कूपकूले श्मशाने च नद्यां भित्तौ च मर्मरे॥ ८ ॥
८) जेथें गोंगाट आहे, जुनें स्थान, गोठा, अग्नि व जळ जवळ असेल तर, विहिरीच्या कांठीं, स्मशानांत, नदींत, भिंतीजवळ बसून व जेथें पानांचा वगैरे शब्द असेल ( अशा ठिकाणीं योगाभ्यास करुं नये. )
चैत्ये सवल्मिके देशे पिशाचादिसमाकुले ।
नाऽभ्यसेद्योगविद्योगं योगध्यानपरायणः ॥ ९ ॥
९) चैत्य म्हणजे नास्तिकांचीं मंदिरें जेथें जवळ असतील तेथें, पिशाचादिकांचे जेथें वास्तव्य असेल अशा ठिकाणीं योगज्ञ पुरुषानें योगाभ्यास अगर ध्यानादि करुं नये.  
स्मृतिलोपश्र्च मूकत्वं बाधिर्यं मन्दता ज्वरः ।
जडता जायते सद्यो दोषाज्ञानद्धि योगिनः ॥ १० ॥
१०) स्मृतिनाश, मुकेपणा, ज्वर, बधिरता, मंदता, जडता, हे सर्व योगांतील दोष न समजतां योगाचें आचरण केलें असतां प्राप्त होतात.  
एते दोषाः परित्याज्या योगाभ्यसनशालिना ।
अनादरे हि चैतेषां स्मृतिलोपादयो ध्रुवम् ॥ ११ ॥
११) याकरितां योगाभ्यास करणार्‍यानें हे दोष न येतील अशी दक्षता घ्यावी.यांकडे दुर्लक्ष झाल्यास स्मृतिलोपादि दोष निश्र्चित येतील.
नाऽतिभुञ्जन्सदा योगी नाऽभुञ्जन्नाऽतिनिद्रितः ।
नाऽतिजाग्रत्सिद्धिमेति भूप योगं सदाभ्यसन् ॥ १२ ॥  
१२) अति भोजन, अति लंघन, अति निद्रा व अति जाग्रण या गोष्टी नित्य योगाभ्यास करणारानें सोडल्या पाहिजेत; नाहीं तर त्याचा योग सिद्धिला जाणार नाही.         
संकल्पजांस्त्यजेत्कामान्नियताहारजागरः ।
नियम्य खगजं बुद्ध्या विरमेत शनैः शनैः ॥ १३ ॥
१३) संकल्पानें होणारे काम सोडावे, आहार व जागरण नियमित ठेवावे, बुद्धीनें इंद्रियांनानियमितकरुन हळूहळू यांतून विरत व्हावें. 
ततस्ततः कृषेदेतद्यत्र यत्राऽनुगच्छति ।
धृत्वाऽऽत्मवशगं कुर्याच्चित्तं चञ्चलमादृतः ॥ १४ ॥
१४) हें चंचल चित्त जिकडे जिकडे जाईल तिकडून तिकडून त्यास धैर्यानें काढून घ्यावें व आपल्या स्वाधीन करुन ठेवावे.  
एवं कुर्वन्सदा योगी परां निर्वृतिमृच्छति ।
विश्र्वस्मिन्निजमात्मानं विश्र्वं च स्वात्मनीक्षते ॥ १५ ॥
१५) असें जो योगी करतो त्यास परम सौख्य प्राप्त होतें. तो विश्र्वांत आपणांस व आत्म्यांत सर्व पाहतो. 
योगेन यो मामुपैति तमुपैभ्यहमादरात् ।
मोचयामि न मुञ्चामि तमहं मां स न त्यजेत् ॥ १६ ॥
१६) योगानें जो मला प्राप्त होतो, मीही पण आदरानें त्याला पावतों. मी त्याला संसारांतून मुक्त करतो. मी त्याचा त्याग करीत नाहीं, व तोही मला सोडीत नाहीं. 
सुखे सुखेतरे द्वेषे क्षुधि तोषे समस्तृषि ।
आत्मसाम्येन भूतानि सर्वगं मां च वेत्ति यः ॥ १७ ॥
१७) सुखदुःख, तहान, भूक, हर्ष, द्वेष, ( यांचे प्रसंग आलें असतां ) ज्याची समता ढळत नाही, तो सर्व भूतांना आपल्यासारखें पाहतो. सर्व व्यापक अशा माझाही त्याला साक्षात्कार झालेला असतो. 
जीवन्मुक्तः स योगीन्द्रः केवलं मयि संस्थितः ।
ब्रह्मादीनां च देवानां स वन्द्यः स्याज्जगगत् त्रये ॥ १८ ॥
१८) वरील लक्षणें असणारा योगीश्र्वर हा जीवन्मुक्त असतो. व केवळ माझाच आश्रय करतो. तो ब्रह्मादिक देवांना व त्रैलोक्यालाही वंद्य होतो
वरेण्य उवाच 
द्विविधोऽपि हि योगोऽयं असंभाव्यो हि मे मतः ।
यतोऽन्तःकरणं दुष्टं चञ्चलं दुर्ग्रहं विभो ॥ १९ ॥
१९) राजा वरेण्य म्हणाला, तुम्हीं सांगितलेला दोन प्रकारचा योग मला असाध्य वाटतो. कारण हें अंतःकरण दुष्ट असून अति चंचल असल्यानें याचा निग्रह करणें फार कठीण आहे.  
श्रीगजानन उवाच 
यो निग्रहं दुर्ग्रहस्य मनसः संप्रकल्पयेत् ।
घटीयन् त्रसमादस्मान्मुक्तः संसृतिचक्रकात् ॥ २० ॥
२०) श्रीगजानन म्हणाले, निग्रहास कठीण अशा मनाचा निग्रह करणाराच असा संकल्प करुन जो यत्नाला लागतो तोच रहाटगाडग्यासारख्या या संसारचक्रांतून मुक्त होतो.
विषयैः क्रकचैरेतत्संसृष्टं चक्रकं दृढम् ।
जनच्छेतुं न शक्नोति कर्मकीलैः सुसंवृतम् ॥ २१ ॥
२१) विषयरुपी करकोच्यांनी बनविलेलें व कर्मरुपी खिळ्यांनीं चोहों बाजूंनीं बळकट केलेल्या अशा संसृतिरुपी दृढ चक्राचा छेद करण्यास मनुष्य समर्थ होत नाहीं.  
अतिदुःखं च वैराग्यं भोगाद्वैतृष्ण्यमेव च ।
गुरुप्रसादः सत्सङ्ग उपायास्तज्जये अमी ॥ २२ ॥ 
२२) अति दुःख, वैराग्य भोगून आलेली तृप्ति, गुरुप्रसाद व सत्संग हे चित्ताचा जय करण्यास उपाय आहेत.
अभ्यासाद्वा वशीकुर्यान्मनो योगस्य सिद्धये ।
वरेण्य दुर्लभो योगो विनाऽस्य मनसो जयात् ॥ २३ ॥
२३) शास्त्रोक्त मार्गानें अभ्यास करुन मन वश करावें. कारण योगसिद्धि करितां मनोजयाची आवश्यकता आहे. गजानन म्हणतात, हे वरेण्या मनोजयावाचून योग हा दुर्लभ आहे. 
वरेण्य उवाच 
योगभ्रष्टस्य को लोकः का गतिः किं फलम् भवेत् ।
विभो सर्वज्ञ मे छिन्धि संशयं बुद्धिचक्रभृत् ॥ २४ ॥
२४) वरेण्य म्हणाल, हे देवा, योगांत पूर्ण न होतां देहपात झाला असतां त्याला कोणता लोक मिळतो, तो कोणत्या गतीला जातो व फल काय मिळतें ? हे विभो, आपण सर्वज्ञ व बुद्धिचक्राला धारण करणारे आहांत; तरी माझा संशय दूर करावा.  
श्रीगजानन उवाच 
दिव्यदेहधरोयोगाद्भ्रष्टः स्वर्भोगमुत्तमम् ।
भुक्त्वा योगिकुले जन्म लभेच्छुद्धिमतां कुले ॥ २५ ॥
२५) श्रीगजानन म्हणाले, योगभ्रष्ट दिव्य देह धरुन स्वर्गांत जातात. व तेथील उत्तम भोग भोगून पुनः या लोकांत शुद्ध आचरवान् योग्यांच्या कुलांत जन्माला येतात.  
पुनर्योगी भवत्येष संस्कारात्पूर्वकर्मजात् ।
न हि पुण्यकृतां कश्र्चिन्नरकं प्रतिपद्यते ॥ २६ ।
२६) ( योग्याच्या कुलांत जन्मल्यावर ) हा पूर्वकर्माच्या संस्कारानें योगी होतो. हे राजा, पुण्य करणार्‍यामध्यें कोणीही नरकांत जात नाहींत.
ज्ञाननिष्ठात्तपोनिष्ठात्कर्मनिष्ठान्नराधिप ।
श्रेष्ठो योगी श्रेष्ठतमो भक्तिमान्मयि तेषु यः ॥ २७ ॥ 
२७) जे ज्ञाननिष्ठ, तपोनिष्ठ व कर्मनिष्ठ असतात त्या सर्वांहून योगी श्रेष्ठ आहे. त्या योग्यांत ज्याची माझ्यावर भक्ति असेल, तो अत्यंत श्रेष्ठ आहे.  
ॐ तत्सदिति श्रीमद्गणेशगीतासूपनिषदर्थगर्भासु योगामृतार्थशास्त्रे श्रीगणेशपुराणे उत्तरखंडे श्रीगजाननवरेण्यसंवादे योगवृत्तिप्रशंसनो नाम पंचमोऽध्यायः ॥  
Adhyay Pachava YogaVruti Prashansany Yoga 
अध्याय पांचवा योगवृत्तिप्रशंसन


Custom Search