यस्याङ्के च विभाति भूधरसुता देवापगा मस्तके
भाले बालविधुर्गले च गरलं यस्योरसि व्यालराट् ।
सोऽयं भूतिविभूषणः सुरवरः सर्वाधिपः सर्वदा
शर्वः सर्वगतः शिवः शशिनिभः श्रीशङ्करः पातु माम् ॥ १ ॥
ज्यांच्या
मांडीवर हिमाचलसुता पार्वती, मस्तकावर गंगा, ललाटावर बालचंद्र, कंठामध्ये हालाहल
विष, वक्षःस्थळावर सर्पराज शेष सुशोभित आहे, ते भस्म-विभूषित देवांमध्ये श्रेष्ठ,
सर्वेश्र्वर, सर्वसंहारक, सर्वव्यापक, कल्याणरुप, चंद्रासमान शुभ्रवर्ण असलेले
श्रीशंकर सदा माझे रक्षण करोत. ॥ १ ॥
प्रसन्नतां
या न गताभिषेकतस्तथा न मम्ले वनवासदुःखतः ।
मुखाम्बुजश्री
रघुनन्दनस्य मे सदास्तु सा मञ्जुलमङ्गलप्रदा ॥ २ ॥
रघुकुलाला
आनंद देणार्‍या श्रीरामचंद्रांच्या मुखारविंदाची जी शोभा राज्यभिषेकाची वार्ता
ऐकून प्रसन्नही झाली नाही आणि वनवासाच्या दुःखाने खिन्नही झाली नाही, ती मला सदा
सुंदर मांगल्य देणारी होवो. ॥ २ ॥
नीलाम्बुजश्यामलकोमलाङ्गं
सीतासमारोपितवामभागम् ।
पाणौ महासायकचारुचापं
नमामि रामं रघुवंशनाथम् ॥ ३ ॥
ज्यांचे
अंग नील कमलासमान श्याम व कोमल आहे, सीतादेवी ज्यांच्या वामांगी विराजमान आहे आणि
ज्यांच्या हाती अमोघ बाण व सुंदर धनुष्य आहे, त्या रघुवंशाचे स्वामी
श्रीरामचंद्रांना मी नमस्कार करतो. ॥ ३ ॥
दोहा—श्रीगुरु
चरन सरोज रज निज मनु मुकुरु सुधारि ।
बरनउँ रघुबर
बिमल जसु जो दायकु फल चारि ॥
श्रीगुरुंच्या
चरण-कमलांच्या धुलीने मनरुपी दर्पण स्वच्छ करुन मी रघुनाथांच्या निर्मल कीर्तीचे
वर्णन करतो. ती धर्म, अर्थ, काम, मोक्ष ही चारी फले प्राप्त करुन देणारी आहे.
जब तें रामु
ब्याहि घर आए । नित नव मंगल मोद बधाए ॥
भुवन चारिदस
भूधर भारी । सुकृत मेघ बरषहिं सुख बारी ॥
श्रीरामचंद्र
विवाह करुन घरी परतले, तेव्हापासून अयोध्येमध्ये नित्य नवीन मंगल चालले होते आणि
आनंदानिमित्त अभिनंदने झडत होती. जणू चौदा लोकरुपी मोठ्या पर्वतांवर पुण्यरुपी मेघ
सुखरुपी जलाचा वर्षाव करत होते. ॥ १ ॥
रिधि सिधि
संपति नदीं सुहाई । उमगि अवध अंबुधि कहुँ आई ॥
मनिगन पुर
नर नारि सुजाती । सुचि अमोल सुंदर सब भॉंती ॥
ऋद्धी-सिद्धी
आणि संपत्तिरुपी सुंदर नद्या दुथडी वाहात अयोध्यारुपी समुद्राला येऊन मिळत होत्या.
नगरातील स्त्री-पुरुष म्हणजे बहुमोल रत्नांचे समूह होते. जे सर्व प्रकारे पवित्र,
अमूल्य आणि सुंदर होते. ॥ २ ॥
कहि न जाइ
कछु नगर बिभूती । जनु एतनिअ बिरंचि करतूती ॥
सब बिधि सब
पुर लोग सुखारी । रामचंद मुख चंदु निहारी ॥
नगराचे
ऐश्र्वर्य काही सांगणे शक्य नाही. जणू ब्रह्मदेवांच्या कलाकुसरीची ही परिसीमाच
आहे, असे वाटत होते. सर्व नगरनिवासी श्रीरामचंद्रांचा मुखचंद्र पाहून सर्व प्रकारे
सुखी होत होते. ॥ ३ ॥
मुदित मातु
सब सखीं सहेली । फलित बिलोकि मनोरथ बेली ॥
राम रुपु
गुन सीलु सुभाऊ । प्रमुदित होइ देखि सुनि राऊ ॥
सर्व
माता व सख्या या आपल्या मनोरथरुपी वेलींना फळे आल्याचे पाहून आनंदित होत होत्या.
श्रीरामांच्या रुप, गुण, शील आणि स्वभाव पाहून-ऐकून राजा दशरथ फारच आनंदित होत
होते. ॥ ४ ॥
दोहा—सब कें उर
अभिलाषु अस कहहिं मनाइ महेसु ।
आप अच्छत जुबराज
पद रामहि देउ नरेसु ॥ १ ॥
सर्वांच्या मनात
हीच अभिलाषा होती आणि सर्वजण श्रीमहादेवांची विनवणी करुन
म्हणत होते की, राजांनी आपल्या उपस्थितीतच श्रीरामचंद्रांना युवराजपद द्यावे. ॥ १
॥
एक समय सब सहित समाजा ।
राजसभॉं रघुराजु बिराजा ॥
सकल सुकृत मूरति नरनाहू
। राम सुजसु सुनि अतिहि उछाहू ॥
एक प्रसंगी
रघुकुलभूषण राजा दशरथ आपल्या सर्व परिवारासह राजसभेमध्ये विराजमान झाले होते.
महाराज सर्व पुण्यांची मूर्ती होते. श्रीरामांची उज्ज्वल कीर्ती ऐकून त्यांना
अत्यंत आनंद वाटत होता. ॥ १ ॥
नृप सब रहहिं कृपा
अभिलाषें । लोकप करहिं प्रीति रुख राखें ॥
त्रिभुवन तीनि काल जग
माहीं । भूरिभाग दसरथ सम
नाहीं ॥
सर्व राजे दशरथांची कृपा मिळण्याची कामना
करीत आणि लोकपालसुद्धा त्यांच्या कलाप्रमाणे वागून त्यांच्यावर प्रेम करीत. तीन
लोक आणि तिन्ही कलांमध्ये दशरथांसारखा महद्भाग्यवान कोणी नव्हता. ॥ २ ॥
मंगलमूल रामु सुत जासू । जो कछु कहिअ थोर सबु
तासू ॥
रायँ सुभायँ मुकुरु कर लीन्हा । बदनु बिलोकि
मुकुट सम कीन्हा ॥
मांगल्याचे मूळ असलेले श्रीरामचंद्र ज्यांचे
पुत्र आहेत, त्यांच्याविषयीं जेवढे सांगावे तेवढे थोडेच आहे. राजांनी सहज हाती
आरसा घेतला आणि त्यात पाहून आपला मुकुट व्यवस्थित केला. ॥ ३ ॥
श्रवन समीप भए सित केसा । मनहुँ जरथपनु अस उपदेसा
॥
नृप जुबराजु राम कहुँ देहू । जीवन जनम लाहु किन
लेहू ॥
त्यांना दिसले की, आपल्या कानाजवळचे केस
पांढरे झाले आहेत. जणू म्हातारपण सांगत होते की, ‘ हे राजा, श्रीरामचंद्रांना
युवराजपद देऊन आपले जीवन आणि जन्माचे सार्थक का करुन घेत नाहीस ? ‘ ॥ ४ ॥
यह बिचारु उर आनि नृप सुदिनु सुअवसरु पाइ ।
प्रेम पुलकि तन मुदित मन गुरहि सुनायउ जाइ ॥ २ ॥
मनात हा विचार येताच राजा दशरथांनी शुभ दिन
आणि चांगला मुहूर्त पाहून मोठ्या प्रेमाने पुलकित होऊन व आनंदमग्न मनाने तो विचार
गुरु वसिष्ठांना सांगितला. ॥ २ ॥
कहइ भुआलु सुनिअ मुनिनायक । भए राम सब बिधि सब
लायक ॥
सेवक सचिव सकल पुरबासी । जे हमारे अरि मित्र
उदासी ॥
महाराज म्हणाले, ‘ हे मुनिराज, ऐका.
श्रीरामचंद्र आता सर्व प्रकारे योग्य झाले आहेत. सेवक, मंत्री, सर्व नगरवासी आणि
जे आपले शत्रू, मित्र व तटस्थ आहेत, ॥ १ ॥
सबहि रामु प्रिय जेहि बिधि मोही । प्रभु असीस जनु
तनु धरि सोही ॥
बिप्र सहित परिवार गोसाईं । करहिं छोहु सब रौरिहि
नाईं ॥
त्या सर्वांना श्रीरामचंद्र माझ्याप्रमाणेच
प्रिय आहेत. त्यांच्या रुपाने तुमचा आशीर्वादच शरीर धारण करुन शोभत आहे. हे
स्वामी, सर्व ब्राह्मण व परिवार हे सर्व तुमच्या समानच त्यांच्यावर प्रेम करतात. ॥
२ ॥
जे गुर चरन रेनु सिर धरहीं । ते जनु सकल बिभव बस
करहीं ॥
मोहि सम यहु अनुभयउ न दूजें । सबु पायउँ रज पावनि
पूजें ॥
जे लोक गुरुंच्या चरणांची धूळ मस्तकावर धारण
करतात, जणू संपूर्ण ऐश्र्वर्यच त्यांच्या मुठीत येते. याचा अनुभव माझ्याशिवाय
दुसर्‍या कोणाला नसावा. तुमच्या पवित्र चरणरजाची पूजा करुन मी सर्व काही मिळविले.
॥ ३ ॥
अब अभिलाषु एकु मन मोरें । पूजिहि नाथ अनुग्रह
तोरें ॥
मुनि प्रसन्न लखि सहज सनेहू । कहेउ नरेस रजायसु
देहू ॥
आता माझ्या मनात एकच अभिलाषा आहे. हे
गुरुवर्य, तीसुद्धा तुमच्या कृपेनेच पूर्ण होईल. ‘ राजांचे स्वाभाविक प्रेम पाहून
मुनींनी प्रसन्न होऊन म्हटले, ‘ महाराज, बोला, काय इच्छा आहे ? ॥ ४ ॥
दोहा—राजन राउर नामु जसु सब अभिमत दातार ।
फल अनुगामी महिप मनि मन अभिलाषु तुम्हार ॥ ३ ॥
हे राजन, तुमचे नाव आणि कीर्ती ही सर्व
मनोवांछित वस्तू देणारी आहे. हे राजांच्या मुकुटमणी ! तुमच्या मनात अभिलाषा येण्यापूर्वीच तिचे
आपोआप फल मिळते.’ ॥ ३ ॥
सब बिधि गुरु प्रसन्न जियँ जानी । बोलेउ राउ
रहँसि मृदु बानी ॥
नाथ रामु करिअहिं जुबराजू । कहिअ कृपा करि करिअ
समाजू ॥
आपले गुरु सर्व प्रकारे प्रसन्न आहेत, असे
पाहून राजा आनंदाने कोमल वाणीने म्हणाले, ‘ हे गुरुवर्य ! श्रीरामचंद्रांना युवराज
करा. आज्ञा मिळाली की, तयारी करता येईल. ॥ १ ॥
मोहि अछत यहु होइ उछाहू । लहहिं लोग सब लोचन लाहू
॥
प्रभु प्रसाद सिव सबइ निबाहीं । यह लालसा एक मन
माहीं ॥
मी जिवंत असताना हा आनंदोत्सव झाला, तर
सर्वांच्या डोळ्यांचे पारणे फिटेल. हे प्रभू, तुमच्या कृपेमुळे भगवान शिवांनी सर्व
कामना पूर्ण केल्या. केवळ ही एकच इच्छा मनात उरली आहे. ॥ २ ॥
पुनि न सोच तनु रहउ कि जाऊ । जेहिं म होइ पाछें
पछिताऊ ॥
सुनि मुनि दसरथ बचन सुहाए । मंगल मोद मूल मन भाए
॥
ती पूर्ण झाल्यास मग काही काळजी नाही. मग देह
राहो अथवा जावो. नंतर पश्र्चाताप करावा लागणार नाही.’ राजा दशरथांचे मंगल व
आनंदमूलक सुंदर वचन ऐकून मुनी मनातून प्रसन्न झाले. ॥ ३ ॥
सुनु नृप जासु बिमुख पछिताहीं । जासु भजन बिनु
जरनि न जाहीं ॥
भयउ तुम्हार तनय सोइ स्वामी । रामु पुनीत प्रेम
अनुगामी ॥
वसिष्ठ म्हणाले, ‘ हे राजा, ऐका. ज्यांना
विन्मुख झाल्याने लोकांना पश्र्चाताप करावा लागतो आणि ज्यांच्या भजनाविना मनातील
दुःख दूर होत नाही, तेच सर्वलोकमहेश्र्वर स्वामी श्रीराम तुमचे पुत्र झालेले आहेत.
ते पवित्र प्रेमामागोमाग येतात. ॥ ४ ॥
दोहा—बेगि बिलंबु न करिअ नृप साजिअ सबुइ समाजु ।
सुदिन सुमंगलु तबहिं जब रामु होहिं जुबराजु ॥ ४ ॥
हे राजा, आता उशीर करु नका. लवकर सर्व
साहित्य जमवा. श्रीरामचंद्र युवरज होतील, तोच शुभ आणि मंगलमय दिवस होय. ‘ ॥ ४ ॥
मुदित महिपति मंदिर आए । सेवक सचिव सुमंत्रु
बोलाए ॥
कहि जयजीव सीस तिन्ह नाए । भूप सुमंगल बचन सुनाए
॥
राजा आनंदित होऊन राजमहालात आले. त्यांनी
सेवकांकडून सुमंत इत्यादी मंत्र्यांना पाचारण केले. त्यांनी “ जय जीव “ असे म्हणून
अभिवादन केले. तेव्हा राजांनी श्रीरामांना युवराजपद देण्याचा सुंदर मंगलमय
प्रस्ताव मांडला. ॥ १ ॥
जौं पॉंचहि मत लागै नीका । करहु हरषि हियँ रामहि
टीका ॥
आणि म्हटले, ‘ जर तुम्हा पंचांना हा विचार
योग्य वाटत असेल, तर आनंदाने तुम्ही श्रीरामचंद्रांना राजतिलक करा. ‘ ॥ २ ॥
मंत्री मुदित सुनत प्रिय बानी । अभिमत बिरवँ परेउ
जनु पानी ॥
बिनती सचिव करहिं कर जोरी । जिअहु जगतपति बरिस
करोरी ॥
हे प्रिय बोलणे ऐकताच मंत्री आनंदित झाले.
जणू त्यांच्या मनोरथरुपी रोपट्यावर पाणी शिंपले गेले. त्यांनी हात जोडून म्हटले, ‘
हे जगत्पती, तुम्ही कोट्यावधी वर्षे जगावे. ॥ ३ ॥
जग मंगल भल काजु बिचारा । बेगिअ नाथ न लाइअ बारा
॥
नृपहि मोदु सुनि सचिव सुभाषा । बढ़त बौंड़ जनु लही
सुसाखा ॥
तुम्ही सर्व जगाचे कल्याण करणार्‍या शुभ कार्याचा
विचार केलेला आहे. महाराज ! घाई करा. उशीर लावू
नका.’ मंत्र्यांची सुंदर वाणी ऐकून राजांना आनंद
झाला. जणू वाढत जाणार्‍या वेलीला सुंदर फांदीचा
आधार
मिळाला. ॥ ४ ॥
No comments:
Post a Comment