Shri Dnyaneshwari
मूळ श्लोक
अपि चेत् सुदुराचारो भजते
मामनन्यभाक् ।
साधुरेव स मन्तव्यः
सम्यग्व्यवसितो हि सः ॥ ३० ॥
३०) (पूर्वी ) अत्यंत
दुराचरणी असला तरी तो जर अनन्य भक्त ( होऊन ) माझी भक्ति करील तर तो साधूच मानला
पाहिजे; कारण, त्याची वागणूक आतां चांगली झाली आहे.
ऐसे भजतेनि प्रेमभावें ।
जया शरीरही पाठीं न पवे ।
तेणें भलतया व्हावें ।
जातीचिया ॥ ४१५ ॥
४१५) अशा प्रकारे
प्रेमभावाने भजत असतां त्याला पुन्हां शरीरहि मिळत नाही, तो मग कोणत्या का जातीचा
असेना ?
आणि आचरण पाहतां सुभटा । तो
दुष्कृताचा कीर सेल वांटा ।
परि जीवित वेचिलें चोहटां ।
भक्तीचिया कीं ॥ ४१६ ॥
४१६) आणि अर्जुना,
त्याच्या वागणुकीचा विचार केला तर, वाईट वागणुकीचा खरोखर तो शेलका भाग आहे. परंतु
ज्यांनी आपलें (( उरलेलें ) आयुष्य भक्तीच्या चव्हाट्यावर खर्च केले आहे,
अगा अंतींचियां मती । साचपण
पुढिले गती ।
म्हणोनि जीवित जेणें भक्ती
। दिधलें शेखीं ॥ ४१७ ॥
४१७) अरे, मरणप्रसंगी
जशी वासना असते, त्याप्रमाणें पुढचा जन्म मिळतो. याकरितां ज्यानें आपलें आयुष्य
शेवटी भक्तीकरितांच खर्च केलें,
तो आधीं जरी अनाचारी । तरी सर्वोत्तमुचि
अवधारीं ।
जैसा बुडाला महापूरीं । न
मरतु निघाला ॥ ४१८ ॥
४१८) तो पूर्वींचा जरी
पापाचरण करणारा असला, तरी तो सर्वोतोपरी उत्तमच आहे, हे समज. असें कोणी एक मनुष्य
महापुरात बुडत असतां, त्या स्थितीतूनन मरतां बाहेर निघाला,
तयाचें जीवित ऐलथडिये आलें
। म्हणोनि बुडाले जेवीं वायां गेलें ।
तेवीं नुरेचि पाप केलें ।
शेवटलिये भक्ती ॥ ४१९ ॥
४१९) तो कडेला जिवंत
लागल्यामुळे आतां त्याची ( पूर्वीची ) बुडत असण्याची स्थिति व्यर्थ गेली;
त्याप्रमाणें पूर्वी केलेलें पाप शेवटीं भक्ति केल्यानें उरतच नाहीं.
यालागीं दुष्कृती जर्‍हीजाहला
। तरि अनुतापतीर्थी न्हाला ।
न्हाऊनि मजआंतु आला ।
सर्वभावें ॥ ४२० ॥
४२०) याकरितां पूर्वींचा
दुराचरण करणारा असला, तरी नंतर त्या विषयींच्या पश्चात्तापारुपीं तीर्थांत त्यानें
स्नान केलें; आणि अशा प्रकारचें स्नान करुन सर्व भावांनीं ( तो ) माझ्या ठिकाणीं
अनन्य झाला,
तरि आतां पवित्र तयाचेंचि
कुळ । अभिजात्य तेंचि निर्मळ ।
जन्मलेया फळ । तयासीच
जोडलें ॥ ४२१ ॥
४२१) तर आतां त्याचेंच
कुळ पवित्र आहे; तसेंच शुद्ध आणि श्रेष्ठ आहे आणि जन्माला आल्याचें फळ त्यालाच
मिळालें.
तो सकळही पढिन्नला । तपें
तोचितपिन्नला ।
अष्टांग अभ्यासिला । योगु
तेणें ॥ ४२२ ॥
४२२) त्यानें सर्वहि
अध्ययन केलें, त्यानें तपांची आचरणें केली किंवा अष्टांग योगाचा त्यानें अभ्यास
केला,
हें असो बहुत पार्था । तो
उतरला कर्में सर्वथा ।
जयाची अखंड आस्था ।
मजचिलागीं ॥ ४२३ ॥
४२३) अर्जुना, हें फार
वर्णन पुरें ज्याची आवड अखंड माझ्या ठिकाणीं आहे, अरे अर्जुना, तो पूर्णपणें
कर्मरुपी बंधनांतून पार पडला.
अवघिया मनोबुद्धीचिया राहटी
। भरोनि एकनिष्ठेचिया पेटी ।
जेणें मजमाजीं किरीटी ।
निक्षेपिली ॥ ४२४ ॥
४२४) हे अर्जुना,
ज्यानें आपल्या मनबुद्धीचे सर्व व्यवहार माझ्याविषयींची जी एकनिष्ठा, त्या
एकनिष्ठेच्या पेटींत घालून, ती पेटी माझ्या स्वरुपामध्यें ठेवली,
मूळ श्लोक
क्षिप्रं भवति धर्मात्मा
शश्वच्छान्तिं निगच्छति ।
कौन्तेय प्रतिजानीहि न मे
भक्तः प्रणश्यति ॥ ३१ ॥
३१) तो अल्पकाळांत
धर्मात्मा होतो. त्याला शाश्वत अशी शांति प्राप्त होते. हे कौंतेया माझा भक्त (
कधींहि ) नाश पावत नाहीं, हें तूं निश्चयपूर्वक जाण.
तो आतां अवसरें मजसारिखा
होईल । ऐसाही भाव तुज जाईल ।
हां गा अमृताआंत राहील ।
तया मरण कैचें ॥ ४२५ ॥
४२५) तो भक्त आतां
कालांतरानें मद्रूप होईल, अशीहि कल्पना तुझ्या अंतःकरणांत येईल. अगा अर्जुना,
अमृतांत राहणार्‍याला मरण कसें येईल ?
पैं सूर्य जो वेळु नुदैजे ।
तया वेळा कीं रात्रि म्हणिजे ।
तेवीं माझिये भक्तीविण जें
कीजे । तें महापाप नोहे ॥ ४२६ ॥
४२६) ज्या वेळेस सूर्योदय
नसतो, त्या कालास रात्र असें म्हणावयाचें; तसें माझ्या भक्तीवांचून जें जें करणें,
तें तें महापातक नव्हे काय ? म्हणोनि तयाचिया चित्ता । माझी जवळिक पांडुसुता ।
तेव्हांचि तो तत्त्वता ।
स्वरुप माझें ॥ ४२७ ॥
४२७) अर्जुना, याकरितां
भक्ताच्या चित्तास माझें स्वरुपसान्निध्य ज्या वेळेस प्राप्त होतें, त्या वेळेसच
खरोखर तो मद्रूप होतो.
जैसा दीपें दीपु लाविजे ।
तेथ आदील कोण हें नोळखिजे।
तैसा सर्वस्वें जो मज भजे ।
तो मी होऊनि ठाके ॥ ४२८ ॥
४२८) ज्याप्रमाणें एका
दिव्यानें दुसरा दिवा लावला असतां त्यांतील पहिला कोणता, हें ओळखतां येत नाही;
त्याप्रमाणें जो सर्व भावांनीं माझें भजन करतो तो मद्रूप होऊन राहतो.
मग माझी नित्य शांती । तया
दशा तेचि कांती ।
किंबहुना जिती । माझेनि
जीवें ॥ ४२९ ॥
४२९) मग माझी नित्य
असलेली जी स्वरुपशांती, तीच त्याची स्थिति व तेज आहे. फार काय सांगावें ! माझ्या
जीवानें ते जगलेले आहेत.
एथ पार्था पुढतपुढती ।
तेंचि तें सांगों किती ।
जरी मियां चाड जरी भक्ती । न
विसंबिजे गा ॥ ४३० ॥
४३०) हे अर्जुना,
सांगितलेलीं गोष्ट पुनः पुन्हां तीच ती किती सांगू ? माझ्या प्राप्तीची जर तुला
इच्छा असेल, तर माझी भक्ति क्षणभरहि सोडूं नकोस.
अगा कुळाचिया चोखटपणा नलगा
। आभिजात्या झणीं श्र्लाघा ।
व्युत्पत्तीचा वाउगा । सोसु
कां वाहावा ॥ ४३१ ॥
४३१) अरे, आमचें कुळ
शुद्ध आहे, या अभिमानांत राहूं नका; तसेंच आमचें कुळ श्रेष्ठ आहे, असा कदाचित्
आनंद मानाल, तर मानूं नका व शास्त्राध्ययनाची पोकळ हांव व्यर्थ कां बाळगावी ?
कां रुपें वयसा माजा ।
आथिलेपणें कां गाजा ।
एक भाव नाहीं माझा । तरी
पाल्हाळ तें ॥ ४३२ ॥
४३२) उत्तम
सुस्वरुपानें व तारुण्यानें मस्त कां व्हावें ? संपन्नपणाचा डौल कशाला मिरवावा ? (
कारण ) माझ्याविषयीं एक भक्ति जर नसेल, तर हा सर्व पसारा निष्फळ आहे.
कणेंविण सोपटें । कणसें
लागलीं आथी एक दाटें ।
काय करावें गोमटें । वोस
नगर ॥ ४३३ ॥
४३३) धान्यावांचून पिशा
असलेली कणसें दाट एकसारखी आली, तरी त्यांचा काय उपयोग ? शहर चांगले आहे, पण त्यांत
वस्ती नसेल तर त्याचा काय उपयोग ?
नातरी सरोवर आटलें । रानीं
दुःखिया दुःखी भेटलें ।
कां वांझ फुली फुललें । झाड
जैसें ॥ ४३४ ॥
४३४) अथवा सरोवरांतील
पाणी आटावें किंवा रानामध्यें एका दुःखी मनुष्याची दुसर्‍या दुःखी मनुष्याशी गांठ
पडावी अथवा एखाद्या झाडाला वांझ फुलांचा बहर यावा;
तैसें सकळ तें वैभव । अथवा
कुळजातिगौरव ।
जैसें शरीर आहे सावेव । परि
जीवचि नाहीं ॥ ४३५ ॥
४३५) सर्व ऐश्र्वर्य
अथवा कुळ व जाति याचा डौल हा त्याप्रमाणे आहे. ज्याप्रमाणें एखादें शरीर सर्व
अवयवांनी पूर्ण असून त्यांत फक्त जीवच नसावा;
माझिये भक्तीविण । जळो तें
जियालेपण ।
अगा पृथ्वीवरी पाषाण । नसती
काईं ॥ ४३६ ॥
४३६) त्याप्रमाणें
माझ्या भक्तीवांचून जें जगणें आहे, त्याला आग लागो. अर्जुना, या पृथ्वीवर दगड
नाहींत काय ?
पैं हिंवराची दाट साउली ।
सज्जनीं जैसी वाळिली ।
तैसीं पुण्यें डावलूनि
गेलीं । अभक्तांतें ॥ ४३७ ॥
४३७) हिंवराचो गर्द
छाया ज्याप्रमाणें सत्पुरुष टाळतात, त्याप्रमाणें
भक्तिहीन लोकांना चुकवून पुण्यें निघून जातात.
निंब निंबोळियां मोडोनि आला
। तरी तो काउळियांसीचि सुकाळु जाहला ।
तैसा भक्तिहिनु वाढिन्नला ।
दोषांचिलागीं ॥ ४३८ ॥
४३८) निंबाच्या झाडाला
दाट निंबोळ्या आल्या, तर त्या सुबत्तेचा फायदा केवळ कावळ्यांनाच होतो;
त्याप्रमाणें भक्तिहीन मनुष्य केवळ पापाकरितांच वाढलेला असतो.
कां षड्रस खापरीं वाढिले ।
वाढूनि चोहटां रात्रीं सांडिले ।
ते सुणियांचेचि ऐसे झाले ।
जियापरी ॥ ४३९ ॥
४३९) अथवा षड्रसयुक्त
अन्न खापरांत वाढलें आणि ते रात्री चव्हाट्यावर टाकून दिलें असतां, तें जसें
कुत्र्याच्याच उपयोगाला येतें,
तैसें भक्तिहीनाचें जिणें ।
जो स्वप्नींहि परि सुकृत नेणे ।
संसारदुःखासि आवंतणे ।
वोगरिलें गा ॥ ४४० ॥
४४०) त्याप्रमाणें
अभक्त मनुष्याचें जीवित आहे. जो स्वप्नांत देखील पुण्य करण्याचे जाणत नाही; अरे,
त्यानें संसाराच्या दुःखांना आमंत्रण देऊन ठेवलें आहे,
म्हणोनि कुळ उत्तम नोहावें
। जाती अंत्याहि व्हावें ।
वरि देहाचेनि नांवें ।
पशूचेंहि लाभो ॥ ४४१ ॥
४४१) याकरितां कुळ
उत्तमच असावयास पाहिजे, असें नाहीं. जातीने नीच योनीचा असला तरी चालेल. ( अत्यंजच
काय ) पण देहाच्या नांवानें पशूचा देह मिळाला तरी चालेल .
पाहें पां सावजें हातिरुं
धरिलें । तेणें तया काकुळती मातें स्मरिलें ।
कीं तयाचें पशुत्व वावो
जाहलें । पातालिया मातें ॥ ४४२ ॥
No comments:
Post a Comment