Gurucharitra Adhyay 36 Part 1/5 गुरुचरित्र अध्याय ३६ भाग १/५

Gurucharitra Adhyay 36 

Gurucharitra Adhyay 36 is in Marathi. This Adhyay describes many things which are required to do by a Brahmin. It describe the importance of Gayatri Mantra, How to perform Sabdhya, what should be the daily routine of a Brahmin and so on. Name of this Adhyay is AanhikNirupanam.

श्रीगुरुचरित्र अध्याय ३६

श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥

शिष्योत्तम नामकरणी । लागे सिद्धाचिये चरणीं । 

विनवीतसे कर जोडोनि । भक्तिभावेंकरुनियां ॥ १ ॥

जय जया सिद्ध मुनि । तूंचि तारक भवार्णी ।

तूंचि होसी ब्रह्मज्ञानी । अविद्यातिमिरभास्कर ॥ २ ॥

मायामोह-रजनींत । होतों आपण निद्रिस्त । 

कृपासागर श्रीगुरुनाथ । जागृत केलें आम्हांसी ॥ ३ ॥

तिमिरहरण भास्करु । मज भेटलासी तूं गुरु ।

कडे केला भवसागरु  । चिन्मयात्मा सिद्ध मुनि ॥ ४ ॥

ऐसें म्हणोनि सिद्धासी । विनवी शिष्य भक्तीसीं ।

गुरुमूर्ति संतोषी । अभयंकार देतसे ॥ ५ ॥

पुढें चरित्र केवीं झाले । विस्तारावें स्वामी वहिलें ।

आमुतें स्वामी कृतार्थ केलें । ज्ञानामृत प्राशवूनि ॥ ६ ॥

कथामृत ऐकतां श्रवणीं । तृप्ति न होय अंतःकरणीं ।

निरोपावें विस्तारोनि । म्हणोनि चरणीं लागला ॥ ७ ॥

सिद्ध म्हणे नामधारका । पुढील कथा असे निका ।

एकचित्तें तुम्हीं ऐका । ज्ञान होय समस्तांसी ॥ ८ ॥

गाणगापुरीं असतां श्रीगुरु । महिमा वाढला अपरांपरु ।

बोलतां असे विस्तारु । तावन्मात्र सांगतसों ॥ ९ ॥

महिमा एकेक सांगतां । विस्तार होईल बहु कथा । 

अवतार श्रीहरि साक्षाता । कवण शके वर्णावया ॥ १० ॥

तया गाणगापुरांत । होता विप्र वेदरत ।

विरक्त असे बहुश्रुत । कर्ममार्गें वर्ततसे ॥ ११ ॥  

नेघें प्रतिग्रहो म्हणे । परान्नासी जावों नेणे ।

मिथ्यावाद मृषा भाषण । अतिवादे आपण न करीच ॥ १२ ॥

नित्य शुष्क भिक्षा करी । तेणें आपण उदर भरी ।

तयासी असे एक नारी । क्रोधवंती परियेसा ॥ १३ ॥

याचकवृत्ति तो ब्राह्मण । करी संसार सामान्यपणें ।

अतीत-अभ्यागताविणें । अन्न नेघे प्रत्यहीं ॥ १४ ॥

तया ग्रामीं प्रतिदिवसीं । विप्र येती आराधनेसी ।

सहस्र संख्या ब्राह्मणांसी । मिष्टान्न घालिती परियेसा ॥ १५ ॥

तया ग्रामी विप्रवनिता । समस्त जाती भोजनाकरितां ।

येऊनि सदनी स्तवित । अनेकपरीचीं पक्वान्नें ॥ १६ ॥

ऐकोनि ते विप्रनारी । नानापरी दुःख करी ।

परमेश्र्वरा श्रीहरी । म्हणोनि चिंती मनांत ॥ १७ ॥

कैसें दैव आपुलें हीन । नेणें स्वप्नीं ऐसें अन्न ।

दरिद्री पतीसी वरुन । सदा कष्ट भोगीतसें ॥ १८ ॥

पूर्वजन्मींचें आराधन । तैसा आपणासी पति हीन ।

सदा पाहें दरिद्रपणें । वर्ततसे देवराया ॥ १९ ॥

समस्त विप्र स्रियांसहित । नित्य परान्नभोजन करीत ।

पूर्वजन्मींचे सुकृत । केलें होतें सकळिकीं ॥ २० ॥

आपुला पति दैवहीन । कधीं नवचे परान्ना ।

काय करावें नारायणा । म्हणोनि चिंती मनांत ॥ २१ ॥

वर्ततां ऐसें तया स्थानीं । आला विप्र महाधनी ।

अपरपक्ष करणें मनीं । म्हणोनि आला परियेसा ॥ २२ ॥

तया स्थानीं विप्रांसी । क्षण दिले परियेसीं ।

सवें त्यांच्या स्रियांसी । आवंतिले परियेसा ॥ २३ ॥

देखोनि ते विप्रवनिता । पतीजवळी आली त्वरिता ।

सांगती झाली विस्तारता । आमंत्रण ब्राह्मणाचें ॥ २४ ॥

अनेकपरीचीं पक्वान्नें । देती वस्त्रें-परिधानें ।

अपार द्रव्य दक्षिणे । देताति ऐके प्राणेश्र्वरा ॥ २५ ॥

यातें स्वामी अंगीकारणें । अथवा आपणा निरोप देणें ।

कांक्षा करितें माझें मन ।  मिष्टान्न अपूर्व जेवावें ॥ २६ ॥

ऐकोनि तियेचे वचन । निरोप देत ब्राह्मण ।

सुखें जावें करीं भोजन । आपणा न घडे म्हणतसे ॥ २७ ॥

निरोप घेऊनि तये वेळीं । गेली तया गृहस्थाजवळी ।

आपण येऊं भोजनकाळीं । म्हणोनि पुसे तयासी ॥ २८ ॥

विप्र म्हणे तियेसी । आम्ही सांगूं दंपतीसी ।

बोलावीं आपुल्या पतीसी । तरीच आपुल्या गृहा यावें ॥ २९ ॥

ऐकोनि तयाचें वचन । झाली नारी खेदें खिन्न ।

विचार करी आपुले मनीं । काय करणें म्हणोनियां ॥ ३० ॥

आतां काय करावें म्हणे । कैसें दैव आपुलें उणे । 

बरवें अन्न स्वप्नीं नेणें । पतीकरितां आपणासी ॥ ३१ ॥

विचार करुनि मानसीं । आली नृसिंहगुरुपाशीं ।

नमन करी साष्टांगेसीं । अनेकपरी विनवीत ॥ ३२ ॥

म्हणे स्वामी एक करणें । बरवें अन्न कधीं नेणें ।

आपुल्या पतीसी सांगणें । आमंत्रणा जावें म्हणोनि ॥ ३३ ॥

सांगूं म्हणती दंपतीसी । माझा पति नायके वचनासी ।

न वचे कधीं परान्नासी । काय करुं म्हणतसे ॥ ३४ ॥

स्वामी आतां कृपा करणें । माझ्या पतीतें सांगणें ।

बरवीं येताति आमंत्रणें । अन्नवस्त्र देताति ॥ ३५ ॥

ऐकोनि तियेचे वचन । श्रीगुरुमूर्ति हास्यवदन ।

बोलावूनियां तत्क्षण । सांगती तया द्विजासी ॥ ३६ ॥

श्रीगुरु म्हणती तयासी । जावें तुवां आमंत्रणेसी ।

तुझे स्त्रियेचे मानसीं । असे मिष्टान्न जेवावें ॥ ३७ ॥

तिचे मनींची वासना । तुवां पुरवावी कारणा । 

सदा दुश्र्चित अंतःकरण । कुलस्त्रियेचें असूं नये ॥ ३८ ॥

ऐकोनि श्रीगुरुचें वचन । नमन करी तो ब्राह्मण ।

विनवीतसे कर जोडून । नेघें परान्न नेम असे ॥ ३९ ॥

गुरुवचन जों न करी । तो पडे रौरवघोरीं ।

निरोप तुमचा माझ्या शिरीं । जाईन स्वामी म्हणतसे ॥ ४० ॥       

पुसोनिया श्रीगुरुसी । आलें दंपत्य आमंत्रणासी ।

आनंद झाला बहुवसी । तया विप्रस्त्रियेंतें ॥ ४१ ॥

पितृनाम उच्चारोन । संकल्प करी तो ब्राह्मण ।

अनेकपरीचें मिष्टान्न । वाढिती तया दंपतींसी ॥ ४२ ॥

भोजन करित्या समयासी । दिसे विपरीत तियेसी ।

श्र्वान-सूकर येऊनि हर्षी । समागमें जेविताति ॥ ४३ ॥

कंटाळले तिचें मन । उठे आपण त्यजूनि अन्न ।

जेवीत होते जे ब्राह्मण । त्यां समस्तांसी सांगतसे ॥ ४४ ॥

ऐेसेपरी पतीसहित । आली नारी चिंता करीत ।

पतीस सांगे वृत्तांत । श्र्वानउच्छिष्ट जेविलेति ॥ ४५ ॥

स्त्रियेसी म्हणे तो ब्राह्मण । तुझेनि आपुलें दैव हीन ।

घडलें आपणा परान्न । उच्छिष्ट श्र्वानसूकरांचे ॥ ४६ ॥

ऐसें कोपोनि स्त्रियेसी । आली दोघें श्रीगुरुपाशीं । 

नमन करी भक्तीसीं । ऐका श्रोते एकचित्तें ॥ ४७ ॥

श्रीगुरु म्हणती तियेसी । कैसें सुख परान्नासी ।

सदा दूषिसी पतीसी । पुरले तुझे मनोरथ ॥ ४८ ॥

ऐसें वचन ऐकोनि । लागे नारी श्रीगुरुचरणीं ।

विनवीतसे कर जोडूनि । क्षमा करणें स्वामिया ॥ ४९ ॥

मंदमति आपणासी । दोष घडविले पतीसी ।

नेलें आपण परान्नासी । क्षमा करणें स्वामिया ॥ ५० ॥

चिंता करी द्विजवरु । म्हणे स्वामी काय करुं ।

दोष घडला अपारु । व्रतभंग झाला म्हणोनि ॥ ५१ ॥

परान्न न घ्यावें म्हणोनि । संकल्प होता माझे मनी ।

मिळाली सती वैरिणी । दोष आपणा घडविले ॥ ५२ ॥

ऐकोनि तयाचें वचन । श्रीगुरु म्हणती हांसोन ।

पुरविली स्त्रियेची वासना । आतां तिचें मन धालें ॥ ५३ ॥

कधीं नवचे परान्नासी । वर्तेल तुझ्या वाक्यासरसीं ।

न करीं चिंता मानसीं । दोष तुज नाहीं जाण ॥ ५४ ॥

आणिक एक सांगेन तुज । जेणें धर्म घडती सहज । 

अडला असेल एखादा द्विज । दैवपितृकर्माविणें ॥ ५५ ॥

कोणी न मिळे विप्र त्यासी । जावें तेथें भोजनासी ।

जरी तेथें तूं  न वचसी । अनंत दोष असे जाण ॥ ५६ ॥

श्रीगुरुचें वचन ऐकोन । विप्र सांष्टांगी करी नमन ।

विनवीतसे कर जोडून । विनंति माझी परियेसा ॥ ५७ ॥

अन्न घ्यावें कवणाचे घरीं । घडती दोष कवण्यापरी । 

जाऊं नये कवण्या द्वारीं । निरोपावें स्वामिया ॥ ५८ ॥

विप्रवचन ऐकोनि । श्रीगुरु सांगती विस्तारोनि ।

एकचित्त करुनि । ऐका श्रोते सकळिक ॥ ५९ ॥

श्रीगुरु म्हणती विप्रासी । अन्न घ्यावयाची घरें पुससी ।

गुरुभुवनादिकीं हर्षीं । जेवावें शिष्यवर्गा-घरीं ॥ ६० ॥

वैदिकादि विद्वज्जन । मातुल अपुला श्र्वशुर जाण ।

सहोदरादि साधुजन--। गृहीं अन्न जेवावें ॥ ६१ ॥

अडला विप्र ब्राह्मणावीण । त्याचे घरी घ्यावें अन्न ।

करावें गायत्रीजपन । दोष नाहीं अवधारा ॥ ६२ ॥

विप्र म्हणे श्रीगुरुसी । विनंती माझी परियेसीं ।

निषिद्ध अन्न सांगा आम्हांसी । कवण्या घरीं जेवूं नये ॥ ६३ ॥

श्रीगुरु सांगती ब्राह्मणासी । अन्नवर्जित घरें पुससी ।

अपार असे स्मृतिचंद्रेकेसी । क्रमेंकरुनि  सांगेन ॥ ६४ ॥

नित्य मातापितयांशी । सेवा घेती अतिदोषी ।

जेवूं नये त्या सदनासी । धनलोभिष्ट द्विजांघरी ॥ ६५ ॥

कलत्र-पुत्र कष्टवोनि । धर्म करी ब्राह्मणजनीं ।

अन्न निषिद्ध तया भुवनीं । दोष घडती जेवलिया ॥ ६६ ॥

गर्विष्ठ चित्रिक शस्त्रधारी । विप्र होवोनि मल्लयुद्ध करी ।

वीणा-विद्या ज्याचे घरीं । न घ्यावें अन्न ब्राह्मणानें  ॥ ६७ ॥

बहिष्कारी विप्राघरीं । याचकवृत्तीं उदर भरी ।

अन्न वर्जावें तया घरीं । आत्मस्तुति-परनिंदका ॥ ६८ ॥

बहुजन एक अन्न करिती ।  पृथक् वैश्र्वदेव न करिती ।

वर्जावें अन्न विप्रजातीं । महादोष बोलिजे ॥ ६९ ॥

गुरु होऊनि समस्तांसी । आपं मंत्र उपदेशी ।

शिष्य राहटे दुर्वृत्तीसीं । त्या गुरुघरी जेवूं नये ॥ ७० ॥

क्रोधवंत ब्राह्मण असे । अन्न न घ्यावें गृहीं ऐसे । 

स्त्रियेसी वर्जिता पुरुष असे  । जेवूं नये तया घरीं ॥ ७१ ॥

धनगर्वी तामसाघरीं । कृपण निर्दय व्यभिचारी ।

दांभिक दुराचारी विप्राघरीं । अन्न तुम्हीं वर्जावें ॥ ७२ ॥

पुत्र-पतीतें सोडोनि । वेगळी असे जे ब्राह्मणी । 

वर्जावें अन्न साधुजनीं । महादोष बोलिजे ॥ ७३ ॥

स्त्रीजित असे एखादा जरी । विप्र सुवर्णाकार करी ।

बहुयाजक निरंतरी । तया घरीं न जेवावें ॥ ७४ ॥

खळ-राजसेवकाघरीं । लोहकारसूचिका घरीं ।

वस्त्रधूत-रजकाघरीं । दान न घ्यावें ब्राह्मणें ॥ ७५ ॥

मद्य करी त्या नराघरीं । याचूनियां संचित करी ।

वेश्मीं सहजार असे नारी । दान विप्रें न घ्यावें ॥ ७६ ॥

तस्करविद्या असे ज्यासी । द्वारपाळघरा परियेसीं ।

न घ्यावें अन्न कुलालासी । महादोष बोलिजे ॥ ७७ ॥

द्रव्य घेऊनि शूद्राकरीं । अध्ययन सांगे द्विजवरी ।

अन्न वर्जावें तया घरी । घोडीं विकी जो ब्राह्मण ॥ ७८ ॥

भगवत्कीर्तन नाहीं घरीं । द्यूतकर्मी अतिनिष्ठुरी ।

स्नानावीण भोजन करीं । तया घरीं जेवूं नये ॥ ७९ ॥

न करी संध्या संधिकाळीं । दान न करी कवणे वेळीं ।

पितृकर्मवर्जित कुळीं । तया घरीं न जेवावें ॥  ८० ॥

दंभार्थानें जप करी । अथवा काम्यरुपें जरी ।

द्रव्य घेवोनि जप करी । तया घरीं जेवूं नये ॥ ८१ ॥

ऋण देऊन एखाद्यासी । उपकार दावी परियेसीं ।

द्रव्य संचीत कळंतरेसीं । तया घरी जेवूं नये ॥ ८२ ॥

विश्र्वासघातकी नराघरीं । अनीति पक्षपात  करी ।

स्वधर्म सांडी दुराचारी । पूर्वजमार्ग सोडिलिया ॥ ८३ ॥

द्विजोत्तम-साधूसी । एखादा करी द्वेषासी ।

अन्न  वर्जावें तुम्हीं हरुषीं । ऐक ब्राह्मणा एकचित्तें ॥ ८४ ॥

कुळदैवत माता पिता । सोडोनि जाय जो परता । 

आपल्या गुरुसी निंदिता । जेवूं नये तया घरीं ॥ ८५ ॥ 

गोब्राह्मणवधका घरीं । स्त्रीवधू नर असे जरी ।

अन्न घेता दोष भारी । श्रीगुरु म्हणती ब्राह्मणासी ॥ ८६ ॥

आशाबद्ध असे नर । करुनि धरी एकाचें द्वार ।

दान देता वर्जी नर । तया घरी जेवूं नये ॥ ८७ ॥

समस्त यातींस शरण । तोचि चांडाळ होय जाण ।

घेऊं नये त्याचें अन्न । नमन न करी ब्राह्मणासी ॥ ८८ ॥

आपुल्या कन्याजामातासी । क्रोधेंकरुन सदा दूषी ।

न घ्यावें अन्न त्या घरासी । निपुत्राचे घरीं देखा ॥ ८९ ॥

विवाह झाला असतां आपण । पंचमहायज्ञ न करी ब्राह्मण ।

' परपाकनिवृत्त ' नाम जाण । जेवूं नये तया घरी ॥ ९० ॥

यज्ञ पंचमहा करी आपण । जेवी आणिकाचे घरीं अन्न ।

' परपाकरत ' नर नाम जाण । तया घरीं जेवूं नये ॥ ९१ ॥

गृहस्थधर्में असे आपण । दान धर्म न करीं जाण ।

' अपच ' नाम तया जाण । जेवूं नये तया घरीं ॥ ९२ ॥

घरींचे अन्न दूषण करी । परान्नाची स्तुति अपारी ।

अन्न घेतां त्याच्या घरीं । अंधक होय अल्पायुषी ॥ ९३ ॥

बधिर होय शरीरहीन । स्मृतिमेधा जाय जाण ।

धृतिशक्ति होय हीन । भाणवसा घरीं जेवूं नये ॥ ९४ ॥

परगृही वसे आपण । परान्न जेवी जो ब्राह्मण ।

त्याचें जितुकें असे पुण्य । यजमानासी जाय देखा ॥ ९५ ॥

तया यजमानाचे दोष । लागती त्वरित भोजनस्पर्शें ।

याचिकारणें निषेध असे । परान्न तुम्हीं वर्जावें ॥ ९६ ॥

भूमिदान सुवर्णदान । गज-वाजी-रत्नदान ।

घेतां नाहीं महादूषण । अन्न घेतां अतिदोष ॥ ९७ ॥

समस्त दुष्कृतें परान्नासी । घडती देखा ब्राह्मणासी ।

तैसेंचि जाणा परस्त्रियेसी । संग केलिया नरक होय ॥ ९८ ॥

परगृहीं वास करितां । जाय आपुली लक्ष्मी त्वरिता ।

अमावास्येसी परान्न जेवितां । मासपुण्य जाय देखा ॥ ९९ ॥

अगत्य जाणें परान्नासी । न बोलवितां जाय सांजेसी ।

जातां होती महादोषी । शूद्रें बोलावितां जाऊं नये ॥ १०० ॥

आपुल्या कन्येच्या घरासी । जाऊं नये भोजनासी ।

पुत्र झालिया कन्येसी । सुखें जावें अवधारा ॥ १०१ ॥

सूर्यचंद्रग्रहणासी । अन्न घेऊं नये परियेसीं ।

जात अथवा मृतसतकेसी । जेवूं नये परियेसा ॥ १०२ ॥

ब्राह्मणपणाचा आचार । कवण रहाटे द्विजवर ।

तैसें जरी करिती नर । त्यांसी कैंचे दैन्य असे ॥ १०३ ॥

समस्त देव त्याचे हातीं । अष्ट महासिद्धि साधती ।

ब्राह्मणकर्में आचरती । कामधेनु तया घरीं ॥ १०४ ॥

विप्र मदें व्यापिलें । आचारकर्में सांडिलें ।

याचिकारणे दरिद्री झाले । स्वधर्मनष्ट होऊनि ॥ १०५ ॥

विप्र विनवी स्वामीसी । आमुची विनंति परियेसीं ।

आचारधर्म कैसी । निरोपावे दातारा ॥ १०६ ॥

गुरुमूर्ति कृपसागरु । त्रिमूर्तीचा अवतारु । 

भक्तजनांचा तूं आधारु । निरोपावे आचार स्वामिया ॥ १०७ ॥

श्रीगुरु म्हणती तयासी । ब्राह्मणाचा आचार पुससी ।

सांगेन ऐक विस्तारेसीं । पूर्वी ऋषि आचरले जो ॥ १०८ ॥

नैमिषारण्यीं समस्त ऋषि । तप करिती बहुवसी । 

आला तेथें पराशर ऋषि । म्हणोनि समस्त वंदिती ॥ १०९ ॥

समस्त ऋषि मिळोन । विनविताति कर जोडून ।

ब्राह्मणपणाचें आचरण । केवीं करावें म्हणोनि ॥ ११० ॥

Gurucharitra Adhyay 36 

गुरुचरित्र अध्याय ३६

Custom Search